ابزار 15 گانه برای شفاف‌سازی بازار سرمایه

در واقع یک شرکت تولیدی برای دریافت تسهیلات مورد نیاز خود از سیستم بانکی علاوه بر صرف زمان برای رسیدن به مبلغ مورد نیاز خود، باید هم وثایقی در اختیار بانک بگذارد و هم در نهایت مبلغ بالایی را به عنوان سود تسهیلات به بانک بازگرداند.

بر این اساس بازار سرمایه در سالهای اخیر، مسیری رو به رشد را تجربه کرد بهطوری که علاوه بر افزایش ارزش معاملات، فعالان بازار سرمایه شاهد ورود ابزارهای جدید مالی، شفافتر شدن عملکرد شرکتها و افزایش حمایت از شرکتهای نوپا و کوچک بودند. به گزارش «تعادل» و به نقل ایرنا، بازار سرمایه در این دوره علاوه بر گسترش حجم و اندازه بازار، با تحولاتی روبهرو بود که باعث کارآمد و بهروز شدن آن شد. بروز مشکلات در بانکها و کاهش توان آنها در تامین مالی طرحها و صنایع، توجهات را در سالهای اخیر بیش از گذشته به بورس معطوف کرده است.

همچنین ابزارهای جدید مالی در بورس و بازار سرمایه به کار گرفته شود تا این بازار بتواند نقش واقعی خود را در اقتصاد کشور ایفا کند. از جمله مهمترین اقدامها و تحولات رخ داده در بازار سرمایه در سالهای اخیر که با هدف حمایت از حقوق سرمایهگذاران، افزایش شفافیت بازار، ساماندهی و بهروزرسانی و اجرای بهتر قوانین انجام شد، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

تبدیل بدهی به اوراق بهادار

بدهیهای کشور از طریق بازار سرمایه به اوراق بدهی تبدیل و عرضه میشود. به این ترتیب بدون اینکه فشار مالی سنگینی به اقتصاد کشور وارد شود، بخشی از بدهی به بخش خصوصی و پیمانکاران پرداخت میشود. بنابراین تا پایان سال 95 در مجموع 2.2میلیارد دلار اسناد خزانه را با هدف پرداخت بدهیهای خود منتشر کرده است.

مکانیسم قیمت تضمینی به جای خرید تضمینی

خرید تضمینی محصولات کشاورزی در سالیان گذشته همواره برای کشور بار سنگین مالی داشته است، بنابراین در این دوره تلاش شد تا با استفاده از ظرفیتهای بورس کالای ایران طرح قیمت تضمینی به جای خرید تضمینی اجرا شود. این طرح در سال 1394 به صورت آزمایشی در استان خوزستان و کرمانشاه اجرایی شد و در نهایت در سال 1395 جو و ذرت بهطور عمومی با مکانیسم قیمت تضمینی در بورس عرضه شد. در مکانیسم قیمت تضمینی بورس کالا، قیمت پایه بر اساس نرخ مصوب دولت از سوی عرضهکننده و بر اساس حراج قیمتی در سامانه معاملات درج و پس از رقابت میان عرضه و تقاضا به قیمت تعادلی تعیین میشود.

در این روش به دلیل وجود بازارگردان، امکان نوسانهای قیمتی غیر واقعی و خارج از عرف بازار با واسطهگریهای کاذب و متضاد با شفافسازی وجود نداشته و از طرفی هزینههای کشور نیز بهطور قابل ملاحظهیی کاهش مییابد بهطوری که در سال 95 در اجرای این طرح برای ذرت و جو تنها 30 درصد مبلغ از سوی دولت پرداخت شد و بقیه آن ظرف سه روز کاری از سوی بورس کالا به حساب کشاورزان واریز شد، یعنی در کنار اینکه هزینههای کشور کاهش پیدا کرد و خریدار مستقیما محصول را از کشاورز خرید، کشاورز نیز در زمان کوتاهی به پول خود رسید.

این در حالی است که در گذشته و در راستای اجرای خرید تضمینی محصولات کشاورزی، به علت مشکلات مالی و پروسههای اداری پول کشاورزان بعضا تا 6 ماه نیز پرداخت نمیشد.

راهاندازی بازار معاملات اوراق آتی (مشتقه)

اوراق مشتقه، ابزارهای مالی نوین و پرکاربرد در زمینه پوشش ریسک در سرمایهگذاری به شمار میروند. 2 نوع خاص از این ابزارها، قراردادهای آتی (فیوچرز) و اختیار معامله (آپشن) هستند که در بازارهای مختلف دنیا جهت پوشش ریسک سرمایهگذاری بهطور عموم مورد استفاده قرار میگیرند. این ابزارها به دارندگان آن این فرصت را میدهد که خود را در مقابل نوسانات قیمت به عنوان ریسک بازار بیمه کنند.

امکان تامین مالی شرکتها به جای پیشفروش

شرکتها از طریق انتشار «اوراق سلف» در بورس کالا به جای پیشفروش میتوانند با شرایط مناسبتری، منابع مالی مورد نیاز برای اجرای طرحها و پروژهها را تامین کنند. انتشار اوراق سلف برق سنندج مپنا، گندم بازرگانی دولتی ایران، اوره پتروشیمی شیراز، اوره پتروشیمی پردیس، تیرآهن ذوبآهن، کنستانتره سنگآهن گلگهر، سیمان سپاهان، سنگآهن چادرملو و پی وی سی پتروشیمی آبادان پس از دریافت تضامین لازم توسط شرکت سمات، عرضه اولیه اوراق سلف موازی استاندارد برق نیروگاه سنندج و انتشار امیدنامه سلف موازی استاندارد برق شرکت تدبیرسازان سرآمد، از جمله موارد تامین مالی از طریق بورسهای کالایی و با ابزار سلف موازی استاندارد است.

راهاندازی بازار شرکتهای نوپا و دانشبنیان

شرکتهای کوچک امکان ورود به بازار سرمایه ندارند که این موضوع میتواند آنها را از مزایای بورس محروم کند، بنابراین بازاری در بازار سرمایه با عنوان بازار شرکتهای کوچک و متوسط (اس.ام.ای) در فرابورس راهاندازی شده است تا این شرکتها بتوانند ضمن ورود به بازار سرمایه، اقدام به جذب منابع مالی و سرمایهگذار کنند.

تاکنون بیش از 80 شرکت برای بازار شرکتهای کوچک و متوسط برای ورود به فرابورس درخواست دادهاند که 6 شرکت پذیرش شدهاند.

راهاندازی گواهی سپرده کالایی طلا

راهاندازی معاملات آنلاین گواهی سپرده کالایی سکه طلا که همان حکم معاملات نقدی سکه را دارد، بستری را برای انجام این معاملات در سایر محصولات قابل معامله در بورس کالای ایران شامل محصولات کشاورزی، صنعتی و معدنی، محصولات پتروشیمی و فرآوردههای نفتی فراهم کرده است. سبد معاملات سکه طلا در بورس کالا با امکان انجام معاملات آتی سکه، گواهی سپرده سکه که حکم معاملات نقدی سکه به صورت آنلاین در سامانه برخط سهام را دارد و معاملات قرارداد اختیار سکه کامل شده است. ارزش معاملات گواهی سپرده کالایی سکه طلا تاکنون به بیش از 41.7میلیارد ریال رسیده است.

ارتقای ظرفیت هسته اصلی معاملات

برای ارتقای ظرفیت سامانه معاملاتی، جداسازی هستههای معاملاتی بورس تهران و فرابورس ایران بهطور کامل انجام شد و اکنون سامانههای معاملاتی این دو بورس بهطور کامل مستقل از یکدیگر عمل میکنند. پس از برجام امکان بهروزرسانی سامانه معاملات از طریق همکاری شرکت ارائهکننده فراهم شد. این اقدام مخاطرات سامانهیی در بازار سرمایه را تا حد زیادی کاهش داده است.

فعالسازی حد اعتباری کارگزاران

این تحول باعث حذف ریسک عدم ایفای تعهد شده است که چندین دهه در بازار سرمایه وجود داشت. این اقدام یکی از مولفههای اجرای اقتصاد مقاومتی در بازار سرمایه تلقی میشود.

اعطای نخستین مجوز انتشار اوراق رهنی

اوراق رهنی، اوراق بهاداری است که به منظور خرید مطالبات رهنی توسط ناشر منتشر میشود، مطالبات رهنی شامل مطالبات مدتدار اشخاص حقوقی ناشی از قراردادهای مبادلهیی از قبیل فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و جعاله(به استثنای سلف) است که وثیقه رهنی دارد. ازجمله مزایای انتشار این اوراق میتوان به تحرک بخشی اقتصاد در حوزه مسکن، افزایش سودآوری، بهبود نسبتهای مالی، خارج کردن داراییهای بانکها از ترازنامه و بهبود ترکیب داراییها اشاره کرد. مجوز انتشار نخستین اوراق رهنی با هدف افزایش توان پرداخت تسهیلات در بخش مسکن از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار در پنجم تیر سال 1395 صادر شد و به این ترتیب این اوراق رهنی به مبلغ 300میلیارد تومان توسط بانک مسکن منتشر شد.

راهاندازی صندوقهای جسورانه (استارتآپ)

سرمایهگذاری جسورانه(Venture Capital) یک مدل سرمایهگذاری برای راهاندازی کسب و کارهای نوپا و شرکتهای کوچک با پتانسیل رشد بلندمدت است. این نوع سرمایهگذاری منبع بسیار مهمی برای راهاندازی کسب و کارهایی است که کوچکتر از آن هستند که بتوانند به بازار سرمایه یا بانکها دسترسی داشته

باشند. در واقع صندوقهای سرمایهگذاری جسورانه حلقه مفقوده میان دانش و شرکتهای دانشبنیان و ثروتآفرین را پر میکنند. این کسب وکارها بهطور عمومی ریسک بالا و به تبع بازدهی بالایی برای سرمایهگذار دارند. تاکنون مجوز تاسیس 5 صندوق جسورانه شامل صندوق سرمایهگذاری جسورانه رویش لوتوس، صندوق سرمایهگذاری جسورانه یکم آرمان آتی، صندوق جسورانه دانشگاه تهران، صندوق جسورانه بانک پاسارگاد و صندوق اینوتک آشنا صادر شده است.

نخستین مجوز انتشار اوراق با نرخ سود شناور

ازجمله ابزارهای مالی متداول در بازارهای مالی جهان اوراق مصون از تورم است. با توجه به اینکه نرخ این اوراق علاوه بر نرخ بهره واقعی از نرخ تورم نیز متاثر است از جذابیت زیادی برای سرمایهگذاران ریسکگریز برخوردارند. اگرچه انتشار این اوراق در اکثر کشورهای جهان تجربه شده است اما جذابیت نرخ اوراق در کشورهایی که نرخ تورم بالاتری را تجربه میکنند بیشتر از دیگر کشورهاست. از مزایای این نوع اوراق میتوان به پوشش قطعی تورم، حرکت از اقتصاد دستوری به سمت اقتصاد بازار و ریسک اعتباری پایین اشاره کرد. بر این اساس دستورالعمل مربوط به انتشار اوراق بهادار با نرخ سود شناور(مصون از تورم) نیز تدوین شده است.

اعطای مجوز انتشار اوراق قابل تبدیل به سهام

اوراق بهادار قابل تبدیل یکی از ابزارهای مالی متداول و فراگیر هستند که تحت شرایط خاصی قابل تبدیل به یکی دیگر از اوراق بهادار همان شرکت ناشر هستند. نمونه بارز این نوع اوراق شامل اوراق قرضه یا سهام ممتازی است که قابل تبدیل به تعداد تعیین شدهیی سهام عادی است. در این روش معمولا هیچ وجه نقدی مبادله نمیشود، اوراق بهادار قبلی دریافت شده و در مقابل تعداد مشخصی از اوراق بهادار جدید منتشر میشود. اکنون دستورالعمل مربوطه تدوین و تصویب شده است.

اجبار افشای ماهانه اطلاعات تولید و فروش

اجباری کردن افشای اطلاعات تولید و فروش ماهانه ناشران بورسی و فرابورسی باعث افزایش شفافیت در بازار سرمایه و ایجاد بستری امنتر برای تصمیمگیری سرمایهگذاران شده است.

راهاندازی روش جدید عرضه اولیه

روشی برای عرضه اولیه سهام است که در این روش سهام عرضه اولیه توسط کارگزاران به مشتریان تخصیص داده نمیشود و مشتریان بهطور مستقیم یا غیرمستقیم سفارش خود را ثبت میکنند. در این روش شائبه غیرمنصفانه بودن تخصیصها در عرضه اولیه وجود ندارد.

پذیرش شرکتهای تامین سرمایه در بورس

شرکت تامین سرمایه شرکتی است که به عنوان واسطه بین ناشر اوراق بهادار و سایر سرمایهگذاران فعالیت میکند و میتواند فعالیتهای کارگزاری، معاملهگری، بازارگردانی، مشاوره، سبدگردانی، پذیرهنویسی، تعهد پذیرهنویسی و فعالیتهای مشابه را با اخذ مجوز از سازمان بورس انجام دهد. برای افزایش گزینههای در دسترس بازیگران بازار سهام، متنوعسازی ابزارهای تامین مالی و سرمایهگذاری و با توجه به جذابیتهای صنعت خدمات مالی، پذیرش شرکتهای تامین سرمایه که به لحاظ اندازه، گستردگی دامنه فعالیت، ساختار سازمانی دقیق، بازدهی مناسب و گزارشگری مطلوب از پتانسیلهای خوبی برای حضور در بازار سهام برخوردارند مورد توجه قرار گرفته است. شرکت تامین سرمایه امید به عنوان نخستین بنگاه فعال در صنعت تامین سرمایه در بازار سرمایه ورود پیدا کرد.