مسیر نفتی عبور از ترامپ

کارشناسان دو دلیل مهم برای این واقعه اعلام میکردند، اول اینکه با نزدیک شدن به برگزاری دوازدهمین دور انتخابات ریاست جمهوری ایران، شرکتهای خارجی ترجیح میدادند منتظر نتایج رقابتهای کاندیداها و تعیین رئیسجمهور 4 سال بعدی ایران بمانند و دوم اینکه آنها منتظر بودند ببینند بعد از پایان مدت تعلیق تحریمهای ایران، ریاست جمهوری آمریکا چه تصمیمی اتخاذ خواهد کرد. اما هفته گذشته هر دو این موانع برداشته شد. انتخابات ایران با پیروزی حسن روحانی به پایان رسید و دونالد ترامپ نیز به تعلیق تحریمهای ایران رای داد. با این حال سرمایهگذاران خارجی همچنان نگران مواضع دونالد ترامپ درخصوص لغو تحریمهای ایران هستند.

وی برجام را بدترین توافق تاریخ نامید و بارها اعلام کرده که توافق هسته‎ای ایران و غرب نیازمند بازنگری است. ناظران بر این باورند که ایران میتواند از قراردادهای اقتصادی با سرمایهگذاران خارجی بهعنوان اهرمی برای عبور از تهدیدهای ترامپ استفاده کند. در واقع ایران بهجای اینکه منتظر واکنش ترامپ و تمدید تعلیق تحریمها در ماههای آینده بماند، میتواند با امضای قراردادها با شرکتهای خارجی اتحادی جهانی علیه مواضع ترامپ شکل دهد. اما از آنجا که صنعت نفت ایران جذابترین حوزه برای جلب سرمایه خارجی است و همچنین به دلیل اینکه بسیاری از قراردادهای اولیه با شرکتهای خارجی امضا و برای جذب 100 میلیارد دلار سرمایه برنامهریزی شده است، قراردادهای نفتی ایران میتواند سردمدار ایجاد این اتحاد جهانی باشد.

دو مانع در مسیر توسعه میدانهای نفتی

خبرگزاری بلومبرگ روز گذشته با ارائه گزارشی به تحلیل تاثیر قراردادهای نفتی ایران بعد از انتخابات ریاست جمهوری کشور بر سرنوشت توافق هستهای پرداخته است. بر اساس این گزارش در چند ماه اخیر تلاش ایران برای جذب حدود 100 میلیارد دلار سرمایهگذاری خارجی برای توسعه بیش از 50 میدان نفتی و گازی به دلیل قرار گرفتن در آستانه انتخابات ریاست جمهوری به بنبست رسیده بود. از سویی مخالفتهای سیاسی در داخل ایران مانع از تصویب چارچوب قراردادی پیشنهادی دولت میشد و از سوی دیگر تحریمهای آمریکا در کنار تهدید احتمالی وضع تحریمهای بیشتر در دوران ریاست جمهوری ترامپ مانع ورود بسیاری از سرمایهگذاران خارجی به بازار ایران میشد.

حال کارشناسان بر این باورند که در داخل ایران بعد از انتخاب مجدد حسن روحانی بهعنوان رئیسجمهوری، فضا تاحدودی برای انعقاد قراردادهای نفتی مثبت شده است. در واقع بلومبرگ در این گزارش به سنگاندازیهای مخالفان دولت بر سر راه انعقاد قراردادهای نفتی با شرکتهای خارجی اشاره میکند. تلاش برای تغییر چارچوب قراردادهای جدید نفتی ایران به فاصله چند ماه بعد از شروع به کار دولت یازدهم آغاز و به فاصله یک سال از آن رونمایی شد. با این حال روند تصویب قالب قراردادی جدید نفتی ایران نزدیک به یک سال به درازا کشید و در داخل کشور مخالفتهای بسیاری با اجرایی شدن آنها شد.

شدت سنگاندازیها به حدی بود که با وجود اجرایی شدن برجام در یک سال و نیم گذشته کشور نتوانست هیچ قراردادی را با شرکتهای خارجی نهایی کند. این در حالی است که ایران طی سالهای تحریم نتوانسته سرمایهگذاری مورد نیاز برای توسعه صنعت نفت خود را جذب کند و این باعث شد تا رتبه دومین تولیدکننده بزرگ اوپک را به عراق واگذار کند. از سویی تشدید تحریمها علیه ایران در سال 2012 افت سریع صادرات نفت ایران و حتی رسیدن آن به زیر یک میلیون بشکه را به دنبال داشت. هرچند ایران بعد از لغو تحریمها در ژانویه 2016 به سرعت تولید خود را افزایش داده و توانسته صادرات نفت را به 5/ 2 میلیون بشکه در روز برساند، با این حال جایگاه دوم را در اوپک نتوانست مجددا به دست آورد. چراکه در حالی که توان ایران محدود به تولید کمتر از 4 میلیون بشکه در روز است، عراق توانسته با کمک سرمایهگذاران خارجی تولیداتش را به 8/ 4 میلیون بشکه برساند و حتی برنامهریزی کرده در سال 2020 حدود 7 میلیون بشکه در روز نفت استخراج کند. کارشناسان بر این باورند که تنها راه ایران برای افزایش تولید جذب سرمایه و استفاده از تکنولوژیهای نوین است.

اما در چند ماه گذشته مشکلی به مشکلات کشور برای امضای قراردادی نفتی افزوده شد. چراکه در آمریکا کسی روی کار آمد که از اولین روزهای به قدرت رسیدنش علیه ایران و برجام موضعگیری کرده بود. با افزایش ریسک سرمایهگذاری در ایران، شرکتهای خارجی ترجیح دادند چند ماهی تعلل کنند تا هم نتیجه انتخابات ایران مشخص شود و هم اینکه ببینند ترامپ در اولین دور از تصویب تعلیق تحریمهای ایران چه تصمیمی اتخاذ خواهد کرد. حال فضا تا حدودی شفاف شده است. حسن روحانی سکاندار کشور در 4 سال آینده است. برخی کارشناسان در گفتوگو با بلومبرگ اعلام کردهاند: «حسن روحانی پس از پیروزی مجدد در انتخابات ریاست جمهوری هفته گذشته، با موضع قویتری می‎تواند طرحهای خود را برای جذب سرمایه خارجی به صنعت نفت پیگیری کند.»

غانم نوسیبه(Ghanem Nuseibeh)، بنیانگذار موسسه مشورتی کرنراستون گلوبال اسوشیتس(Cornerstone Global Associates) درخصوص تاثیر نتیجه انتخابات ایران بر جذب سرمایهگذاری خارجی کشور گفته است: «انتخابات اخیر ایران به روحانی اختیارات لازم را برای پیگیری برنامههایش میدهد.» پاتریک مورفی، عضو شرکت حقوقی کلایداند کو(Clyde Co) بر این باور است «انتخاب مجدد روحانی بهعنوان یک اصلاحطلب و کسی که مصوب امضای توافق هستهای با غرب است، نشان میدهد که مردم ایران از سیاستها و برنامههای وی از جمله جذب سرمایه خارجی در قالب قراردادهای نفتی حمایت میکنند.» سارا وخشوری، رئیس موسسه مشورتی اسویبی انرژی (SVB Energy) نیز میگوید:«رقبای سیاسی روحانی بعد از پیروزی وی، تمایل کمتری برای جلوگیری از انعقاد قراردادهای جدید نفتی خواهند داشت.» اما وخشوری به نگرانی دیگری اشاره میکند. وی بر این باور است که سرمایهگذاران بینالمللی «همچنان نگران تحریمهای به جا مانده دولت آمریکا و تحریمهای احتمالی آینده ایران به بهانه برنامه موشکی هستند.»

مقابله با ترامپ با قراردادهای نفتی

در این بین درست در روزی که بیش از 40میلیون نفر در ایران به پای صندوقهای رای رفته و سرنوشت کشور را برای 4 سال آینده تعیین میکردند، رئیسجمهوری آمریکا میهمان آل سعود در عربستان بود. ترامپ که اولین سفر خارجی خود را با عربستان آغاز کرده، در این سفر همصدا با سعودیها مواضعی ضد ایرانی اتخاذ کرد و ریسک بر هم خوردن برجام را افزایش داد. پاتریک مورفی بر این باور است که در شرایط کنونی به خصوص بعد از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری، روحانی دو مسیر پیش رو دارد. مورفی میگوید: «روحانی میتواند منتظر بماند و ببیند ترامپ چه تصمیم و موضعی در قبال برجام اتخاذ خواهد کرد یا اینکه خواهد گفت، بگذارید به پیش برویم.»

با این حال این کارشناس بر این باور است که مسیر دوم راه درست است. وی میگوید: «توصیه من به رئیسجمهوری ایران این است که جلو برود.» نوسیبه نیز بر این باور است که اگر ترامپ تلاش کند توافق تاریخی ایران و گروه 1+5 را اصلاح کند، موجب نگرانی و ترس سرمایهگذاران خواهد شد و همه چیز به هم خواهد ریخت. این مشاور مسائل اقتصادی نیز بر این باور است که ایران میتواند با قراردادهای نفتی اجماعی جهانی ایجاد کند. به گفته وی «اگر روحانی قراردادهای توسعهای نفتی را هرچه زودتر ارائه دهد، علاقه دولتها و شرکتهای اروپایی برای باز نگه داشتن درهای ایران برای تجارت را افزایش خواهد داد و این مساله موجب خواهد شد که ترامپ نتواند به آسانی موضوع مذاکره مجدد در مورد توافق هستهای را مطرح کند.»