آیا روسیه و عربستان در سودای یک کارتل گازی هستند؟

همزمان با اجرای کاهش تولید، روسیه و عربستان نشانههایی را از سناریوی اوپک ۲ بروز میدهند که در آن عضویت احتمالی روسیه روی میز است. این موضوع بازار را با یک سازمان نفتی قویتر و تجدیدشده روبرو خواهد کرد؛ با اینهمه استراتژیهای کلی باید تطبیق داده شود. عربستان سعودی از طریق غول نفتی آرامکو علنا اعلام کرده است در فرصتهای سرمایهگذاری جهانی گاز علاقهمند است و این حرکت را در منطقه سیبری روسیه آغاز کرده است. در حالی که رسانهها همچنان به مذاکرات جاری به عنوان یک استراتژی همکاری نفتی نگاه میکنند، برخی تحول دیگری را در افق میبینند. قدرت واقعی اوپک و غیراوپک اگر تنها شامل کاهش تولید نفت خام نباشد و مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF) را هم دربرگیرد، افزایش پیدا خواهد کرد. یک اوپک جدید شامل صادرکنندگان گاز، هر گونه تحول منفی در بازار حتی نفت و گاز شیل را واقعا دفع خواهد کرد.

در حال حاضر تحلیلگران بینالمللی و منابع رسانهای درباره سرمایهگذاریهای چند میلیارد دلاری عربستان سعودی در بخشهای نفت و گاز روسیه صحبت میکنند. اظهارات خالد الفالح، وزیر نفت عربستان تنها در صورتی در تیتر اخبار قرار میگیرد که وی بگوید غول نفتی آرامکو پروژههای گاز طبیعی و حتی LNG را در آینده هدف خواهد گرفت.

برخی از تحلیلگران تصور میکنند که آرامکو همان راه شیل، BP و سایر غولهای نفتی را در پیش گرفته و در حال متنوع کردن فعالیت خود از نفت به گاز است. عصر طلایی گاز آن طور که از سوی آژانس بینالمللی انرژی گزارش شده است، هنوز به واقعیت تبدیل نشده است. در حال حاضر به نظر میرسد ریاض علاقهمند است در عصر طلایی گاز یک بازیگر فعال باشد اما واقعیت به این سادگی نیست و مسائل بیشتری از آنچه که تاکنون در رسانهها مورد بحث قرار گرفته است، وجود دارد.

در وهله نخست، شرکت آرامکو در بخش گاز همواره حضور سنگینی داشته زیرا یک تولیدکننده بسیار بزرگ گاز است. آمارهای اخیر نشان میدهد که ذخایر قطعی گاز طبیعی عربستان حدود ۸۵۰۰ میلیارد متر مکعب است که این کشور را صاحب ششمین ذخایر قطعی بزرگ  گاز طبیعی در سطح جهان و سومین ذخایر بزرگ در خاورمیانه میسازد. آرامکو در سال ۲۰۱۴ حدود ۱۰۲.۵ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی تولید کرد که این شرکت را هشتمین تولیدکننده بزرگ گاز طبیعی در جهان ساخت. بعلاوه برای پنجمین سال متوالی بود که تولید گاز طبیعی در عربستان سعودی افزایش یافت و نشان داد این کشور به منظور ادامه تامین تقاضای انرژی خود، رشد تولید داخلی را مورد توجه قرار داده است. این کشور تنها یک تولیدکننده بزرگ گاز طبیعی نیست بلکه مصرف داخلی قابل توجهی دارد. عربستان ۱۰۸.۲ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۱۴ مصرف کرد که این کشور را در رتبه پنجمین مصرفکننده بزرگ در سطح جهانی قرار داد.

همچنان که نقش گاز طبیعی در ترکیب کنونی انرژی عربستان سعودی افزایش پیدا کرده، رشد مصرف گاز طبیعی این کشور ادامه یافته است. در سال ۲۰۱۴ گاز طبیعی ۴۰.۷ درصد از مصرف انرژی اولیه عربستان سعودی را تشکیل داد و برای سال آینده این میزان افزایش قابل توجهی پیدا خواهد کرد.

در حال حاضر عربستان سعودی با وجود اینکه تولید قابل توجهی دارد، واردات یا صادرات گاز طبیعی ندارد و بنابراین به عنوان یک تامین کننده گاز طبیعی جهانی مطرح نیست. بعلاوه عربستان سعودی با عنایت به این حقیقت که برای تامین نیازهای گاز طبیعیاش، به خود متکی است، موفق شده به امنیت تامین مهمی دست پیدا کند. با اینهمه این به معنای آن است که عربستان به منظور تامین نیاز داخلی در آینده، بایستی به تولید گاز طبیعی در سطح بالا ادامه دهد. برای تامین تقاضای رو به رشد برای گاز طبیعی، آرامکو حتی گاز شیل را در آینده دنبال میکند و نخستین تولیدش در حدود سال ۲۰۲۱-۲۰۲۰ پیشبینی میشود.

توسعه سریع ذخایر گازی یک ضرورت است زیرا نه تنها عربستان سعودی برای تقویت تولید از میادین قدیمی نفت خام به گاز بیشتری نیاز دارد، بلکه برنامههای تنوعسازی کنونی مستلزم مصرف بیشتر گاز طبیعی در صنعت پتروشیمی است. همچنین تولید بیشتر گاز برای تولید نیرو و تصفیه آب در آینده نزدیک مهم به شمار میرود. از نظر تکنیکی، تولید گاز برای حمایت از تولید نفت خام نیز ضروری به شمار میرود. تصویر ترسیم شده فوق بخشی از استراتژی اکتشاف و تولید آرامکو در زمانی بود که برای جستوجوی ذخایر گازی جدید به خصوص در صحرای ربعالخالی از شرکتهای نفت بینالمللی متعددی کمک گرفت و همچنین به صورت مستقل اقدام کرد اما تاکنون تقریبا مایوسکننده بوده و اکثر شرکتهای بینالمللی نیز کنار کشیدهاند.

همکاری گازی جاری و آتی میان روسیه و عربستان سعودی بایستی در همین جهت ارزیابی شود. استراتژی بینالمللی سازی آرامکو شامل سرمایهگذاریها و فعالیتها در روسیه یا جمهوریهای اتحادیه جماهیر شوروی سابق در سالهای آینده است. این اقدامات بخشی از حرکت به سوی تنوعسازی در آرامکو هستند اما نباید تنها با با توجه برای فرصتهای روسیه به آن نگاه کرد. با در نظر گرفتن وضعیت کنونی عربستان آرامکو از چند دهه قبل بدنبال دسترسی به فناوری، تحقیقات و توسعه و همکاری با بازیگران این عرصه بوده است. گازپروم، لوکاویل و روسنفت در آن زمان در این حلقه قرار نداشتند. زیرا وضعیت ژئوپولتیکی و درگیری میان کمونیسم و وهابیسم از گشایش جلوگیری کرده بود. این مسئله اکنون تغییر کرده و هر دو طرف اکنون تمایل فزایندهای برای همکاری در هر دو کشور نشان میدهند. پیشنهاد عربستان برای سرمایهگذاری در روسیه، خواستههای بسیار قوی را خواهد داشت. سرمایه گذاری در فعالیتهای نفت و گاز روسی شامل LNG به آشنایی عمیق و دسترسی به فناوری گاز روسی و تحقیقات و توسعه مرتبط خواهد بود. بیتردید آرامکو لینکهای تحقیقاتی مستقیم و سرمایهگذاری با گازپروم VNIIGAZ خواهد داشت و فعالیتهای تحقیقاتی این شرکت در ساراتوف نزدیک رودخانه ولگا میتواند به میزان قابل توجهی از فعالیتهای گازی عربستان و پروژههای تولید در آینده حمایت کند.

در حال حاضر مسئله اصلی برای قدرت اقتصادی و ژئوپلیتیکی عربستان سعودی، تلاش برای متنوع سازی اقتصادی در داخل است. همه ابزارها از جمله سرمایهگذاریهای چند میلیارد دلاری از سوی صندوق رفاه دولتی که شامل درآمدهای عرضه اولیه عمومی سهام آرامکو در سال ۲۰۱۸ است، در صندوق سرمایهگذاری مستقیم روسی باید دیده شود. دیدار میان شاهزاده محمد بن سلمان، نایب ولیعهد عربستان یا وزیر نفت عربستان با پوتین رئیسجمهور روسیه و نزدیکانش به این تلاش داخلی عربستان مربوط هستند.

این همکاری تحت تاثیر موضوع دیگری نیز قرار دارد. علاوه بر همکاری تاریخی میان دو تولیدکننده نفت، همان طور که در توافق کاهش تولید سال گذشته میان کشورهای عضو و غیرعضو اوپک دیده شد، هر دو طرف سالهاست که در حال مذاکره در مورد همکاری گازی جهانی هستند. با وجود اینکه کاهش قیمت نفت هر دو رقیب سابق را به همکاری واداشته است، توسعه همکاری در حوزه گاز از نظر استراتژیکی بسیار جالب خواهد بود. برای روسیه، ترکیبی از رویکرد بازار اوپک و مجمع کشورهای صادرکننده گاز  (GECF) که اغلب به عنوان کارتل گازی خوانده میشود، قدرت جهانی این کشور را افزایش خواهد داد. همین مسئله در مورد عربستان صدق میکند که به عنوان بزرگترین صادرکننده اوپک که ذخایر وسیع گاز طبیعی دارد، واقف است که استراتژی یکپارچگی اوپک و GECF میتواند مزایای استراتژیک متعددی داشته باشد.

بر اساس گزارش اویل پرایس، چنین حرکتی بلوک قدرتمندی را ایجاد خواهد کرد که میتواند تاثیر بسیار بزرگتری بر انقلاب شیل آمریکا داشته باشد و در صورت لزوم، بخشی از بازار جهانی را بلوک کند اما فشار بر رقیب اصلی عربستان را که در حال حاضر قطر - بزرگترین صادرکننده LNG جهان- است، افزایش خواهد داد. عربستان سعودی با همکاری با روسیه، با یک سنگ دو نشان را خواهد زد. استراتژی ریاض با اوپک-روسیه تحکیم میشود و همزمان، قدرت را در بخش انرژی جهان در دست خواهد داشت. حمایت مسکو از برنامههای ریاض، تنها به نفع توسعه گاز طبیعی عربستان نیست بلکه قطر را به طور کامل به تله میاندازد. ترکیب قدرت عربستان و روسیه در عرصه گاز جهانی، میتواند آن را به طور چشمگیری تغییر دهد.