اقتصاد خاورمیانه، در چنبره بیم‌ها و امیدها

تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی منطقه خاورمیانه نشان داده، محدوده جغرافیایی مذکور، یکی از پرتنشترین و مناقشه برانگیزترین حوزههای جغرافیایی جهان بوده و به نوعی همواره در طول تاریخ این عرصه، محل درگیری، خون، دود و آتش بوده است.

تلاش استکبار جهانی برای استعمار این منطقه و طراحی نیرنگها و توطئههای بسیار برای چپاول منابع انرژی و ثروتِ خطه مذکور به جزئی لاینفک از تاریخ یک قرن اخیر این حوزه تبدیل شده است.

البته طرح این موضوع به معنای آرام بودن منطقه خاورمیانه در قرون گذشته نیست و همواره با مطالعه تحولات تاریخی، این موضوع عیان و مبرهن میشود که این خطه استراتژیک، از دیرباز به عنوان یکی از اصلیترین کانونهای درگیری و تحولات جهان مطرح بوده است.

با همه این اوصاف، با توجه به نقش تعیین کننده انرژی و منابع زیرزمینی در تحولات این عرصه، شیب و روند این تحولات در طول صد سال اخیر به مراتب تندتر از ادوار و قرون گذشته بوده است.

معصومه شمسیان، کارشناس حوزه اقتصاد سیاسی با اشاره به وابستگی اقتصادی این حوزه به منابع نفتی و گازی و گرایش به خام فروشی به عنوان اصلیترین عارضه اقتصادی این خطه، اظهار داشت: در طول سالیان گذشته،این نقطه ضعف به عامل و ریشه اصلی بسیاری از خسارات و مشکلات اقتصادیِ بسیاری ازکشورهای مستقر در حوزه خاورمیانه تبدیل شده است.

وی افزود:داستان غم انگیز وابستگی اقتصادی و بودجه کشورهای نفتی حوزه خاورمیانه به این منابع و تغییر و تحولات غیر منتظره در قیمت نفت و دشوار شدن روند تأمین نیازهای مالی کشورهای هدف، از رخدادهای تلخی است که در طول سالیان گذشته به انحای مختلف ظهور و بروز پیدا کرده است.

شمسیان عنوان کرد: البته در نقطه مقابل، بالا رفتن قیمت نفت نیز،حامل و حاوی جذابیتهای اقتصادی خاص به خود برای کشورهای نفت خیز بوده اما این رشد قیمتی نیز در برخی حوزهها به عاملی برای تحمیل خسارت به کشورها و دُوَلِ مورد نظر تبدیل شده و به نوعی میتوان گفت محدوده جغرافیایی نفت خیز خاورمیانه در هر دو حالتِ،کاهِشِ قیمت نفت یا افزایش آن، متضرر شده، زیرا هیچکدام از موارد فوق با تکیه بر زیر ساختها و پشتوانه محکم، استوار، منسجم و پایداری انجام نپذیرفته و بخشی از توفیقات حاصل شده در عرصه اقتصادی نیز مقطعی بوده است.

وی افزود: البته در طول سالهای اخیر، تلاشهایی برای فاصله گرفتن از وابستگی اقتصادی به نفت و هزینه کردن درآمدهای نفتی در بخشهای مُوَلِد همچون احداث نیروگاههای هستهای، پتروشیمیها،کارخانجات و مراکز تولیدی مشاهده شده است، اما این تحرکات ، عمدتاً در زمانی عملیاتی شده که قیمت نفت بالا بوده است.

شمسیان گفت: برخی از کشورها همچون امارات در فاصله گرفتن از اقتصاد نفتی تا حدودی (تاکید میشود تا حدودی) موفقتر عمل کرده و برخی از دُوَل و کشورها همچون عربستان،توفیق چندانی در این عرصه نداشتهاند.

کارشناس اقتصاد سیاسی گفت: سال 2017 را میتوان یکی از بدترین و وخیمترین ادوار اقتصادی این خطه نام نهاد که رکود، بیکاری، فشارهای مالی به دولت و مردم، شوکهای متعدد اقتصادی، افزایش استقراض کشورهای خاورمیانه به تَبَعِ دریافت وام و تسهیلات، تخریب زیرساختها و نیاز این مناطق (همچون سوریه،عراق و یمن) به منابع برای بازسازی و آبادانی در محدودههای جنگ زده،تنها نمونههایی از چالشهای مناطق مذکور به شمار میرود.

افق تیره و تار اقتصادی منطقه خاورمیانه/روزنههای امید هر روز کمرنگتر از دیروز

فرشید خدابنده لو، محقق و پژوهشگر حوزه اقتصادی با اشاره به دورنمای نه چندان امیدوارکننده و نوید بخشِ اقتصادیِ حوزه جغرافیایی خاورمیانه (بخصوص کشورهایی که اقتصاد آنها به شدت وابسته به نفت است) عنوان کرد: یکی از مشکلات اساسی این حوزه جغرافیایی معطوف به جنگهایی میشود که زیرساختهای کشورها را هدف قرار میدهد و به تبع ، ایجاد عمران و آبادانی در این مناطق، نمیتواند بدون تأمین پیش نیازهای مالی عملیاتی و اجرایی گردد.

وی افزود: از سوی دیگر بحرانهای امنیتی باعث فرار سرمایهها و بیمیلی سرمایهگذاران به نقش آفرینی در پروژههای مولد و تأثیرگذار در این محدوده میشود که به تبع همین پدیده ، روند رشد و شکوفایی اقتصادی این حوزه با خلل،کندی و نارساییهایی مواجه میشود.

خدابنده لو گفت: فارغ از مسائل امنیتی و جاری و ساری بودن جنگ در خاورمیانه، ایران نیز از برخی معضلات اشاره شده مصون نمانده و با وجود اقتدار پایدار نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و هراس دشمنان این مرز و بوم از حمله به این حوزه جغرافیایی، لذا وابستگی اقتصاد به نفت و کم توجهی به تولید داخلی مزید بر علت شده تا نتوان به نحو شایستهای اهداف از پیش تعیین شده اقتصادی را پیگیری و عملیاتی نمود.

محقق و پژوهشگر اقتصادی عنوان کرد: امید آن میرود با پیگیری و تلاش فزاینده در راستای حصول سیاستهای اقتصاد مقاومتی، فصلی نو در حوزه اقتصادی این مرز و بوم گشوده شود، امری که با عنایت به پیش بینی ناامید کننده بسیاری از کارشناسان و مراجع اقتصادی و پژوهشی بین المللی در خصوص آینده اقتصادی خاورمیانه، ضرورت توجه و عملیاتی ساختن آن دو چندان میشود و بدون تردید تنها راهکار اصولی،سازنده و هوشمندانه در برون رفت از تهدیدات اقتصادی،در اجرا و عملیاتی ساختن بیکم و کاست سیاستهای اقتصاد مقاومتی نهفته است.