درس ارزان‌سازی به دولت

مطابق بررسیها، استارتآپهای جدید در بخش حملونقل مسافران درون شهری، با طراحی سیستمی، این امکان را فراهم کردهاند که مسافران با پرداخت هزینه کمتر، بهترین خدمات را دریافت کنند. اطمینان استفاده از این اپلیکیشنها در جامعه به قدری گسترده شده که طیف سنتی بازار (آژانسداران و تاکسیرانان) که در ابتدا نسبت به شیوه نوین حملونقل مسافر اعتراض داشتند، وارد گوی رقابت شده و در تلاش هستند تا ضمن بهروز کردن روند فعالیت خود با استفاده از اپلیکیشهای جدید، هزینه کمتری را برای جابهجایی مسافر دریافت کنند. این موضوع شاهدی عینی از ارزانسازی در بازاری رقابتی است که میتواند برای دولت درس باشد. دولت طی سالهای اخیر بارها تلاش کرده بود تا با وضع دستورالعملها و نرخهای دستوری، هزینه حملونقل درونشهری را کاهش دهد؛ ولی در اجرای این امر موفق نبود. این در شرایطی است که در یک بازار رقابتی، بازیگران از ترس ورود رقیب جدید از یکسو و افزایش سوددهی خود از سوی دیگر، تلاش میکنند برای جلب مشتریان بیشتر، محصولات و خدمات خود را با قیمت و کیفیت مناسبتری ارائه دهند.

شاید اگر سه سال پیش در مورد نحوه جابهجایی مسافران درون شهری از کسی سوال میشد، به جز حمل و نقل عمومی و آژانسهای مسافربری و چند سامانه تاکسیرانی و تاکسیمترها، روشی دیگری به ذهن متبادر نمیشد. مسلما در چنین بازاری امکان رقابت نیز وجود نداشت. اما با ورود اپلیکیشنهای حمل و نقل درون شهری (اسنپ و تپسی)، مسافران امکان این را پیدا کردند تا برای جابهجایی در شهر، حق انتخاب داشته باشند. اپلیکیشنهای تازه وارد به بازار، اگرچه در ابتدا با مقاومتهایی از سوی طیف سنتی این بازار (آژانس داران) مواجه شدند، اما بالاخره معترضان هم با روش نوین کنار آمده و تسلیم تکنولوژیهای جدید شدهاند. بهطوری که سنتیهایی که در ابتدای کار اپلیکیشنها سنگهای بزرگ و کوچکی را جلوی پای آنها میانداختند، امروز برای ماندگاری در بازار، لاجرم پرچم سفید خود را در برابر روشهای نوین بلند کرده و به جای ترک میدان رقابت، کسبوکار خود را به روز کردهاند. حاصل چنین تغییر رویهای نیز ایجاد دو اپلیکیشن کارپینو و آژانسی است. کارپینو، اپلیکیشن سازمان تاکسیرانی است و آژانسی نیز اپلیکیشنی است که از سوی آژانسداران راهاندازی شده است. اما ماجرا به همین بازار ختم نمیشود و این تنها نمونهای از بازارهای رقابتی است که در ایران ایجاد شده است. اما نتیجه این رقابت چه بوده است؟ در این گزارش ضمن پاسخ به این سوال، قصد داریم در بعد کلانتر به موضوع ایجاد بازار رقابتی و مزایای آن بپردازیم.

در یک اقتصاد رقابتی، مهمترین عاملی که از افزایش قیمت محصولات مختلف جلوگیری میکند، رقابت بین بنگاههای اقتصادی فعال در آن صنعت و نیز ترس این بنگاهها از ورود بنگاههای جدید است. از طرف دیگر در یک اقتصاد رقابتی، همه متغیرهای اقتصادی برای تمام بنگاههای فعال در یک صنعت خاص، یکسان خواهد بود و در نتیجه بنگاهها برای افزایش سوددهی خود، تنها یک راه پیش رو خواهند داشت: «تلاش برای جلب مشتریان بیشتر از طریق ارائه محصولاتی با قیمت و کیفیت مناسب». در یک اقتصاد رقابتی، حتی ممکن است برخی خدمات تنها از سوی یک یا دو شرکت ارائه شوند؛ اما با وجود این بهدلیل ویژگیهای حاکم بر یک اقتصاد رقابتی، همان یک یا دو شرکت خدمات خود را بهبود میبخشند. فرقی نمیکند که این رقابت بین دو مغازهدار در یک صنف باشد یا بین اپلیکیشن غذا فروشی یا اپلیکیشنهای حمل و نقل درون شهری. مهم این است که در چنین بازاری نه تنها قیمتها شکسته میشود، بلکه نحوه ارائه خدمات نیز بهبود مییابد. همچنین در این شرایط مشتریان میتوانند چنانچه هر یک از خدماترسانها در زمان مورد نیاز قادر به ارائه خدمات نباشند، از خدماترسان دیگر استفاده کنند. به عبارتی دیگر گزینه جایگزین برای آنها در بازار رقابتی موجود است.

رقابت اپلیکیشنهای حملونقل درون شهری

امروز کمتر کسی را در پایتخت میتوان دید که با نامهایی چون اسنپ و تپسی آشنا نباشد. حتی کسانی که از دیگر شهرها به تهران میآیند و چند روز اقامت دارند، نام این دو اپلیکیشن را شنیده و حتی روی گوشی تلفن همراهشان نصب کردهاند.

اما بازار اپلیکیشنهای حمل و نقل درون شهری این روزها نمونه بارزی از بازار رقابتی در کشور شده است. ورود اپلیکیشنهای دیگر که معروف ترین آنها «کارپینو» و «آژانسی» است، موجب شده تا نه تنها خدمات دهی بهبود یابد، بلکه در قیمتها نیز بازار رقابت شکل بگیرد. بهتر است برای اثبات انحصارزدایی و تحول قیمتی در بازار حمل و نقل شهری، به بیان مثال عینی بپردازیم. مسیر انتخابی و مورد مثال ما از قائم مقام فراهانی تا مرزداران است.

چنانچه برای رفتن از مرکز شهر به مقصد، قصد استفاده از آژانس(تاکسی تلفنی) را داشته باشید، باید حدود 17 هزار تومان پرداخت کنید. برای همین مسیر اگر بخواهید از تاکسی متر استفاده کنید، در ساعات پر ترافیک هزینهای حدود 18 تا 22 هزار تومان را باید بپردازید. البته چنانچه در روزهای گرم تابستان بخواهید از این دو روش برای تردد درون شهری استفاده کنید، اگر از راننده بخواهید که کولر را روشن کند، قطعا هزینهای بیشتر از آنچه گفته شد از شما دریافت میشود. حال اگر در همان ساعات ترافیک بخواهید با اسنپ از قائم مقام فراهانی به سمت مرزداران بروید، هزینه آن حدود 13 هزار تومان خواهد بود. البته تمام تاکسیهای اینترنتی موظف به روشن کردن کولر هستند.

گزینه دیگر برای شما تپسی است. تپسی هم هزینه همین مسیر را در ساعات پرترافیک، 9 هزار تومان به شما نشان میدهد. یکی دیگر از مسیرهای مورد مثال ما تردد از قائم مقام فراهانی تا پاسداران است. اگر قصد دارید در این مسیر از تاکسی متر استفاده کنید، بین 15 هزار تا 20 هزار تومان باید کرایه پرداخت کنید. آژانسهای مسافربری، مسافر را در همین مسیر با 17 هزار تومان جابهجا میکنند. اپلیکیشن تپسی جابهجایی در این مسیر را با 7 هزار تومان انجام میدهد و اسنپ با 11 هزار تومان تا 13 هزار تومان (البته تردد با تاکسیهای اینترنتی در ساعات مختلف روز فرق دارد و گاهی قیمت از سوی اپلیکیشن اعلام میشود؛ اما رانندهای برای جابهجایی در آن مسیر یافت نمیشود).

همچنین اگر بخواهید از تهرانپارس به سمت خیابان بهشت بروید، تردد با آژانس در این مسیر معادل 25 هزار تومان است و اگر از اسنپ استفاده کنید، باید حدود 18 هزار تومان بپردازید. هزینه جابهجایی مسافر از خیابان شریعتی به سمت میدان صادقیه نیز با آژانس مسافربری 20هزار تومان است؛ اما اگر قصد استفاده از اسنپ را دارید میتوانید با هزینهای حدود 13هزار تومان تا 17 هزار تومان این مسیر را طی کنید. از خیابان پیروزی تا پل سید خندان نیز با اسنپ حدود 12 هزار تومان، با تپسی حدود 15 هزار تومان و با آژانس حدود 18 هزار تومان است. همچنین از میدان شعاع تا سهروردی با تپسی حدود 6 هزار تومان و کارپینو حدود 8 هزار تومان است. حال انتخاب با شماست که از کدام روش استفاده کنید. البته این تنها مثالهایی از روشهای تردد درون شهری است. اپلیکیشنهای دیگر هم هستند که در این بازار به رقابت میپردازند و قیمتهای متفاوتی دارند. هدف از بیان این مثال اشاره به موضوعی است که همواره کارشناسان اقتصادی بر آن تاکید داشته اند: «انحصارزدایی از یک بازار و ایجاد بازاری رقابتی.»

برخی بازارها در ایران همچنان انحصاری است. درنتیجه قیمتگذاری در این بازارها بر عهده دولت است. دولت سالها سعی کرد قیمت حمل و نقل درون شهری را کاهش دهد؛ اما نتوانست. تجربه رقابت در این بازار نمونه عینی ارزانسازی و درس دادن به دولت است. این مثالها نشاندهنده تجربهای است که توانسته بازاری رقابتی را به وجود بیاورد. بازاری که نه تنها خدماتی بهتر را به مشتریان ارائه میدهد، بلکه در قیمت نیز رقابتی تنگاتنگ ایجاد کرده و موجب شده منفعلان و سنتیهای بازار هم به تکاپو بیفتند و خود را بهروز کنند.

آنچه در کسبوکارهای نوین برای جامعه مهم و جذاب است، ارزش نهادن به مشتریانی است که در بازار انحصاری از آن محروم بودند؛ چراکه مجبور به استفاده از خدمات محدودی بودند و امکان جایگزینی برای آنها وجود نداشت. مشتریمداری در کسبوکارهای سنتی چندان مورد توجه قرار نمیگرفت؛ اما امروزه میبینیم که وقتی فعالان سنتی بازار (بهعنوان مثال آژانسداران و تاکسیرانان) وارد بازارهای نوین (اپلیکیشنهای حمل و نقل درون شهری کارپینو و آژانسی) میشود، به تبع فضایی که بر بازار رقابت آنها با رقبا حاکم است، سعی میکنند خود را با محیط منطبق سازند و مشتری محوری را در پیش بگیرند. چراکه در غیر این صورت حذف خواهند شد. در واقع مولفه حذف سنتیها در بازار تغییر کرده است. اگرچه آنها پیش از این با مقاومت در برابر کسبوکارهای نوین نتوانستند راه به جایی ببرند و خود نیز همرنگ جماعت شدند؛ اما ورود آنها به بازار کافی نیست و رعایت اصول حاکم بر بازار، راز ماندگاری آنها است.