روال خلاف بنزینی ایران

در واقع در شرایطی ایران برای سالیان زیادی است که به مصرفکنندگان بنزین یارانه میپردازد که در اکثر کشورهای جهان از مصرفکنندگان بنزین بهدلیل آلودگی هوا و آسیبهایی که به جامعه وارد میکنند مالیاتهای سنگینی میگیرند.

یارانه بنزین

از آنجا که یارانه بنزین نقدی پرداخت نمیشود و در قیمت آن نهفته است، کمتر مورد توجه عموم قرار میگیرد. اما آمار نشان میدهد دولت روزانه مبالغ بسیار بالایی برای تامین بنزین مورد نیاز کشور میپردازد؛ این سوختی که سالانه جان هزاران نفر را میگیرد و هوایی برای نفس کشیدن باقی نگذاشته است. بر اساس آمار منتشر شده توسط سایت globalpetrolprices، بهای هر لیتر بنزین بر اساس دلار آمریکا در ایران 36 سنت است. این در حالی است که در هفتههای اخیر هر لیتر بنزین در بازارهای جهانی در قیمتهای بالای 40 سنت به فروش میرسد.

با توجه به اینکه متوسط مصرف بنزین از ابتدای سالجاری به بیش از 82 میلیون لیتر در روز رسیده است، یک حساب سرانگشتی نشان میدهد برای پر کردن حدفاصل قیمت بنزین عرضه شده در جایگاههای سوخت کشور و قیمت جهانی آن، در حال حاضر دولت روزانه چهار میلیون و 100 هزار دلار به سوخت مصرفی کشور یارانه اختصاص میدهد. اما این همه ماجرا نیست. در واقع قیمت واقعی بنزین با احتساب هزینه حملونقل، دستمزد جایگاهدارها و هزینه بنزین اتلافی بسیار بیشتر از 40 سنت است و تمام اینها یارانهای است که دولت روزانه به استفادهکنندگان از خودروهای شخصی میپردازد.

روالی خلاف ایران

پرداخت یارانه به مصرفکنندگان بنزین در ایران در حالی برای سالیان متمادی امری رایج و متداول تبدیل شده که روال در دیگر کشورهای جهان متفاوت است. در واقع در شرایطی بنزین در ایران با قیمتی کمتر از قیمت این سوخت در بازارهای جهانی به مصرفکننده نهایی عرضه میشود که در غالب کشورهای جهان قیمت بنزین برای مصرفکننده نهایی (دارندگان خودرو) به مراتب بیشتر از نرخ این سوخت در بازارهای جهانی است.

بهطور مثال در سال 2016 از متوسط قیمت بنزین، در جهان حدود 50 درصد به مالیات اختصاص داشته است. دلیل این است که در غالب کشورهای دنیا بهمنظور کمک به بهبود حملونقل شهری و افزایش کیفیت هوا، از مصرفکننده بنزین مالیات اخذ میشود. در واقع شهروندی که با استفاده از خودرو شخصی موجب آلودگی هوا و ایجاد ترافیک در سطح شهر میشود و سلامت شهروندان را به خطر میاندازد، مجبور است مالیات بیشتری نسبت به دیگران بپردازد.

اخذ مالیات از محل سوخت موضوعی متداول در دنیا است و کشورهای کمتری وجود دارند که مانند ایران همچنان روی بنزین یارانه میپردازند. بهطور مثال در حالی که نرخ بنزین این روزها در بازارهای کالایی جهان حدود 40 سنت است، متوسط جهانی قیمت آن برای مصرفکننده نهایی بالای یک دلار است و این فاصله قیمتی تماما به مالیات تعلق دارد و این به منبع درآمدی بزرگ برای اجرای سیاستهای اصلاحی و تغییر ساختار شهری برای دولتها به خصوص در کشورهای توسعه یافته بدل شده است.

برای مثال به درآمد کشورهای توسعه یافته اقتصادی(OECD، سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه) توجه کنید. این کشورها از خردهفروشی بنزین درآمدی به مراتب بیشتر از کشورهای تولیدکننده اوپک از تولید نفتخام کسب میکنند. درآمد کشورهای OECD از محل خردهفروشی فرآوردههای نفتی از جمله بنزین ظرف سالهای 2012 تا 2016 حدود 1498 میلیارد دلار بیشتر از درآمدی بوده که اوپک از محل فروش نفتخام کسب کرده است. این فاصله درآمدی تنها در نتیجه مالیاتگذاری بر بهای بنزین بهدست آمده است.  درحالیکه متوسط درآمد سالانه اوپک طی این سالها 835 میلیارد دلار بوده است.

اما این همه ماجرا نیست، غالب کشورها از افزایش مالیات بر قیمت سوخت بهعنوان اهرمی برای جلوگیری از رشد مصرف بنزین و کنترل آن استفاده میکنند. بهطور مثال در سالهای اخیر که شاهد افت شدید قیمتها بودیم، دولتها در غالب کشورهای جهان دست به یکسری اقدامات زدند که مصرف سوخت را کنترل کنند. آمار نشان می‎دهد در حالی که قیمت نفتخام در سال 2016 نسبت به سال 2013 حدود 41 درصد کاهش یافته است، اما نرخ مالیات بر بنزین رشد 20 درصدی را تجربه کرده است.

در واقع دولتها در کشورهای توسعهیافته و واردکننده نفتخام برای اینکه از کاهش قیمت بنزین برای رانندگان خودروها در پی کاهش قیمت نفت خام جلوگیری کنند و کاهش قیمت بنزین به تحریک تقاضا نینجامد، اقدام به افزایش نرخ مالیات بر مصرف سوخت کردهاند؛ بنابراین در چند سال گذشته قیمت بنزین برای رانندگان خودرو متناسب با کاهش بهای نفتخام تغییر نکرده و این خود از رشد بیرویه تقاضا برای مصرف بنزین جلوگیری کرده است.