هشدار به صادرکنندگان چک بلامحل/ امکان استعلام اطلاعات

طی سالهای گذشته عمدتا میزان چکهای برگشتی به دلایل مختلفی در حال افزایش بوده است به طوری که طبق آخرین آمارها در پایان خردادماه امسال از حدود ۹/۶ میلیون فقره چک مبادله شده حدود ۸/۱ میلیون وصول شده و نزدیک به ۱/۵ میلیون فقره برگشت خورده است. چکهای برگشتی که رقمی حدود ۱۳ هزار میلیارد تومان را در این دوره به خود اختصاص داده از نظر تعداد تا ۲/۷ درصد و مبلغ تا ۶/۶ درصد رشد داشته است. هر چند که عمده دلایل برگشت چکها به کسری و یا فقدان موجودی مربوط میشود، اما در مجموع مسائل دیگری نیز وجود دارد که در برگشت چک بیتاثیر نیست.

این در حالی است که از مدتها پیش بانک مرکزی وعده راهاندازی سامانه صیاد را داده تا عاملی برای ایجاد شفافیت اطلاعاتی و مانعی برای صدور چکهای بلامحل باشد. هر چند که سامانه صیاد هنوز اجرایی نشده و در دستور کار قرار دارد اما عملیاتی شدن آن میتواند موجب ایجاد شفافیت اطلاعاتی از طریق برپایی نظام استعلام همگانی شود به طوری که در این شرایط هشداری برای صادرکنندگان چکهای بلامحل بوده و در صورت تخلف و عدم اقدام برای رفع سوء اثر سابقه چکهای برگشتی، این اطلاعات در اختیار دریافت کننده چک قر ار خواهد گرفت و عملا سایر برگههای چک شخص بلااستفاده خواهد بود. به عبارت دیگر این موضوع فعالیت اقتصادی متخلفان را با مشکلات جدی مواجه خواهد کرد.
البته طرح صیاد علاوه بر این برای صیانت از برگه چک به عنوان اوراق بهادار، ارتقای ضرایب امنیتی با استفاده از طراحی امنیتی و به کارگیری مرکب و کاغذ امنیتی و همچنین با بهرهمندی از ماشینآلات و نرمافزارهای پیشرفته و مطابق با استانداردهای روز دنیا در دستور کار قرار میگیرد. در حال حاضر نیز این طرح در مرحله نهایی بوده و به زودی اجرایی میشود.

دلایل اصلی چکهای برگشتی

اما بررسی جریان چکهای برگشتی و دلایل آن و همچنین آنچه که بانک مرکزی برای رفع این مشکل در دستور کار خود قرار داده موضوعی است که علی نصیری- مدیر اداره نظارت بر بانکها و موسسات اعتباری بانک مرکزی- به بیان توضیحاتی در رابطه با آن به ایسنا پرداخته است.

به گفته وی بخش عمدهای از چکهای برگشتی به دلیل عدم رعایت ماده (۱۴) که به تحویل دسته چک جدید و همچنین ماده( ۱۶) دستورالعمل حساب جاری که به صدور دسته چک مربوط میشود، بر میگردد. البته بانک مرکزی در تیرماه این موارد را مجددا به بانکها ابلاغ کرده است.

نصیری با بیان اینکه بانکها به موجب ماده( ۳ )آیین نامه عملیات بانکی بدون ربا میتوانند  نسبت به افتتاح سپرده قرض الحسنه جاری اقدام کند، توضیح داد: از این رو بانک مرکزی در سالهای گذشته اقدام به تدوین دستورالعمل حساب جاری کرده بود که در نهایت این دستورالعمل در سال ۱۳۹۱ به تایید شورای پول و اعتبار رسید و در خردادماه همان سال به نظام بانکی ابلاغ و برای تمام بانکها لازمالاجرا شد.

وی در توضیحات خود گفت اما بررسیها و بازرسیهای میدانی بانک مرکزی حاکی از آن بود که بخش عمدهای از چکهای برگشتی به عدم رعایت ماده (۱۴ و ۱۶) دستورالعمل حساب جاری برمیگردد بر این اساس این موارد را اصلاح و به بانکها ابلاغ کردهایم و بانکها ملزم به رعایت آن شدهاند. در عین حال که به صراحت به آنها تاکید کردهایم که مسئولیت اجرای این مواد با هیاتمدیره بانکها خواهد بود.

وی ادامه داد: البته پیش از این و در ماده (۳۰) دستورالعمل سال جاری تاکید کردهایم که تمهیدات و تدابیر لازم برای حصول اطمینان از حسن اجرای این مهم باید از سوی بانکها اتخاذ شود و در صورتی که کوتاهی و قصوری وجود داشته باشد، بانک مرکزی میتواند اعمال ماده ( ۴۴) قانون پولی و بانکی را در دستور کار قرار داده و برخوردهای لازم را انجام دهد.

این مقام مسئول بانک مرکزی همچنین اجرای ماده ( ۱۰) دستورالعمل حسابهای جاری را برای بانکها قابل اهمیت دانست و گفت: بر اساس این ماده شرایط احراز هویت و نیز شناسایی مشتری مشخص شده که به موجب آن باید شناسایی مشتری با استناد به قانون مبارزه با پولشویی انجام شود و بانکها باید آن را مورد توجه قرار دهند.

راهکارهای بانک مرکزی برای کاهش چکهای برگشتی

این مقام مسئول حوزه نظارت بانک مرکزی در ادامه با اشاره به راهکارهایی که بانک مرکزی برای ساماندهی صدور دسته چک در نظر گرفته، توضیح داد که برای ساماندهی به نحوه صدور دسته چک، ایجاد رویهای واحد برای انجام اعتبارسنجی کافی و حصول اطمینان از بررسی اهلیت درخواستکننده دسته چک در دستور کار بانک مرکزی قر ار گرفت. به این منظور با ایجاد ساز و کاری متمرکز مقرر شد در هنگام درخواست صدور دسته چک جدید توسط متقاضی، شعب بانکها بدون مجوز این بانک نتوانند در این رابطه اقدام کنند.

وی افزود: از این رو بررسی و سابقه عملکرد متقاضی بر اساس مقررات و بخشنامههای مربوطه به حد چک برگشتی توسط بانک مرکزی انجام شده و چنانچه اهلیت درخواستکننده با بررسی سوابق عملکردی وی محرز شد آنگاه صدور دسته چک جدید برای فرد متقاضی انجام میشود. در غیر این صورت درخواست مورد پذیرش قرار نگرفته و دسته چکی تخصیص داده نخواهد شد.

مدیر نظارت بر بانکها و موسسات اعتباری بانک مرکزی عملیاتی شدن ماده ( ۱۴ و ۱۶) دستورالعمل حساب جاری را نیز یکی دیگر از زمینههای کاهش قابل ملاحظه چکهای قابل برگشتی دانست و در این رابطه گفت: بر اساس ماده ( ۱۴) تحویل دسته چک جدید به مشتریان شرایط خاص خود را دارد. در صورتی که مشتری چک برگشتی رفع سوء اثر نشده و یا بدهی غیرجاری داشته باشد و یا مشمول بند (ج) ماده ۷ قانون صدور چک داشته باشد، نمیتواند دسته چک جدید دریافت کند. همچنین بر اساس ماده ( ۱۶) نیز صدور دسته چک مشروط به بازگشت حداقل ۸۰ درصد تعداد برگههای آخرین دسته چک مشتری اعم از صادر و یا ابطال شده است و کنترلهای مربوط به این موضوع تنها از طریق سامانه متمرکز اعلام شده در دستورالعمل امکانپذیر خواهد بود.

نصیری با بیان اینکه بر اساس بخشنامه بانک مرکزی بانکها موظفند در دورههای شش ماهه آمار افرادی را که بیش از ۲۰ فقره چک برگشتی دارند را به بانک مرکزی اعلام کنند، گفت: بر این اساس عدم ارسال این موارد تاکنون بدین معنا نبوده که مسئولیتی متوجه بانکها نبوده است. با وجود اینکه در سامانه اداره اطلاعات بانکی بانک مرکزی آمار چکهای برگشتی و متخلفان وجود دارد، در هر حال درخواست این آمار در مقاطع زمانی شش ماهه به منظور رصد بیشتر هیات مدیره بانکها بوده است.
و اما صیاد ...

وی در ادامه راه اندازی سامانه صیاد را مورد تاکید قرار داد و توضیح داد: در کنار تمامی این مسائل ایجاد سامانه صیاد قرار دارد، در طرح صیاد به منظور ایجاد شفافیت حداکثری در زمینه کارکرد حساب جاری اشخاص، اختصاص شماره شناسه استعلام مرتبط به سریال هر برگ از دسته چک متقاضی و ثبت و به روز رسانی بر خط اطلاعات مربوط به چکهای برگشتی انجام می شود. در این حالت گیرندگان چک میتوانند با استعلام این شناسهها از سامانه مربوطه اطلاعاتی در خصوص صحت نام صاحب حساب و سابقه چک برگشتی وی دریافت و نسبت به پذیرش یا عدم پذیرش آن تصمیم گیری کنند.

نصیری یاد آور شد که با صدور متمرکز دسته چک فقط از طریق سامانه صیاد و دریافت از سامانههای چکاوک و اطلاعات موجود از چکهای مفقودی ابطال شده و درون بانکی و همچنین ایجاد انبار داده در سامانه استعلامات این بانک وضعیت مربوط به تمام برگههای چک صادر شده در شبکه بانکی جمعآوری شده و با اختصاص شماره شناسه استعلام از پیش درج شده از سوی نهاد ناظر میتوان اطلاعات مفید، دقیق و بدون دخالت صادرکننده را دریافت کرد که در این شرایط  ذینفعان از آخرین وضعیت اعتباری صادرکننده مطلع خواهند شد.