مالیات و تعادل در مصرف

برای مثال سیگار کالایی است که آثار مستقیم مخرب بر بدن انسان دارد و بنزین نیز دیگر کالای مضری است که هم اتلاف انرژی و هم هزینههای سنگین اقتصادی برای کشور به همراه دارد، ضمن آنکه با آلوده کردن هوا جان بسیاری از افراد جامعه را نیز به اشکال مختلف تهدید میکند.

در رابطه با سیگار مشکل اصلی پایین بودن تعرفه واردات است؛ ضمن اینکه مالیاتی که برای این کالا دریافت میشود نیز در مقایسه با دیگر کشورها پایین است. در بسیاری از کشورهای دنیا مالیاتی هست با عنوان مالیات بر گناه که علاوه بر مالیاتی است که رسما برای یک کالا وضع میشود.  درمورد سیگار از آنجا که کشیدن سیگار فعلی نادرست است و به سلامت انسان زیان وارد میکند و این کار گناه تلقی میشود، مالیات بیشتری از افرادی که سیگار میکشند، دریافت میشود. به این ترتیب هم با مالیاتهای سنگین با مصرف سیگار مقابله میشود و هم از کانال اعمال تعرفه. در واقع در کشورهای پیشرفتهای که از روشهای یادشده برای کنترل مصرف سیگار بهره میبرند اقتصاد به قدری شفاف است که مبارزه خوبی با قاچاق انجام میشود و در یک بستر شفاف اقتصادی که امکان پولشویی و قاچاق در آن بسیار پایین است، از ابزار تعرفه نیز بهره مناسبی برده میشود.

از طرفی با اعمال مالیات بر قیمت نهایی امکان مصرف سیگار ارزان از جامعه گرفته میشود و به این واسطه مصرف سیگار نیز کنترل میشود. در ایران اما در رابطه با سیگار از هیچکدام از ابزارها به خوبی استفاده نمیشود و قاچاق این کالا و آسیبهایی که به سلامت افراد میزند، هرساله هزینههای فراوانی روی دست دولت میگذارد.  در ایران ماجرای مصرف سیگار به این شکل است که از یکسو دولت سیگار را ارزان در اختیار مصرفکننده میگذارد و از دیگر سو یارانه سلامت به افراد میدهد. آنطور که مسوولان اعلام کردهاند ضروری است که مالیات سیگار در ایران افزایش پیدا کند و به حوزه سلامت اختصاص داده شود؛ زیرا در حال حاضر عدالت برقرار نیست و آن فردی که به واسطه مصرف سیگار ارزان نیاز به درمان پیدا میکند از یارانهای بهره میبرد که پول کافی برای آن پرداخت نکرده است و در واقع میتوان گفت سهم دیگران است.  با این حال مالیات خردهفروشی سیگار در سال جاری ثابت باقی مانده با این استدلال که در سال گذشته زیاد افزایش پیدا کرده بوده است. در این میان مشخص نیست که افزایش قیمت سیگار نگرانی چه کسانی بوده است که باعث ثابت ماندن تعرفه خردهفروشی سیگار در سال جاری شده است.

جای خالی اصلاح قیمت بنزین

بنزین یکی از حاملهای انرژی است که قیمت آن در ایران واقعی نیست و همین مساله به رشد مصرف و قاچاق آن دامن زده است. در حال حاضر قیمت بنزین در کشورهای همسایه از ایران گرانتر است و همین اختلاف قیمت باعث تدوام قاچاق سوخت از داخل کشور به آن سوی مرزها است.  در کنار صدمات اقتصادی قاچاق سوخت برای کشور، رشد مصرف این کالا نیز تبدیل به معضلی دیگر برای دولت شده است. در رابطه با شیوه مصرف بنزین در ایران نیز میتوان گفت عدالت زیر پا گذاشته میشود. در واقع آنهایی که دارا هستند بنزین بیشتری مصرف میکنند و چه بسا خودروهای آنها که بزرگتر و پر اشتهاتر هستند با ولع بیشتری بنزین ارزان را مصرف میکنند و هیچ مالیاتی نیز بابت مصرف زیاد بنزین پرداخت نمیکنند؛ در حالی که آلودگی تولید شده از خودروهای آنها سلامت بسیاری از افراد جامعه را به خطر انداخته و هزینههای درمانی روی دست آنها میگذارد. به این ترتیب است که جای خالی بهرهمندی از ابزارهایی مانند مالیات، بر کالاهای مضر، تعرفهگذاری صحیح، کنترل بیشتر مرزها برای پیشگیری از قاچاق و... به خوبی احساس میشود.

به نظر میرسد برای اصلاح قیمت بنزین باید نگاهی عمیقتر در میان سیاستگذاران وجود داشته باشد. در اقتصاد همه این مسائل باید به شکل یک سیستم دیده شود تا همه چیز درست و در جای خود تنظیم شود.  برای مثال در شرایطی که به نظر میرسد در شهرهای کوچک و زیر ۱۰۰ هزار نفر استفاده از خودرو چندان ضروری نیست و افراد میتوانند مسیرهای درونشهری خود را با به شکل پیاده یا با دوچرخه طی کنند و در شهرهای متوسط نیز بحث مصرف خودروی شخصی مانند کلانشهرها نیست، فرهنگ استفاده از وسایل حملونقل عمومی نیز در کلانشهرها باید بیش از پیش در میان مردم جا بیفتد.

در این زمینه دولت میتواند به وسایل حمل و نقل عمومی یارانه بیشتری بدهد و قیمت بنزین را افزایش دهد تا این فرهنگ با سرعت بیشتری در جامعه نهادینه شود. همچنین با افزایش قیمت سوخت میتوان برای بخش حمل و نقل جادهای و کامیونی یارانههایی را در نظر گرفت و قیمت را به مرور برای آنها افزایش داد تا فشار زیادی را متحمل نشوند. در شرایط کنونی اگرچه هرگونه افزایش قیمت بنزین اثر تورمی به همراه خواهد داشت؛ اما به نظر میرسد بهتر است دولت تورم در کوتاهمدت را برای داشتن آیندهای بهتر برای شهروندان بپذیرد؛ زیرا تنها با افزایش قیمت بنزین و درآمدهای مالیاتی دولت از محل سوخت و اختصاص آن به توسعه زیرساختهای حمل و نقل عمومی است که میتوان به افزایش تمایل مردم برای کنار گذاشتن خودروهای شخصی و روی آوردن به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی امیدوار بود.