منطق کلان مالیات بر سپرده

ماههای گذشته طرح دریافت مالیات از سود سپردهها با جدیت بیشتری مطرح شده است هر چند اجرای چنین طرحهایی نیاز به یک فرآیند طولانی از نوشتن لایحه تا تصویب در مجلس و تایید شورای نگهبان دارد اما مدافعان زیادی بین مسوولان و کارشناسان اقتصادی وجود دارد که معتقدند برای برقراری تعادل اقتصاد کلان باید هرچه سریعتر این طرح به اجرا درآید.

البته ذکر این نکته لازم است که طبق گفته یک مقام مسوول در سازمان مالیات کشور به طور قطع دریافت مالیات از سپردههای بانکی مشمول سپردههای خرد که جنبه پساندازی برای گذران زندگی را دارد، نخواهد بود.

موافقان و مخالفان مالیات بر سود

در اصلاحیه قانون مالیاتی سال 1377 یکی از پایههای مالیاتی، سود بانکی در نظر گرفته شد اما تاکنون هنوز این طرح مالیاتی به دلایل مختلف اجرایی نشده است. سال گذشته که دوباره این بحث بر سر زبان مسوولان دولتی و کارشناسان افتاد، مخالفان و موافقان زیادی درباره مزیتها و معایب آن سخن گفتند. موافقان به طور کلی 3 دلیل برای اخذ مالیات از سود بانکی مطرح میکنند که اصلیترین آن به تجربه کشورهای دیگر برمیگردد.

به باور اینها بیشتر کشورهای دنیا سود بانکی را به منزله درآمد افراد در نظر میگیرند و از این جهت طبق قانون مالیات بر درآمد باید مالیات خود را بپردازند. رییس کل سازمان امور مالیاتی اخیرا گفته بود:«مطالعهیی انجام دادیم و ۳۰کشور را بررسی کردیم. از این ۳۰کشور در ۲۷کشور مالیات از سود سپرده اخذ میشود. در کشور ما هم در موسسات مجاز قانونی از سپردهها مالیات اخذ نمیشود البته از موسسات غیرمجاز مالیات دریافت میشود تا مردم پول خود را در موسسات غیرمجاز نگذارند.»

عباس هشی، کارشناس امور مالی و بانکی یکی دیگر از این موافقان است که میگوید: همه جای دنیا سود بانکی مشمول مالیات است اما متاسفانه در اصلاحیه نظام مالیاتی سال 77 این مالیات براساس یک استدلال عوامپسند حذف شد؛ استدلالی که میگفت نباید از کسانی که از سود بانکی گذران زندگی میکنند، مالیات گرفت.

این موضوع بعد از مدتی به دلیل برخی کژکارکردها لوث شد. بهطور مثال دیده شد تقریبا همه کسانی که از سود بانکی منتفع میشوند نه افرادی هستند که با آن گذران زندگی میکنند بلکه سرمایهدارانی با انگیزههای سوداگرانه هستند.  به گفته وی با این حال روشن شدن این موضوع نتوانست مانع اجرای طرح مالیاتستانی از سود بانکی شود اما این بار با قصد جلوگیری از خروج سپردهها به بازارهای غیرمولد و دلالی مانند بازار ارز و ملک اجرا نشد.

هشی معتقد است اگر قرار باشد یک روز قوانین مالیاتی به طور کامل و مناسبی اصلاح شود قطعا یکی از پایههای مالیاتی باید سود سپردهها باشد.

دومین دلیلی که موافقان این طرح ارائه میکنند به افزایش پایههای مالیاتی برای افزایش درآمدهای پاک مالیاتی به جای نفت است. این استدلال در راستای کاهش وابستگی بودجه به سرمایههای میان نسلی مانند نفت و دیگر مواد خام اظهار میشود. از نظر این گروه سومین دلیل به اتفاقی برمیگردد که در سالهای اخیر یکی از معضلات اصلی اقتصاد کشور را به بار آورده است؛ چسبندگی نرخهای سود بانکی.

علی طیبنیا، وزیر امور اقتصادی و دارایی یکی از موافقان وضع مالیات بر سود سپردههای بانکی است که به سومین استدلال گفته شده، تکیه میکند. طیبنیا در این خصوص سال گذشته گفته بود:«الان که نرخ تورم در کشور به ۱۲درصد رسیده است، برخی بانکها نرخ سود سپرده ۲۲درصد پرداخت میکنند آن هم بدون ریسک، چرا نباید مالیات بدهند، حتما باید مالیات بدهند.»

پرداخت سود بانکی منشا تورم

درحال حاضر یکی از منابع کسب سود در اقتصاد ایران بهره بانکی است. حسین راغفر، عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا در یک میزگردی که برای بررسی برنامههای وزرای پیشنهادی دوازدهمین رییسجمهوری برگزار شده بود، گفت: سال 95 در کشور رقم قابل توجهی بابت نرخ سود بانکی توزیع شده و سرانه هر تهرانی در دریافت سود بانکی 5/۱۰میلیون تومان است که رقمی وحشتناک به شمار میرود.

این اقتصاددان با بیان اینکه افزایش نرخ بهره ناشی از تولید، نوآوری و خلاقیت نیست، گفت: پرداخت این سود منشأ تورم است اما عدهیی که آن را پرداخت میکنند از آن منتفع شده و در کنار افزایش نرخ سود بانکی به دنبال بالا رفتن نرخ ارز هستند و مدام آن را در رسانهها مطرح کرده و به صورت سازماندهی شده در کریدورهای مجلس حضور مییابند و برای افزایش نرخ ارز رایزنی میکنند به این معنا که اکنون افکار عمومی هم کاملا پذیرش افزایش نرخ ارز را دارند بنابراین باید منتظر افزایش تورم باشیم.

وی اظهار کرد: تورم ریشه در سیاستهای غلط دولت دارد و نظام مالیاتی را نیز دچار مشکل کرده است به این معنا که تولید را تنبیه، هزینههای آن را افزایش و رباخواری و سوداگری را ترغیب میکند. بر این اساس میتوان نتیجه گرفت که انگیزه کسب سود از سپرده که یکی از دلایل آن میتواند عدم مالیات دهی انها باشد، در نهایت موجب تورم و به ضرر طبقه کم درآمد شود. اما اخیرا در میان کارشناسان سوالی مطرح شده که در صورت وضع مالیات بر سپرده مقصد این داراییها به کدام سو خواهد بود. آنها نگرانی خود را از وضعیتی مطرح میکنند که این دارایی به سمت بازارهای دلالی و غیرمولد مانند بازارهای ارز و مستغلات و طلا انتقال یابد و موجب افزایش حبابی قیمت این کالاها و در نهایت تورم کل شوند. این موضوع احیانا از سوی مخالفان طرح مالیات بر نرخ سود مطرح میشود. دلایل اصلی این مخالفان همانطور که گفته شد به خروج سپردهها به بازارهای غیرمولد، عدم اعتمادسازی سازمان مالیاتی برمیگردد.

ولیالله سیف سال گذشته در بحبوحه این بحثها بطور مداوم به تکذیب دریافت مالیات از سود سپردههای بانکی میپرداخت و عنوان میکرد:«این موضوع در دستور بانک مرکزی نیست و مصوبهیی دراین خصوص وجود ندارد.»

دلیل دومی که مخالفان ارائه میکنند این است که نظام مالیاتی ما فاقد اعتماد عمومی است که به گفته یک کارشناس (که تمایل به ذکر نامش نداشت)، این امر به دو دلیل رخ داده است: مردم در ایران مقصد و محلهای هزینه کردن مالیاتهای خود را به درستی نمیدانند. دوم اینکه نظام مالیاتی ما بهشدت ناعادلانه است.

نظام مالیاتی ما نیازمند یک پاکسازی و اصلاح ساختاری عمیق برای اعتمادسازی است. اینها میگویند اگر مالیاتستانی اجباری از سود سپردهها به اجرا درآید با توجه به وضعیت ساختار کنونی سازمان مالیات کشور، این سازمان شبیه به شهرداری خواهد شد و به حد زیادی آلوده خواهد شد.

تعمیق خروج سپردهها

این گروه درباره استدلال گروه اول در زمینه تجربه کشورهای دیگر نیز عنوان میکنند: در این کشورها مالیات از سرمنشاها گرفته میشود. بهطور مثال وقتی کسی یک سپرده 200میلیون تومانی دارد، بانک مربوطه قبل از پرداخت سود این سپرده مالیات آن را محاسبه و به حساب دولت واریز میکند. به گفته آنها این مالیات از فرد سپردهگذار گرفته نمیشود، بلکه همانند مالیات بر ارزشافزوده از سرچشمه یعنی بانک(به نیابت از شخص) گرفته میشود. در این صورت نیازی هم به اطلاعات بانکی افراد وجود ندارد.

یکی دیگر از مخالفان اصلی اخذ مالیات از سپردههای بانکی، بانکها هستند که میترسند، این موضوع برایشان دردسرساز شده و به خروج بیش از گذشته منابعشان بینجامد. تمام اینها در شرایطی است که اکنون هم نظام بانکی با مشکل خروج سپردهها مواجه است و همین امر هم سبب شده که هر طرحی در این رابطه با شک و تردیدهای خاص خود در نظام بانکی همراه باشد.

با این حال طبق گفتههای یک مقام مسوول در سازمان امور مالیاتی دریافت سود از سپردههای بانکی هنوز به صورت جدی مطرح نشده است و هر اقدامی که قرار باشد انجام گیرد باید تایید مجلس را داشته باشد.  به گفته این مسوول دولتی که با خبرگزاری مهر بدون ذکر نامش گفتوگو کرده است: قرار نیست که دریافت مالیات از سپردههای بانکی بدون هیچ مقدمهیی اجرایی شود، بلکه به طور قطع نظام بانکی و سازمان امور مالیاتی، به صورت شفاف برنامه خود را اعلام خواهند کرد بنابراین مردم نگران نباشند.  به گفته این مقام مسوول، بطور قطع دریافت مالیات از سپردههای بانکی، مشمول سپردههای خرد که جنبه پساندازی برای گذران زندگی را دارد، دریافت نخواهد شد.

بهطور کل کارشناسان از این بحث اینگونه نتیجهگیری میکنند این موضوع که باید از سود سپردهها در ایران هم مالیات گرفت، منطقی است اما سالهای سال است که چنین مالیاتی از مردم دریافت نشده و وضع یکباره و بدون زمینهسازی آن اختلال ایجاد میکند.