مصائب کشمش کاشمر/ ترکیه و آمریکا جایگاه صادراتی ایران را به خطر انداخته‌اند

کشمش موارد استفادهی زیادی در سراسر جهان دارد. برخی آن را به عنوان میوه خشک شده و تنقلات مصرف میکنند و برخی نیز در آشپزی از کشمش استفاده میکنند. کشمش، انگور خشک شدهای است که آن را یا به صورت طبیعی زیر آفتاب خشک میکنند یا از دستگاههای خشک کننده استفاده میکنند. انگور پس از خشک شدن، به رنگهای زرد، سبز و سیاه در میآید. کشمش سیاه معمولاً مقویتر و دارای ارزش غذایی بیشتری نسبت به دو کشمش دیگر است. در ادامه با چند مورد از برترین کشورهای تولیدکننده کشمش آشنا خواهیم شد.

ترکیه، آمریکا و ایران، تولید کنندگان اصلی کشمش در جهان
از ترکیه با عنوان «سرزمین انگورها» یاد میشود. قدمت کشت انگور در ترکیه به قرن هشتم باز میگردد. این کشور سالانه ۴ میلیون تن انگور در ۵۵۰ هزار هکتار زمین زراعی تولید میکند. ترکیه به بیش از ۱۰۰ کشور جهان، از جمله هلند، بریتانیا، ایتالیا، فرانسه و استرالیا کشمش صادر میکند.

کشمش همچنین از جمله رایجترین میوههای خشک شده مصرفی در آمریکا است. معمولترین نوع کشمش این کشور «کشمش بدون هستهی تامسون» است. از دیگر انواع کشمش آمریکایی میتوان به «سلما پیت»، «مسقط» و «سلطان» اشاره کرد. کشمشهای صادراتی آمریکا معمولا در ایالت کالیفرنیا تولید میشوند. طی سالهای ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵، میزان ۳۳۲ هزار تن کشمش به ارزش ۷۰۹٫۵ میلیون دلار در آمریکا تولید شده است. ایران از جمله صادرکنندگان بزرگ کشمش در جهان است. ۲۷٪ از مجموع کشمشهای صادراتی دنیا، از ایران صادر میشود و سالانه ۲۵۰ میلیون دلار عاید کشورمان میکند. ایران به بیش از ۱۰۰ کشور دنیا از جمله استرالیا، بریتانیا، آمریکا، ایتالیا و فرانسه کشمش صادر میکند. ایران سالانه ۱۲۲٫۵۹۵ تن کشمش تولید میکند. برخی از رایجترین کشمشهای تولید شده در ایران عبارتاند از کشمش زرد، سلطان، سبز و سیاه. از دیگر کشورهای بزرگ تولیدکننده کشمش میتوان به یونان، شیلی، آفریقای جنوبی، ازبکستان و افغانستان اشاره کرد. هر یک از این کشورها، سالانه بیش از ۳۰ هزار تن کشمش تولید میکنند. عمده کشمش تولیدی در این کشورها، به کشورهای دیگر صادر میشود. کشمش بدون هستهی سلطان، فراوانترین نوع کشمش تولیدی در کشورهای یاد شده است.

صنعت کشمش در ایران
صنعت کشمش در ایران با معیشت و اشتغال بیش از صدها هزار نفر گره خورده است، اما هر لحظه بیم از دست رفتن جایگاه کشور به عنوان صادر کننده کشمش احساس میشود. در این میان کشورهای آمریکا و ترکیه مهم ترین رقبای صادراتی ایران در جهان به شمار میآیند. اما آن چه این صنعت را با بحران مواجه کرده، حمایت نکردن دولت از باغداران انگور و تولیدکنندگان کشمش است. حضور دلالان و خرید ارزان قیمت کشمشها در فصل هایی که این تولیدکنندگان فروشی ندارند به نارضایتی و بی انگیزه شدن تولیدکنندگان دامن زده است.

کاشمر؛ قطب تولید کشمش درجه 1
شهرستان کاشمر واقع در جنوب غربی استان خراسان جنوبی با برخورداری از 170 هزار جمعیت، علاوه بر تولید فرش دستباف و زعفران، یکی از قطب های مهم تولید انگور و کشمش به حساب میآید. از نظر آب و هوایی شهرستان کاشمر هر سه نوع آب و هوا را داراست. مناطق شمالی شهرستان سرد و کوهستانی، مناطق مرکزی معتدل و مناطق جنوبی خشک ونیمه خشک است. این تنوع آب و هوایی از جمله زمینههای اصلی تولید انواع محصولات بویژه انگور است. کاشمر پر از باغات انگور است و ده ها هزار تن کشمش سالانه از این نقطه به سراسر ایران و کشورهای خارجی صادر می شود. شهرستان کاشمر 3 هزار و 300 هکتار سطح زیر کشت انگور دارد و از هر هکتار 25 تن انگور برداشت و 10 تن کشمش تولید میشود. در این میان روستای محمدیه کاشمر از نظر میزان اشتغال اهالی به تولید کشمش، یک نمونه کم نظیر محسوب میشود. روستای محمدیه از 400 خانوار تشکیل شده و 250 خانوار آن درتولید کشمش فعال هستند. قدمت تولید کشمش در این روستا به بیش از 70 سال قبل باز میگردد.

دلالی و ضعف در بسته بندی بلای جان کشاورزان
مردم در روستای محمدیه کشمش را به صورت سنتی و در ساختمانهایی خشتی که «بارگاه» نامیده می شوند، تولید میکنند. حسین سبزه محمدی، یکی از تولیدکنندگان موفق کشمش در روستای محمدیه درباره مشکلات تولیدکنندگان این محصول میگوید: «کشمش برای کشاورزان این منطقه کیلویی 4 هزار تومان تمام میشود اما حداکثر آن را به قیمت 5 هزار تومان میفروشند که به هیچ وجه زحمات و مرارتهای تولید کشمش را پاسخگو نیست. این مساله ناشی از حضور فعال دلالها در بازار کشمش است. آن ها بازار را قبضه میکنند و اجازه نمیدهند کشاورزان به حقشان برسند.»

فروش کشمش به صورت فله ای و بسته بندی نشده و ضعف کشاورزان در بازاریابی و نیز غفلت از صادرات یکی از عواملی است به دلالان برای جولان در بازار فرصت میدهد. این معضل اما حتما راهحلهایی دارد. تاسیس کارگاه های بستهبندی کشمش در قطبهای تولید کشمش و ارتباط گیری مستقیم این کارگاهها با کشاورزان در کنار بازاریابی حرفه ای معطوف به صادرات از جمله راه حل های آزموده و تضمینی است.

 به نقل از بسیج سازندگی، حسین قلی زاده که پیشتر کارمند اداره برق استان بوده، از جمله افرادی است که با تشخیص درست نیاز بازار وارد این عرصه شده است. جذابیتها و سودآوری این عرصه به قدری است که آقای قلی زاده را برای استعفا از شغل دولتی و راه اندازی کارگاه بسته بندی کشمش در کاشمر متقاعد کرده است. او در این باره میگوید: «کارگاه بسته بندی کشمش یک نیاز فوری برای منطقه ما بود و تاسیس آن می توانست همزمان به نفع کشاورزان و نیز خودم باشد. بر این اساس با فروش یک ملک و استفاده از پس انداز قبلی، کارگاه تمام اتوماتیک بستهبندی صنعتی کشمش را تاسیس کردم. کشمشهای کارگاه پس از بسته بندی همگی به محصولی کاملا صادراتی تبدیل میشوند.»

 از سال 91 بسیج سازندگی اعطای وامهای اقتصاد مقاومتی به واحدهای کشاورزی و صنعتی تولید انگور و کشمش را در دستور کار قرار داده است. ارسال مهندسان کشاورزی بسیجی به روستاهای کاشمر و ارائه مشاوره به تولید کنندگان انگور و کشمش یکی از برنامههای ثابت بسیج سازندگی برای حمایت از کشاورزان کاشمر است. در حال حاضر روستای محمدیه با برخورداری از 100 بارگاه بهداشتی، سالانه 370 تن کشمش تولید می کند که از این میان 200 تن، صادر میشود.