حرکت آرام رقابت صنعتی ایران

پیشبینیها پس از لغو تحریمهای بینالمللی از بهبود جایگاه ایران در این شاخص حکایت داشت؛ پیشبینی که جدیدترین گزارش منتشر شده از سوی یونیدو نشاندهنده تحقق آن است و با این شرایط میتوان گفت ایران حرکت آرام در راستای بهبود رقابت صنعتی را پیش گرفته است.

رقابتپذیری صنعتی عبارت است از توان کشورها برای افزایش حضورشان در بازارهای داخلی و بینالمللی ضمن توسعه بخشهای صنعتی و فعالیتهایی با ارزش افزوده بالاتر و حجم فناوری بیشتر. توان رقابتپذیری صنعتی کشورها یکی از عوامل اساسی رشد پایدار در بلندمدت محسوب میشود و تغییر موقعیت کشورهای نوظهور و صنعتی شده به لحاظ ارزش افزوده صنعتی و صادرات صنعتی به شدت ناشی از تغییرات رقابتپذیری صنعتی آنها است. طی سالهای اخیر، شاخصهای متعددی برای ارزیابی رقابتپذیری صنعتی کشورها به کار گرفته شده که در این میان سه شاخص «عملکرد رقابتپذیری صنعتی»، «رقابتپذیری صنعتی جهانی» و «رقابتپذیری جهانی» بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

تازهترین آمار منتشر شده از این شاخصها مربوط به شاخص عملکرد جهانی رقابتپذیری صنعتی است که سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) هر ساله آن را روی تعدادی از کشورها اندازهگیری و آنها را رتبهبندی میکند. در سال 2017 نیز یونیدو این شاخص را روی 148 کشور ارزیابی کرده و ارزیابی صورت گرفته نشاندهنده آن است که قطر در میان کشورهای مورد ارزیابی، بیشترین بهبود رتبه را داشته و صعود 13 پلهای را در این شاخص در سال 2017 ثبت کرده است. این کشور با 13 پله صعود نسبت به سال قبل در جایگاه 48 قرار گرفته است. ارزیابی صورت گرفته همچنین بیانگر آن است که عراق نیز با صعود 6پلهای در سال 2017 در مقایسه با گزارش سال قبل جایگاه 129 را به خود اختصاص داده است و ترکیه بهعنوان یکی از همسایگان ایران نیز بدون تغییر وضعیت همچنان از لحاظ رقابتپذیری صنعتی در جایگاه 29 کشورهای جهان قرار دارد. براساس اطلاعات منتشر شده در «شاخص عملکرد رقابتپذیری صنعتی» درحالی رتبه 58 به ایران اختصاص یافته که در بین کشورهای منطقه ترکیه، عربستان، امارات، بحرین، کویت، عمان و قطر در رتبههای بالاتر از ایران قرار گرفتهاند.

از سوی دیگر، با توجه به گزارش منتشر شده، 10 کشور اول در شاخص عملکرد رقابتپذیری صنعتی به ترتیب به «آلمان، ژاپن، چین، ایالات متحده آمریکا، کرهجنوبی، سوئیس، سنگاپور، بلژیک، هلند و ایتالیا» اختصاص داشته است. ارزیابی صورت گرفته نشاندهنده آن است که از میان 10 کشور اول در این شاخص تنها چین و سنگاپور در سال 2017 بهبود رتبه داشتهاند و سایر کشورها نسبت به گزارش سال قبل یا تغییری در وضعیت آنها حاصل نشده یا افت رتبه را ثبت کردهاند. بر اساس این گزارش، رتبه چین در سال 2017 دو پله و رتبه سنگاپور نیز یک پله صعود را ثبت کرده است. آلمان، ژاپن، سوئیس، هلند و ایتالیا نیز جایگاهشان نسبت به سال قبل تغییری نداشته است. اما کشورهای ایالات متحده آمریکا، کرهجنوبی و بلژیک یک پله نزول رتبه داشتهاند.

ابعاد رقابتپذیری صنعتی

شاخص عملکرد رقابتپذیری صنعتی یکی از شاخصهایی است که برای ارزیابی توان رقابت و عملکرد صنعتی اقتصادهای مختلف مورد استفاده قرار میگیرد. در این شاخص با بهرهگیری از مجموعهای از زیرشاخصها، توان تولید و صادرات کالاهای صنعتی یک اقتصاد مورد سنجش و ارزیابی قرار میگیرد و با سایر کشورها مقایسه میشود. سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) که سابقهای طولانی در تعیین عملکرد صنعتی کشورها دارد، نخستین بار در گزارش توسعه 2003-2002 شاخص عملکرد رقابتپذیری صنعتی را با هدف تعیین توان تولید و صادرات کشورها بررسی کرد.

براساس مدل تعریف شده از سوی این سازمان، شاخص عملکرد رقابتپذیری صنعتی شـامـل زیـرشـاخصهای فرعی میشود که سه بعد رقابتپذیری صنعتی را در بر میگیرند. اولین بعد مربوط به «ظرفیت کشورها از نظر تولید و صادرات محصولات صنعتی» است و به وسیله «سرانه ارزش افزوده صنعتی» و «سرانه صادرات صنعتی» کشورها سنجیده میشود. بعد دوم «ارتقا و تعمیق فناوری» کشورها را در برمیگیرد. به منظور اندازهگیری این بعد پیچیده، دو زیرشاخص «شدت (تراکم) صنعتی شدن» و «کیفیت صادرات» در نظر گرفته شده است. شدت (تراکم) صنعتی شدن کشورها از طریق سهم ارزش افزوده صنایع با تکنولوژی پیشرفته و متوسط ارزش افزوده کل صنعت از یکسو و سهم ارزش افزوده صنعت از مجموع تولید ناخالص داخلی از سوی دیگر، سنجیده میشود. کیفیت صادرات کشورها نیز از طریق دو معیار سهم صادرات صنعتی از کل صادرات و سهم صادرات صنعتی با تکنولوژی پیشرفته و متوسط از مجموع صادرات صنعتی سنجیده میشود.

در نهایت، سومین بعد رقابتپذیری صنعتی در برگیرنده اثرات کشورها روی تولیدات صنعتی جهان است که از آن با عنوان «اثر جهانی» یاد میکنند. این اثر از طریق «سهم ارزش افزوده هر کشور در ارزش افزوده صنعت جهان و سهم ارزش افزوده هر کشور در تجارت صنعتی جهان» ارزیابی میشود. با توجه به اجزای شاخص عملکرد رقابتپذیری صنعتی، میتوان گفت وضعیت این شاخص در کشورهای مختلف منوط به وضعیت تولید و صادرات محصولات است. از منظر تولید محصولات، سرانه ارزش افزوده صنعت در هر کشور محاسبه و با ارزش افزوده صنعتی جهان و کل تولید یک کشور مقایسه میشود. از نظر صادرات محصولات نیز کیفیت صادرات به لحاظ صنعتی بودن و استفاده از تکنولوژیهای پیشرفته سنجیده میشود و سرانه صادرات صنعتی آن با سایر کشورها مقایسه میشود.

در ارزیابیهای صورت گرفته از «شدت (تراکم) صنعتی شدن» بهعنوان یکی از اصلیترین ابعاد «شاخص عملکرد رقابتپذیری صنعتی» یاد شده است. این شاخص به وسیله دو معیار سهم ارزش افزوده صنعت از مجموع تولید ناخالص داخلی و سهم ارزش افزوده صنایع با تکنولوژی پیشرفته و متوسط از ارزش افزوده کل صنعت سنجیده میشود. براساس گزارشهای منتشر شده شاخص ضمنی مذکور از این جهت دارای اهمیت است که رشد اقتصادی و توسعه صنعتی در بلندمدت توسط رشد فناوری تعیین میشود. از این رو، کشورهای مختلف برای دستیابی به رشد مطلوب اقتصادی، ضمن اهتمام به رفع موانع کارکرد صحیح نظام اقتصادی، تلاش خود را بر ارتقای توانمندی تکنولوژیک متمرکز کردهاند. هر چند در میان مدت انباشت سرمایه بر عملکرد اقتصاد تاثیر میگذارد، لیکن در بلندمدت مهمترین عامل، رشد فناوری است و از این عامل بهعنوان مهم ترین مولفه رشد اقتصادی در جهان و در قرن گذشته یاد شده است.