سبقت غیرنفتی از بخش نفت

براساس آمارهای بانک مرکزی، رشد اقتصادی کل در فصل نخست معادل با 5/ 6 درصد بوده، حال آنکه رقم رشد اقتصادی بدون نفت معادل با 7 درصد ثبت شده است. این سبقت، در دمای بالای صفر، از بهار سال 1394 بیسابقه بوده است. مطابق این بررسیها، رشد قابل توجه بخش خدمات، بهبود وضعیت در بخش مسکن و تداوم رشد مثبت در بخش کشاورزی، در این روند موثر بوده است.

براساس گزارش مرکز آمار ایران، برای اولین بار در دوران پسابرجام رشد تولید ناخالص داخلی بدون نفت از رشد کل سبقت گرفت. این به معنی کمرنگ شدن اثر نفت بر رشد اقتصادی و پررنگ شدن گروههای غیرنفتی است. روندی که نشان میدهد طلایهداران رشد اقتصادی در سال 1396 نسبت به سال قبل تغییر کرده است. گزارش مرکز آمار از تولید ناخالص داخلی در بهار امسال نشان میدهد که اقتصاد ایران نسبت به فصل مشابه سال قبل، 5/ 6 درصد رشد را پشتسر گذاشته است. این درحالی است که رشد تولید ناخالص داخلی بدون نفت عدد 7 درصد را ثبت کرده است. آخرین باری که رشد بدون نفت از رشد کل(در بازه اعداد مثبت) بیشتر ثبت شد، بهار سال 1394 بود. در آن فصل رشد اقتصادی بدون نفت 7/ 0 درصد از رشد اقتصادی با نفت بیشتر بود. نکته دیگری که میتوان از آخرین گزارش مرکز آمار دریافت، رکورد زدن رشد بخش ساختمان در طول 5 سال اخیر است. رشد این بخش در فصل گذشته 7 درصد گزارش شده است. همچنین دادههای مرکز آمار نشاندهنده رونق (مثبت شدن رشد اقتصادی) در تمامی گروههای اصلی و زیرگروهها است که این اتفاق نیز از سال 91 سابقه نداشته است.

محرک تغییر روند

در شکلگیری رشد اقتصادی 5/ 6 درصد، گروه خدمات بیشترین نقش را داشته است. گروه خدمات در بهار امسال رشد 3/ 8 درصدی را ثبت کرده است. این در حالی است که رشد این بخش در فصل اول سال گذشته منفی بوده است. ظرفیتهای خالی در بهار سال گذشته سبب شد تا شاخص این گروه در بهار امسال رشد قابل ملاحظهای را ثبت کند. نگاهی به زیرمجموعههای گروه خدمات نشان میدهد که ظرفیتهای خالی در سال 94 برای اقلام این گروه بهوجود آمده بود. همین عامل سبب شد تا اکثر گروههای این بخش رشد قابل توجهی را در سال 95 پشتسر گذارند. مثلا رشد اقتصادی زیر گروه «عمده و خردهفروشی، هتل و رستوران» در سال گذشته کاملا در یک روند مثبت حرکت کرده است. رشد این زیر گروه در بهار 95، 8- درصد بود؛ اما در فصل چهارم به 2/ 16 درصد ارتقا یافت. این جهش نشان میداد که حفرههای خالی این گروه درحال پر شدن است.

این روند در زیر گروه «واسطهگریهای مالی» شدیدتر بوده است. طوری که رشد 25- درصدی در بهار 95 به رشد 7/ 148 درصدی در زمستان تبدیل شد. نکتهای که وجود دارد این است که ظرفیتهای خالی سال 94 بخش خدمات در فصل اول 95 نیز وجود داشت. در بهار 96 نیز بهدلیل همین حفره، رقم رشد بالایی ثبت شده است. دادههای ارائهشده از سوی مرکز آمار نیز این ادعا را تایید میکند. بیشترین رشد در کل زیرگروهها همچنان در اختیار واسطهگریهای مالی است. این زیرگروه رشد 2/ 32 درصدی را در فصل اول امسال ثبت کرده است. در گروه خدمات بیشترین سهم را در شکلگیری ارزش افزوده، زیرگروههای «عمده و خردهفروشی، هتل و رستوران»، «مستغلات، کرایه و خدمات کسبوکار» و بخش بهداشت و درمان داشتهاند. هر سه بخش در قیاس با فصل اول سال گذشته با جهش مواجه شدند. ارزش افزوده بهداشت و درمان در فصل قبل رشد 7/ 5 درصدی را ثبت کرده که در طول 5 فصل گذشته بالاترین است.

استمرار رونق صنعت

در گزارش مرکز آمار سه گروه اصلی به همراه 12زیرگروه وجود دارد. گروههای اصلی شامل کشاورزی، صنعت و خدمات میشوند. گروه صنعت خود به 4 زیر گروه تقسیم میشود؛ معدن، صنعت، تامین آب، برق و گاز طبیعی و ساختمان. سهم عمده بخش معدن مربوط به فروش و استخراج نفت و گاز است. اما زیرگروه صنعت که خود به تنهایی سهم 3/ 15 درصدی را در شکلگیری رشد داشته، رشد 8/ 5 درصدی در بهار داشته است. صنعت در زمستان 94 پس از سه فصل از رکود خارج شد. رشد ارزش افزوده زیرگروه صنعت از تابستان سال گذشته به سطح 5 درصد رسیده و تاکنون بالای این سطح خود را حفظ کرده است. در بهار سال گذشته رشد این زیرگروه 7/ 2 درصد ثبت شد. در بهار امسال نیز رونق بخش صنعت تداوم یافت.

افت رشد نفتی

برای سیاستگذاران و فعالان اقتصادی کاهش وابستگی رشد به درآمدهای نفتی از اهمیت بالایی برخوردار است. پس از امضای برجام، صنعت نفت از حصار تحریم خارج شد. همین امر موجب شد تا فروش و استخراج نفت با رشد قابل ملاحظهای روبهرو شود. کاهش درآمد حاصل از فروش نفت در دوران تحریم و رشد قابل ملاحظه این درآمد بعد از برجام، دست به دست هم دادند تا مانند یک آسانسور، رشد اقتصاد ایران را به یکباره به قله برسانند.

نگاهی به ارزش افزوده زیر گروه «استخراج نفت و گاز طبیعی» همین نکته را نشان میدهد. رشد این گروه از زمستان 94 که اثرات برجام درحال حس شدن بود، وارد یک روند صعودی شد؛ درحالی که رشد بخش نفت در زمستان دو سال پیش 1/ 6 درصد بود، در پاییز 95 به 4/ 43 درصد رسید. ظرفیتهای خالی این بخش به سرعت در حال پر شدن بود. اما روند رشد در زمستان 95 عقبنشینی کرد و رشد 5/ 28 درصدی را ثبت کرد. شیب کاهشی در فصل اول امسال تندتر شد؛ طوری که رشد این گروه در بهار 96 به 7/ 4 درصد تقلیل یافت. این نکته بارها از سوی تحلیلگران اقتصادی مطرح شده بود که با پرشدن حفرههای صنعت نفت، نمیتوان رشد اقتصادی سال گذشته این بخش را تکرار کرد.

حال پس از 7 فصل، رشد اقتصادی بدون نفت از رشد اقتصادی با نفت، در بازه مثبت سبقت گرفته است. در بازه منفی اعداد نیز آخرین بار در پاییز سال 1394 بود که رشد محصول ناخالص داخلی بدون نفت از رشد محصول ناخالص داخلی با نفت بیشتر بود؛ به این معنی که در پاییز 94 رشد اقتصادی بدون نفت 2/ 3 – درصد و رشد اقتصادی با نفت 7/ 3- درصد ثبت شده بود. باید توجه کرد که اگر رشد اقتصادی بدون نفت در فصل اول تا سوم 94 بیش از رشد اقتصادی با نفت بود، بهدلیل مشکلات ناشی از تحریم فروش نفت بود. اما در حال حاضر مشکلی از این بابت حوزه نفت را مسدود نکرده است. تحلیلگران معتقدند که درحال حاضر بهدلیل جهش بخش نفت در سال گذشته، نمیتوان انتظار رونق بیشتری را از این صنعت داشت. به عقیده کارشناسان، درآمدهای حاصل از نفت در فصول گذشته به بخشهای دیگر تزریق شده و موجب رشد در سایر بخشها شده است.

سیگنال رشد از بخش ساختمان

بخش ساختمان در سالهای 94 و 95 در رکود قرار داشته است. با نگاه فصلی نیز رشد این گروه از تابستان 91 تا زمستان 95 همواره منفی بوده است. اما در زمستان سال گذشته پس از 18 فصل، رشد فصلی ساختمان مثبت شد. گزارش مرکز آمار نشان میدهد که بخش ساختمان در فصل بهار، جایگاه خود در مدار رشد را تحکیم کرده است. رشد اقتصادی این گروه در فصل گذشته 1/ 7 درصد ثبت شده که با توجه به دادههای موجود، از سال 91 این اتفاق بیسابقه بوده است. رشد بخش ساختمان در بهار سال گذشته، 1/ 15- درصد ثبت شده بود. این تغییر روند میتواند نشانهای از آغاز رونق در بخش ساختمان باشد.

رونق در تمامی بخشها

یکی از نکاتی که از آخرین گزارش مرکز آمار در مورد رشد اقتصادی استنتاج میشود، وجود رونق در تمامی گروهها و زیرگروهها است. مرکز آمار، اطلاعات رشد فصلی به قیمتهای ثابت (بر پایه سال 1390) را از فصل اول سال 91 در سایت خود قرار داده است. بر پایه دادههای موجود، این اتفاق بیسابقه بوده است. درواقع هیچ فصلی را از سال 91 نمیتوان یافت که رشد تمامی زیرگروهها در آن مثبت بوده باشد. معمولا بخش ساختمان مانعی جدی برای این اتفاق بوده است. در زمستان سال گذشته نیز که بخش ساختمان رشد مثبتی را ثبت کرده بود، رشد منفی بخش کشاورزی مانع این شد که در تمامی بخشها رونق بهوجود بیاید.