باید به جای هراس، قدرت انتخاب و انطباق جوامع مسلمان با رشد روز افزون علم را بالا برد

متن این سخنرانی به شرح ذیل است :

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ

جناب آقای نورسلطان نظربایف؛

رئیسجمهور محترمکشوربرادرقزاقستان ؛

رؤسای محترم کشورهای اسلامی؛

دبیرکل محترم،

خانمها، آقایان!

در آغاز مایلم از میهماننوازی گرم دولت و ملّت قزاقستان قدردانی، و از جناب آقای نظربایف رئیس جمهور محترم قزاقستان، بخاطر طرح این ایده و سازماندهی این اجلاس، تشکر نمایم. امیدوارم این اجلاس که با شعار " علم، فناوری و نوسازی در جهان اسلام " در شهر زیبای آستانه برگزار میشود، در کنار تلاشهای ارزشمند دیگر، باعث ارتقاء همکاریهای سازنده، میان کشورهای اسلامی در حوزههای مختلف گردد.

آقای رئیس!

همة ما بر این مسأله اتفاقّ نظر داریم که «جهان اسلام» بخشی مهم و مؤثر، در منظومة جهانی است. و توانمندی، پیشرفت و ثبات آن، مایة توانمندی، پیشرفت و ثبات جهان خواهد بود. روشن است که در ضعف، عقبماندگی و از همگسیختگی  جهان اسلام نیز، صلح پایدار، توسعه همه جانبه و همگرایی مؤثر جهانی ناممکن میشود. پس همرأیی و همراهی و همکاری ما اعضای جهان بزرگ اسلام برای ورود به جهان توسعه یافته در واقع تلاشی مشترک، برای ساختن جهانی به دور از جهل، فقر، جنگ و خشونت است.

همکاری در حوزه علم و فناوری هم از آن حیث که نقش پیشران در توسعه بخشهای مختلف اقتصادی را دارد، برای رشد و همگرائی کشورهای اسلامی تعیینکننده است و هم از آن جهت که با جوانان و دانشگاهها سر و کار دارد و با ایجاد فضای امید و سازندگی و اشتغالزائی، ریشههای گرایش به افراط و تروریسم را میخشکاند، از اهمیت سیاسی و اجتماعی  راهبردی برخوردار است.

اما متاسفانه امروز بحرانهای متعددی جهان اسلام را به چالش کشیده است ،جنایات صهیونیستها علیه مردم فلسطین، جنایات افراطیون در میانمار علیه مسلمانان روهینگیا، فجایع انسانی گروههای افراطی در سوریه و عراق، تداوم اقدامات نظامی علیه مردم یمن، نیاز به همبستگی و اتحاد امت اسلامی را، هر زمان دیگر بیشتر کرده است.

هماندیشی سران کشورهای اسلامی در این موضوع و در این مقطع زمانی، به دوجهت اهمیت ویژه دارد: نخست آنکه به سبب تحول عظیمی که عصر ارتباطات، در دسترسیهای علمی و همکاریهای فناورانه بدون محدودیتهای مرزی فراهم آورده است. و در کنار آن  نوآوریهای دانشمندان و مخترعانی که از کشورهای آسیائی و آفریقائی برخاستهاند، که سهم و رشد روزافزونی در ثبت اختراعات و تحقیقات علمی را به خود اختصاص دادهاند. دوم آنکه هدایت و مدیریت «انقلاب چهارم صنعتی» که انقلاب فناوری و دگرگونی بنیادین در رابطه نوین انسان و هوش مصنوعی و مناسبات انسانها در ساختارهای جدید اجتماعی است، نیازمند فرهنگی است که از قدرت جذب عناصر متغیر فناوری و محیط برخوردار باشد و همچون تمدن اسلامی با کسب علم و تجربه از تمدنهای دیگر بشری، همگرائی و همافزائی را ، در میان خانواده بزرگ بشری سامان دهد.

دیروزِ جهان اسلام، دوران شکوفایی علمی، فرهنگی و تمدنی بود، آیا نمیشود که امروز آن نیز به سوی نوآوری، خلاقیت و رشد برود و در کنار عقلانیت و اخلاق، جهانی عاری از خشونت و افراطیگری را خلق کند؟

خانمها، آقایان!

من افتخار نمایندگی ملّتی را دارم که در دو دوره تمدنی پیش از اسلام، و پس از اسلام از پرچمداران علم و فرهنگ در تاریخ بشری بوده است. ایران در دوره هخامنشی و ساسانی، مهد پرورش علم و فرهنگ، و پایگاه گسترش دانش و ادب و مدیریت در جهان بود. روح ایرانی با ایجاد محیط سیاسی و اجتماعی مبتنی بر اخلاق و حقوق انسانی، زمینه جذب دانشوران و تاجران و معماران از سراسر جهان را فراهم آورد و بستر آفرینش جلوههای درخشان تمدن بشری در تخت جمشید و گنجینه علوم و فنون در کتابخانههای آسیا را بنا نهاد.

با درخشش خورشید اسلام نیز، جامعه ایرانی که به استقبال پیام آسمانی آزادی و عدالت شتافته بود، جهشی نو آغاز کرد. در این دوره پرشکوه، ایرانیان در کنار دیگر مسلمانان، نه فقط از سرچشمه معرفتی وحی بهره گرفتند، بلکه به تشویق آموزههای دینی، هم به تدبّر و تعقّل پرداختند،و هم از تجارب گوناگون بشری آموختند.

مسلمانان با درس آموزی از قرآن کریم و آموزههای پیامبر اسلام از آغاز شکل گیری تمدن اسلامی، به فراگیری علوم مختلف از سراسر جهان روی آوردند. آنچه در این دوره پیشرفتهای مادی را برای آنان فراهم کرد در واقع همان روحیۀ تساهل و رواداری منبعث از تعلیم صریح دین بود که جایگزین تعصبات گذشته شده بود.

یکی از مظاهر این تسامح و رواداری در جهان اسلام، آزادی و آسایش پیروان دیگر ادیان در جامعۀ اسلامی بود که این سعۀ صدر و تسامح نه تنها مناظرات دینی و اعتقادی را در قلمرو اسلام ممکن ساخت بلکه موجبات تعامل و مشارکت پیروان سایر ادیان با مسلمانان در تـوسعه و بسط تمدن انسانی و تـرجمه و انتقال دانشهای تمدنهای دیگر به زبان عربی که زبان رسمی علم در آن روزگار بود گردید. و به تدریج تمدن اسلامی وارث و معمار فرهنگ قدیم شرق و غرب شد نه تقلید کنندۀ صرف از فرهنگهای سابق، که تکمیل کننده آنها شد.

تمدن اسلامی با این رویکرد و روحیه بود که به چنان شکوفایی و بالندگی رسید که در علوم مختلف مانند پزشکی، داروسازی، نجوم، ریاضیات، فیزیک، شیمی، جغرافیا، فلسفه و کلام، عرفان، ادبیات و هنر سرآمد روزگار خویش شد و در برخی از این علوم، اروپا را از قرون وسطی تا قرن شانزدهم میلادی وامدار خویش ساخت.

اما واقعیت تلخ آن است که این دوره شکوفائی و پیشرفت، تداوم نیافت و جامعه اسلامی در چند قرن اخیر از حرکت و زایندگی باز ایستاد و در مواجهه با فرهنگ غربی در مسابقه علم و فناوری عقب ماند. تمدن اسلامی از وقتی به رکود و انحطاط دچار شد که در دل آن، تعصبات قومی و محلی پدید آمد و وحدت و تسامحی که در آن بود از بین رفت. تقسیم علم به مذموم و محمود در آغاز قرن ششم از موجبات آغاز افول تمدن اسلامی شد و حملۀ مغول به این افول سرعت بیشتری بخشید. رخوت و سستی مسلمانان در سَدههای اخیر، نه تنها آنان را از ادامه پیشرفت بازداشت، بلکه از حفظ آنچه خود داشتند نیز بازماندند. درواقع دو عامل، این حرکت رشد و پیشرفت تمدن نوین اسلامی را کُند و گاه متوقف کرد. یکی قرین شدن رشد علمی و فناوری در غرب با اقدامات سیطرهجویانة سیاسی و فرهنگی حاکمان غربی، و دیگر ضعف حاکمان در کشورهای مسلمان و خودباختگی برخی از نخبگان در سرزمینهای اسلامی.

امروز،  بار دیگر امّت اسلامی در مواجهه با مرحله نوینی از جهش در تمدّن بشری و در آستانه تحولات عظیم اقتصاد دانش بنیان، با یک انتخاب تاریخی روبرو است. انتخاب میان "رویکرد فعّال و اصیل و مشارکتجویانه"، که با حفظ اصالتهای فرهنگی در تعاملی سازنده از تجارب و دستاوردهای دیگران نیز بهره میگیرد، و یا "رویکرد منفعلانه"ای که در طرف افراط به انزوا، و در طرف تفریط، باخود باختگی منتهی میشود.

باید به جای هراس از رشد روزافزون علم و فناوری و گریز از آن، قدرت انتخاب و انطباق جوامع مسلمان را بالا برد. مهمترین ضرورتهای توسعة علوم و فنون جدید برای ما ایجاد شرایط مطمئن سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصاد برای جذب و هضم آنهاست. به علم و فناوری اکتفا نکنیم، راهبردها و راهکارهای دستیابی به آنها را بیابیم.

آقای رئیس، خانمها، آقایان !

ما کشورهای اسلامی، برای اینکه صاحب علم و فن شویم باید هم جوامع خود را در درون برای این کار توانمند کنیم و هم در منظومة کشورهای اسلامی تحرکی نو در این زمینه به وجود آوریم.

هریک از ما در کشورهای خود با دغدغه و دلسوزی، به سوال بزرگ رابطه علم و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی اندیشیدهایم و اینک که عزم آن داریم که با ایجاد فضای همکاری، گامهای یکدیگر را قوت بخشیم نخستین قدم، اطلاع از تجارب یکدیگر و بهرهمندی از دستاوردهای این خانواده بزرگ اسلامی است.جمهوری اسلامی در ده سال اخیر، شاهد دستاوردهای مهمی در حوزه علم، فناوری و نوآوری بوده است. در 5 سال اخیر، رتبه ایران در تولید مقالات علمی از 34 به 16 ارتقا یافته است. 1100 دانشگاه در ایران تعداد افراد دارای تحصیلات دانشگاهی را از 2 میلیون و 400 هزارنفر به 4 میلیون و 800 هزار نفر رسانده است. و ایران را درمیان 5 کشور دارای بیشترین دانشآموخته مهندسی قرار داده است.

مشارکت ایران در توسعه فناوریهای جدید مانند بیو، نانو، علوم شناختی،انرژیهای تجدیدپذیر،هوافضا، میکروالکترونیک و سلولهای بنیادی به طور شایان توجهی افزایش یافته است. سیاست فعال دولت در حمایت از شرکتهای دانشبنیان به تکوین و رشد هزاران شرکت در حوزه فناوریهای جدید انجامیده است و صادرات محصولات با فناوری متوسط و بالا در ایران از 5/1 میلیارد دلار به 1/12 میلیارد دلار جهش پیدا کرده که تأثیر مهمی در مثبت شدن تراز تجاری کشور، ایفا نموده است. سیاست ما برآن است که علیرغم وجود وسیعترین منابع غنی نفت و گاز در کشور، از اقتصاد مبتنی بر منابع طبیعی، به سمت اقتصاد مبتنی بر بهرهوری و نوآوری حرکت نماییم.

با چنین ظرفیتهایی است که به نام جمهوری اسلامی میگویم ما برای صلح، برای همزیستی، برای همکاری هرچه بیشتر با شما دولتهای دوست و برادر به این اجلاس آمدهایم.

ما آمدهایم که بگوئیم میتوانیم و باید به نام علم و فناوری و به اتکای دیپلماسی علمی، زمینههای مشترک برای توانمندی هرچه بیشتر و ایجاد ظرفیتهای مکملّ در جهان اسلام را دنبال کنیم.

آقای رئیس !

ورود قدرتمندانه کشورهای اسلامی به فضای رقابت و مشارکت در عرصه دانش و فناوریهای نوین، و نقش آفرینی سازنده در شکلگیری آینده مناسبات ثروت و قدرت جامعه جهانی، نیازمند سیاستگزاری و اولویتبندی در سطح ملّی و فراملّی است. اولویتهای دوازدهگانهای که در سند برنامه 2026 در این اجلاس فراهم شده است، نکات مهمی را مورد توجه قرار داده است. در این میان توجه به "عامل انسانی و سرمایه اجتماعی" نقش محوری دارد. مردم، مهمترین سرمایههای ما هستند. آنها باید ببینند که دستاورد سرمایهگذاری ما در علم و فناوری، به بهرهمندی آنها و ریشه کنی فقر و بهبود وضع سلامت و رفاه آنان میانجامد.

آقای رئیس، سران محترم کشورها، خانمها، آقایان !

این اجلاس ظرفیت آن را دارد که به نقطه عطفی در تاریخ همکاریهای علمی جهان اسلام بدل شود.

بیائیم به دور از تفرقهافکنیهای دشمنان اسلام و قدرتهای جنگطلب که نفع خود را در دوری ما از همدیگر میبینند، عرصههایی نو برای همکاریهای علمی و فناورانه و برای نوسازی هرچه بیشتر کشورها باز کنیم. فضاهای مشترک سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را در جهان اسلام تا آنجا که میتوانیم توسعة دهیم.

در پایان، به نام ملت بزرگ ایران، آمادگی جمهوری اسلامی ایران با همه کشورها و ملّتهای اسلامی را برای همکاری همه جانبه در عرصه علم و فناوری و نوآوری اعلام میکنم.

یقیین داشته باشیم که هر گام ما برای همگرایی و همسویی، بی شک یاری خداوند را هم در پیخواهد داشت که نویدمان داده است:

إن تنصروالله ینصرکم و یثبّت اقدامکم.

والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته