رکورد تاریخی مصرف بنزین

ثابت بودن قیمت بنزین طی دو سال گذشته و عدم توازن میان تعطیلات رسمی کشور، دو مشکل اصلی در رابطه با رشد مصرف بنزین در ایران هستند. رشد مصرف بنزین عواقبی مانند وابستگی به واردات و افزایش آلودگی هوا را در پی دارد. بر همین اساس به کار گرفتن راهکارهای بازدارنده مانند اصلاح قیمت سوخت و اجرای رسمی تعطیلات دوروزه پیشنهاد جدی کارشناسان به دولت است.

ثبت رکورد مصرف ۱۰۴ میلیون و ۷۰۰ هزار لیتر بنزین در روز پنجشنبه (۱۶ شهریورماه) مهر تاییدی بر پیشبینی از رکوردزنی مصرف بنزین در شهریور ماه است. اوایل ماه جاری بود که  در گزارشی با عنوان «مصرف بنزین اوج میگیرد» با بررسی رفتار فصلی مصرف بنزین در ایران، این پیشبینی مطرح شد که مصرف بنزین در شهریورماه به روزانه بیش از 87 میلیون لیتر خواهد رسید. حالا انتظار از اوج گرفتن مصرف بنزین در آخرین ماه از تابستان محقق شده و آنطور که مدیر تامین و توزیع سوخت شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی در روز گذشته اعلام کرده «میانگین مصرف شهریورماه امسال تا کنون 88/3 میلیون لیتر در روز بوده است.» به این ترتیب همانطور که انتظار میرفت، بیشترین متوسط ماهانه مصرف بنزین در کل تاریخ ایران در شهریور ماه امسال رقم زده شد تا شاید مسوولان مرتبط به راهکارهای کنترل مصرف سوخت، از جمله اصلاح قیمت توجه جدیتری داشته باشند.

هرچند الگوی رفتار فصلی متقاضیان بنزین در ایران نشان میدهد مصرف سوخت در تابستان و به خصوص شهریور ماه اوج میگیرد، اما به نظر میرسد ثابت بودن قیمت بنزین در کشور و عقب ماندن آن از نرخ تورم بهعنوان اصلیترین علت مصرف لجامگسیخته بنزین، به افزایش مصرف این کالا در آخرین فصل از تابستان بیش از پیش دامن زده تا آنجا که در کنار رشد چشمگیر میانگین روزانه مصرف، شاهد رکورد بیسابقه روز 16 شهریور بودیم. چنانچه مصرف بنزین در سطح فعلی باقی بماند، دولت برای تامین نیاز داخلی به سوخت مجبور به واردات بنزین معادل یک چهارم از مصرف داخلی خواهد بود. به گفته سیدمحمدرضا موسویخواه «پیش از این، بیشترین میزان مصرف بنزین مربوط به روز ۱۲ فروردین 96 و با حجم 102/4 میلیون لیتر بوده و رکورد بیشترین مصرف در سالهای گذشته نیز به ۱۲ فروردین ۹۵ با ثبت مصرف 105/9 میلیون لیتر مربوط میشود.» این مقام مسوول همچنین اعلام کرده است «مصرف بنزین امسال از ابتدا تاکنون نسبت به مدت مشابه پارسال 8/4 درصد افزایش یافته است؛ همچنین امسال تاکنون بهطور میانگین روزانه 81/2 میلیون لیتر بنزین مصرف شده در حالیکه این رقم پارسال 74/9 میلیون لیتر بوده است.»

واقعیتهای رشد مصرف بنزین در ایران

هشدارها نسبت به رشد بیوقفه مصرف بنزین اواخر تیر سال جاری و با عبور میانگین مصرف روزانه بنزین از 83 میلیون لیتر در روز، آغاز شد. به این ترتیب اگرچه پیش از این موضوع «ثابت بودن قیمت بنزین نسبت به نرخ تورم» بارها از سوی کارشناسان مطرح شده بود، اما با عبور میانگین مصرف بنزین از مرزهای جدید، این هشدارها بیش از هر زمان دیگری جدی به نظر رسیدند. از آن زمان تا کنون بیش از یک ماه میگذرد و حالا میانگین مصرف روزانه 88/3 میلیون لیتر بنزین در شهریور ماه هشدارهای جدیتری به همراه دارد. ثابت بودن قیمت سوخت روی لیتری 1000 تومان از سال 94 به این سو با وجود رشد تورم عمومی در کشور، در حالی یکی از اصلیترین دلایل رشد مصرف بنزین است که پیش از این مسوولان با ارتباط دادن آن به رشد تیراژ خودرو سعی در پاک کردن صورت مساله داشتند. با این حال واقعیتی که آمارهای مربوط به رشد تقاضای بنزین عیان میکنند، این است که با عقب ماندن قیمت بنزین از نرخ تورم، تقاضا نیز برای آن بیشتر میشود؛ زیرا قیمت بنزین در مقایسه با تورم ارزان است.

به این ترتیب چنانچه اقدامی برای اصلاح قیمت سوخت بر اساس نرخ تورم داخلی یا قیمتهای جهانی صورت نگیرد، ایران همچنان واردکننده بنزین باقی خواهد ماند تا در کنار تولیدات داخلی، فاصله رشد تقاضا برای بنزین را با واردات پر کند. در حال حاضر تولید داخلی بنزین در ایران روزانه حدود 67 میلیون لیتر است. با در نظر گرفتن آخرین میانگین مصرف روزانه بنزین که عدد 88/3 میلیون لیتر را نشان میدهد، میتوان نتیجه گرفت دولت معادل یک چهارم مصرف داخلی را به منظور تامین تقاضا، وارد میکند. این اتفاق به معنای هزینه کردن درآمدهای نفتی کشور برای واردات بنزین و ارزان سوزاندن آن با تکیه به یارانههای دولتی است. از دیگر سو طبق اطلاعات موجود، ایران در میان تمام کشورهای دنیا رتبه هفتم در بنزین ارزان را دارا است، رتبهای که نه تنها به افزایش مصرف سوخت در کشور دامن میزند بلکه باعث تداوم قاچاق سوخت به آنسوی مرزها نیز میشود زیرا ایران ارزانترین بنزین را در منطقه دارد. قیمت هر لیتر بنزین در ایران در حالی 36 سنت است که این نرخ در ترکیه 1/55 دلار در هر لیتر است. قیمت سوخت در افغانستان نیز بیش از ایران و در هر لیتر 64 سنت است که همچنان قاچاق را توجیهپذیر میکند. همچنین نرخ هر لیتر سوخت در پاکستان و عراق نیز به ترتیب 68 و 64 سنت است.

نبود تعطیلات دو روزه در کشور دیگر معضلی است که باعث اوج گرفتن مصرف بنزین در جریان تعطیلات مناسبتی میشود. به این ترتیب در شرایطی که افزایش تعطیلات آخر هفته به دو روز و کاهش تعطیلات مناسبتی پراکنده در طول سال میتواند منجر به توزیع منطقی تعطیلات شود، این اتفاق کاهش ترافیکهای جادهای و صرفهجویی در مصرف سوخت را از این ناحیه به همراه دارد. ضمن اینکه با حذف ترافیکهای سنگین جادهای در تعطیلات مناسبتی، آلودگی هوا نیز به شکل چشمگیری کاهش پیدا خواهد کرد. مثال واضح برای عدم توازن در تعطیلات کشوری، تعطیلی اخیر است که رکورد تاریخی مصرف بنزین در پرتقاضاترین ماه سال را به همراه داشت. به این ترتیب در شرایطی که مطابق رفتار فصلی مصرفکنندگان بنزین این انتظار وجود داشت که در آخرین ماه از تابستان امسال، مانند سالهای گذشته مصرف بنزین در اوج قرار بگیرد، اما تعطیلی عید غدیر خم در روز شنبه (18 شهریور که عملا یک تعطیلی دو روزه را رقم زد)، باعث اوج گرفتن مسافرتهای جادهای و رسیدن مصرف بنزین به ۱۰۴ میلیون و ۷۰۰ هزار لیتر شد.

این اتفاق نشان میدهد چنانچه تعطیلات دو روزه در کشور وجود داشت، به احتمال قوی رفتوآمدها و سفرهای جادهای نیز در سراسر سال روندی منطقیتر پیدا میکرد و در کنار کاهش ترافیکهای جادهای و سفرهای ناگهانی، منجر به کاهش آلودگی هوا و همچنین تقویت صنعت گردشگری داخلی نیز میشد. به این ترتیب وجود مشکلاتی مانند ثابت بودن قیمت سوخت نسبت به نرخ تورم و همچنین کمتر بودن آن از قیمتهای منطقهای که به ترتیب باعث افزایش مصرف داخلی و رشد قاچاق سوخت میشود، باعث شده است مصرف بنزین در شهریور امسال (تا کنون) نسبت به دوره مشابه سال گذشته افزایش ۱۰ درصدی داشته باشد. در حالیکه میانگین مصرف بنزین شهریور سال گذشته 80/6 میلیون لیتر در روز بوده، میانگین مصرف شهریور امسال تاکنون 88/3 میلیون لیتر در روز بوده است.

تداوم رشد مصرف

اما به نظر میرسد ماجرای رشد مصرف بنزین ادامه خواهد داشت و به شهریور اختصاص نخواهد داشت چراکه علاوه بر افزایش تعداد سفرهای بینشهری در این ماه، آغاز سال تحصیلی در روزهای آینده نیز افزایش ترددهای درونشهری را به همراه خواهد داشت. در کنار آغاز سال تحصیلی، باید به شروع ماه محرم و تعطیلات چندروزه آن در مهر ماه نیز توجه داشت. بر همین اساس میتوان انتظار داشت مصرف بنزین در روزهای آینده همچنان در اوج قرار داشته باشد. با افزایش مصرف سوخت در روزهای سرد سال، با پدیده وارونگی هوا مواجه خواهیم شد که هر سال هزینههای درمانی بسیاری را برای دولت به همراه دارد و تهدیدی جدی برای سلامت شهروندان به شمار میرود.

راهکارهایی که تکرار میشوند اما تکراری نه

در کنار اصلاح قیمت سوخت بر اساس نرخ تورم عمومی یا نرخ جهانی سوخت و همچنین لزوم توجه به تعطیلات دو روزه در آخر هفته، توجه به مصرف سی ان جی یکی از راهکارهایی است که کارشناسان برای کاهش مصرف بنزین به آن اشاره میکنند. بر همین اساس مدیر تامین و توزیع سوخت شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی نیز با اشاره به ظرفیت مطلوب گاز طبیعی فشرده (سی ان جی) در کشور گفت: هم اکنون ظرفیت استفاده از سیانجی در کشور ۴۰ میلیون متر مکعب در روز است که تنها روزانه ۲۱ میلیون مترمکعب از این رقم استفاده میشود. موسوی خواه با اشاره به مزایای اقتصادی و هزینه کمتر استفاده از سیان جی و همچنین پاک بودن این سوخت گفت: شهروندان میتوانند در کنار بنزین، از سیانجی بهره بیشتری ببرند. استفاده از سوخت سی ان جی اما در حالی پیشنهاد میشود که ایران بیشترین تعداد خودروهای دوگانهسوز را در دنیا دارد. با این حال به علت ارزان بودن قیمت بنزین همچنان تمایل مصرف بنزین بسیار بیشتر از سیانجی است. شاید به همین علت است که کارشناسان عقیده دارند «اصلاح قیمت سوخت مطابق با نرخ تورم بهترین و مهمترین راهکار بازدارنده از رشد مصرف بنزین است.»