۷۰ سال تجارت منصفانه؛ آن روی سکه دادوستد

به نقل از منابع اینترنتی، کامالا، مستخدمی است که سابقا در لبنان کار میکرد. او میگوید: کارفرما معمولا تمام روز در خانه را روی من قفل میکرد. من مجبور بودم ساعت چهار صبح بیدار شوم و ساعت یک صبح بخوابم و اغلب روزم را با اتو زدن لباسهای اربابم شروع میکردم.

او یکی از ۲۰/۹ میلیون انسانی است که در سراسر جهان در دام بردهداری نوین گیر افتادهاند. آمارها نشان میدهد که از هر ۱۰۰۰ نفر در سراسر جهان سه نفر درگیر کار اجباریاند. ۱۱/۴ میلیون نفر (۵۵ درصد) از آنها زن و ۵/۵ میلیون نفر کودک هستند. ناحیه آسیا- اقیانوسیه بیشترین تعداد کارگر اجباری را دارد که برابراست با ۱۱/۷ میلیون نفر؛ یعنی ۵۶ درصد از کارگران اجباری جهان. دومین رتبه با ۳/۷ میلیون نفر کارگر اجباری مربوط به آفریقاست. تحقیقات Women Working Worldwide نشان میدهد آزار و اذیتهای جنسی زنان در مزارع پرورش گل کنیا بسیار شایع است. اما این جهان روی دیگری هم دارد.

کنیا شش درصد از بازار جهانی گل را در اختیار دارد. این صنعت مدتهاست به خاطر دستمزدهای پایین، سکونتگاههای جمعی نامناسب و سرکوب اتحادیههای کارگری مشهور است. افرادی که در مزارع پرورش گل کار میکنند عمدتا زنان فقیری هستند که تحصیلات پایینی دارند و در نتیجه بسیار آسیبپذیرند. 

اما با ورود سازمانهایی که دغدغه تجارت منصفانه دارند، شرایط تولید و پرورش گل تا حدودی برای کارگران تغییر کرده است. زنانی که در این مزارع مشغول به کارند به لطف سازمانهای تجارت منصفانه میتوانند مشکلاتشان را با امنیت بیشتری گزارش و آزار و اذیتهای جنسی را برطرف کنند.

تجارت منصفانه یک جنبش در حال رشد است که تضمین میکند تولیدکنندهها قیمت عادلانهای برای محصولاتشان دریافت میکنند. این دستمزد نه تنها هزینههای تولید را پوشش میدهد و به کارگران امکان میدهد مهارتها و دانش خود را ارتقا داده و از آن در جهت پیشرفت کارشان استفاده کنند، بلکه به جوامع و محیطزیست آنها سود میرساند و وجود یک زندگی پایدار را تضمین میکند.

ماموریت تجارت منصفانه این است که تولیدکنندهها را به مصرف کنندهها متصل و واسطهها را حذف کند. این روش نوین دادوستد به ما اطمینان میدهد که در فرایند تولید یک محصول شرایط کار و زندگی کارگران مساعد بوده، استانداردهای سلامت و ایمنی لحاظ شده و هیچ کودکی برای تولید این محصول به کار گماشته نشده است.

هم اکنون ۱۲۲۶ سازمان تایید شده در قالب تجارت منصفانه در ۷۴ کشور جهان از جمله مکزیک، هندوراس، نیکاراگوئه، جمهوری دومنیکن، پرو، برزیل، بولیوی، پاراگوئه، آرژانتین، مالی، غنا، افریقای جنوبی، کنیا، اتیوپی، اوگاندا، هند، سریلانکا، ویتنام و تانزانیا فعالیت میکنند.

این جنبش چشمانداز مشخص و روشنی دارد: جهانی که در آن همه تولیدکنندهها از زندگی روستایی ایمن و پایدار لذت میبرند، پتانسیلهای خود را به واقعیت تبدیل میکنند و برای آیندهشان تصمیم میگیرند.

ساندرا روجاس که یکی از کشتکنندگان دانه کنجد در نیکاراگوئه است میگوید: تجارت منصفانه برای من به معنی تفاوت بین زندگی متمدن و وجود داشتنِ صرف است.

او حالا کفش به پا میکند، کودکانش به مدرسه میروند، غذای کافی برای خوردن دارند و میتوانند با قطعیت برای آینده برنامهریزی کنند. در روستای او تجارت منصفانه به معنی راهاندازی کلینیک، احداث جاده، حملونقل و ساخت یک انجمن روستایی است.

پاتریک کابریا موتائورا یکی از چایکاران کنیاست که با سازمانهای تجارت منصفانه همکاری میکند. او میگوید: به عنوان یک تولیدکننده چای برای من خوشوقتی بزرگی است که با مصرفکنندهها، اعضا کمپین و داوطلبان که در واقع ستون فقرات جنبش تجارت منصفانه در بریتانیا هستند، ارتباط برقرار کنم. مشارکت آنها در این امر تفاوت قابل توجهی ایجاد کرده است. زندگی کودکان، زندگی مادران و پدران کنیا به خاطر سهمی که این افراد در مسئولیت اجتماعیشان ایفا کردهاند بهبود پیدا کرده است.

او ادامه میدهد: باید سعی کرد افراد بیشتری در این جنبش شرکت کنند. لازم است تجارت منصفانه مثل یک پیام مقدس و خوب بارها و بارها تکرار شود. هرگز نباید از گفتن این که این جنبش خوب و موثر است خسته شد. این سفری است که همه ما در کنار هم طی میکنیم؛ تولیدکنندهها و مصرفکنندهها با هم.

دلایل زیادی برای حمایت از تجارت منصفانه وجود دارد؛ برای پیشبرد آگاهیهای فرهنگی، اجتماعی و زیستمحیطی مردم، برای توسعه پایدار هم در سطح محلی و هم در سطح جهانی همسو با اهداف توسعه پایدار، برای جلوگیری از استثمار نیروی کار و برای تحقق برابری جنسیتی.

۲۶% از کشاورزان و کارگرانی که در تجارت منصفانه مشغول به کارند زن هستند. شارلوت آفوئه کواکو، کشاورز کاکائو در ساحل عاج میگوید: زنان و مردان اساسا کار مشابه و یکسانی انجام میدهند، بنابراین لازم است با همه ما یکسان برخورد شود. من فکر میکنم به جای این که منتظر بنشینیم تا بیایند و همه چیز را برایمان توضیح دهند باید جستوجو کنیم، بیاموزیم و خودمان دست به کار شویم.

هلن رابینسون، یکی از اعضا کمپین Holme Valley Fairtrade میگوید: به باور من ما همگی میتوانیم از طریق برداشتن قدمهای کوچک جهان را تغییر دهیم و تجارت منصفانه جنبشی است که میتواند کل جامعه را در این رویداد درگیر کند. 

داستانهای زیادی درباره سر آغاز جنبش تجارت منصفانه وجود دارد، اما به نظر میرسد که این پدیده اولینبار در سال ۱۹۴۶ در ایالات متحده آمریکا شروع شد جایی که مردم به خرید سوزندوزیهای پورتوریکو علاقهمند شدند. در دهه  ۱۹۴۰ سازمان غیرانتفاعی و تجاری SERRV داد و ستد با جوامع فقیر جنوب آمریکا را آغاز کرد. اولین فروشگاهی که با عنوان رسمی تجارت منصفانه شروع به کار کرد در سال ۱۹۵۸ در آمریکا افتتاح شد.

اولین نمونههای تجارت منصفانه در اروپا به اواخر دهه ۱۹۵۰ برمیگردد؛ زمانی که سازمان خیریه Oxfam  شروع به فروش صنایع دستی کرد که توسط پناهندگان چینی ساخته میشد. گروههای مختلفی فروش صنایع دستی کشورهای در حال توسعه را آغاز کردند و در ۱۹۶۹ اولین مغازه فروش دستسازههای جهان سوم در اروپا افتتاح شد. شرکتهای هلندی شکرهایی را میفروختند که این پیام بر روی بستهبندیشان درج شده بود: «با خرید این محصول به مردمی که در کشورهای فقیر زندگی میکنند امکان میدهید بارقههای خورشید کامیابی را حس کنند».

همسو با جنبشهای شهروندی، در سال ۱۹۶۸ کشورهای در حال توسعه دومین کنفرانس سازمان ملل در خصوص تجارت و توسعه (UNCTAD ) را در دهلی ترتیب دادند تا این پیام را به گوش همه برسانند: «تجارت، نه کمک».

سازمانهای تجارت منصفانه در ابتدا بیشتر با تولیدکنندگان صنایع دستی کار میکردند. در سال ۱۹۷۳  شرکت هلندی Fair Trade Original شروع به فروش قهوههایی کرد که در گواتمالا توسط کشاورزان کوچک تولید میشد و به این ترتیب نوع جدیدی از تجارت منصفانه را آغاز کرد که فقط متکی به خرید و فروش صنایع دستی نبود. حالا بیش از چهل سال از آن زمان گذشته است و تجارت قهوه مفهوم تازهای پیدا کرده است. صدها هزار کشاورز از تجارت منصفانه قهوه سود میبرند. در اروپا این نوع قهوه به یک گزینه محبوب برای مصرفکنندهها تبدیل شده است.

در حال حاضر بین ۲۵ تا ۵۰ درصد از معاملاتی که در سازمانهای تجارت منصفانه صورت میگیرد مربوط به این محصول است. بعد از موفقیت قهوه، بسیاری از سازمانهای تجارت منصفانه دامنه محصولات خود را توسعه دادند و شروع به فروش محصولاتی همچون چای، کاکائو، شکر، آبمیوه، آجیل و ادویه کردند. علاوه بر اینها محصولات دیگری همچون گل و پنبه نیز به مجموعه محصولات تجارت منصفانه افزوده شد. Max Havelaar  در بلژیک، سوییس، دانمارک، نروژ و فرانسه، Transfair در آلمان، اتریش، لوگزامبورگ، ایتالیا، ایالات متحده آمریکا، کانادا و ژاپن، Fairtrade Mark در اتحادیه اروپا و ایرلند، Rättvisemärkt در سوئد و Reilu Kauppa در فنلاند از جمله سازمانهای پیشگام در تجارت منصفانه هستند.

در اواسط دهه ۸۰ دو سازمان تاسیس شد؛ سازمان تجارت منصفانه اروپا (EFTA) که متشکل از ۱۱ سازمان بزرگ تجارت منصفانه در اروپاست و سازمان جهانی تجارت منصفانه (WFTO) که رسما فدراسیون بینالمللی تجارت جایگزین نامیده میشود (IFAT) و بیش از ۳۵۰ عضو از ۷۰ کشور جهان دارد. براساس آمار این سازمان نزدیک به ۶۵ درصد از اعضا  FLO کشورهایی با درآمد پایین هستند (عمدتا در آسیا، خاورمیانه، آفریقا و آمریکای جنوبِی).

در سال ۲۰۰۲ FLO برچسب گواهی بینالمللی FAIRTRADE را معرفی کرد تا محصولات تجارت منصفانه بهتر در قفسه سوپرمارکتها دیده شود و تجارت بین کشورهای مختلف سادهتر شود. علامت تجارت منصفانه آشناترین و معروفترین برچسب اخلاقی در سرتاسر جهان است. 

در سال ۲۰۰۷  FLO از سوی ISEAL به عنوان یکی از هفت سازمانی که از نظر تجارت اخلاقمدار به بالاترین استانداردها رسیدهاند معرفی شد. در این زمان فروش جهانی محصولاتی که به شیوه منصفانه تولید میشدند ۴۷ درصد افزایش یافت.

در حال حاضر بیش از ۱.۵۶ میلیون کشاورز و کارگر در ۱۲۶۶ سازمان تولیدی که گواهی تجارت منصفانه دارند کار میکنند. این سازمانهای تولیدی کوچک ۳۱ درصد از سود خود را صرف ارتقا بهرهوری و بهبود کیفیت جوامع بومی میکنند.

سازمان تجارت منصفانه استانداردهای اجتماعی، افتصادی و زیستمحیطی را تنظیم میکند و پایبندی به این استانداردها هم از سوی شرکتها و هم از سوی کشاورزان و کارگران الزامی است. شرکتهای تولیدی ملزم به رعایت حقوق کارگران و پرداخت دستمزد عادلانه و حفظ محیط زیست هستند. سازمان بینالمللی تجارت منصفانه بررسی میکند که آیا این استانداردها محقق شدهاند یا نه. برای اطمینان بخشیدن به مصرفکننده از علامت FAIRTRADE بر روی محصولات استفاده میشود.

این جنبش از طریق گروههای همپیمان و کمپینها، دانش مردم در خصوص تجارت ناعادلانه را افزایش میدهد و از آنها میخواهد آگاهانه انتخاب کنند و به استثمار کارگران و کشاورزان دامن نزنند.

محصولات تجارت منصفانه در حال حاضر در بیش از ۱۲۰ کشور جهان به فروش میرسند و ۷۸ درصد از مصرفکنندهها علامت تجارت منصفانه را میشناسند. میتوان امیدوار بود در جهانی که هنوز بردهداری به شکلی نوین ادامه دارد، گروههایی هم هستند که به حفظ اخلاق و عدالت در هر بخشی از فرایند مصرف پایبندند و تلاش میکنند جهان جای زیباتری برای زندگی باشد.

1۰ قانون در تجارت منصفانه وجود دارد:

قانون ۱: ایجاد فرصتهای کسب درآمد برای تولیدکنندگانی که از نظر اقتصادی و اجتماعی به حاشیه رانده شدهاند

قانون ۲: برقراری روابط شفاف و مبتنی بر مسئولیتپذیری

قانون ۳: ظرفیتسازی

قانون ۴: پرداخت دستمزد عادلانه

قانون ۵: تامین امنیت و شرایط کاری مطلوب

قانون ۶: اطمینان از پایبندی به حقوق کودکان

قانون ۷: توجه به حفظ محیطزیست و نظارت بر رعایت اصول زیستمحیطی

قانون ۸: احترام به شناسه و ویژگیهای فرهنگ بومی

قانون ۹: برابری جنسیتی

قانون ۱۰: ترویج تجارت منصفانه و مبتنی بر عدالت