داستان قدیمی نفت و بودجه

از آنجا که در طول یک سال مالی، کاهش قیمت نفت یا افزایش نرخ ارز، احتمال کسری بودجه را پدیدار و نگرانیهایی ایجاد میکند، دولت باید درصدد ایجاد درآمدهای غیرنفتی باشد. موضوعی که از دیرباز خواست تاریخی مردم و دولتمردان بوده و تا به امروز ادامه دارد.

متاسفانه در بودجه سالهای گذشته ،وابستگی به نفت نه تنها به حاشیه رانده شد، بلکه درآمد نفت اساس بودجه نویسی قرار گرفته بود. اینچنین بود که در اثر ناملایمات در بازار نفت، بروز مشکلاتی در این بخش طی سال مالی بعدی ایجاد شد.

در این شرایط، هرچند دولت ملزم شد که منابع درآمدی دیگری را جایگزین نفت کند، حتما در کوتاه مدت نمیتوان انتظار داشت که وابستگی به درآمد نفت در بودجه کاهش مییابد. برای قطه وابستگی بودجه به درآمد نفت میتواند درآمدهایی چون عایدات گردشگری و یا صادرات محصولات غیرنفتی را به عنوان جایگزین این منبع درآمدی عظیم طرح کرد، چراکه این حوزهها نیاز به سرمایه گذاری و برنامه ریزی دقیق و بلندمدتی دارند که متاسفانه تا به امروز در آن توفیقی نیافتهایم.

در وضعیت کنونی، دولت برای غلبه بر بحران کاهش بهای نفت ناچار به استفاده از تنها راه ممکن، یعنی اصلاح ساختار مالی و تنظیم منبع درآمد جدید بر پایه عوارض و مالیات بوده، البته با درنظر گرفتن این ملاحظه که پایه مالیاتی جدید نباید به تولید لطمه بزند.

باید توجه داشت که اگر نرخ مالیات بر تولید افزایش پیدا کند، باعث ایجاد رکود میشود. بنابراین تنها راه حل کوتاه مدت، شناسایی راههای فرار مالیاتی و اخذ مالیات و افزایش مالیات برای کالاهای غیرضروری، کارهای غیرمولد و شغلهای کاذب است. نخستین و بزرگترین نفع حاصل از حمایت تولید و اخذ مالیات از بخشهایی که از مالیات فرار میکنند، افزایش رقابت پذیری به معنای واقعی کلمه در اقتصاد کشور و پا گذاشتن در راه پیشرفت است.

کشورهایی که پایه و اساس اقتصاد آنها بر دریافت مالیات عمومی بنا شده، همواره کشورهای موفقی بوده و هستند، چراکه در این کشورها، دولت به واسطه دریافت مالیات از جامعه، به مردم پاسخگوتر است و مردم نیز با پرداخت پول از دولت طلبکار هســتند. این رویه به خاطر تقویت ارتباط دولت- ملت و تضمین نظارت همیشگی بر عملکرد دستگاه اجرایی، به روند توسعه یک کشور کمک قابل توجهی میکند. اگر ایران نیز وارد چنین جریانی شود و جایگزین مالیاتی برای درآمد نفتی خود پیدا کند در گذر از روزگار با هیچ نوسان قیمتی دچار مشکل نخواهد شد.

در ایران از دیرباز به علت وابستگی درآمدهای دولت به نفت، هیچگاه فشاری برای دریافت مالیات وجود نداشته و همین امر سبب شده که فرار مالیاتی افزایش پیدا کند، نرخ مالیات پایین باشد و دولت انگیزهای برای دریافت مالیات نداشته باشد. اگرچه هر زمان که نوسان قیمت ارز و کاهش قیمت نفت رخ میدهد شاهد توجه دولتمردان به موضوع مالیات هستیم، اما زمانی که موارد عنوان شده بهبود  بحث مالیات و مشکلاتی که این بخش پیدا کند مجددا دارد به فراموشی سپرده میشود.

اگر دولت مالیات را در بودجه پررنگتر ببیند باعث خواهد شد که میزان وابستگی به درآمدهای نفتی کاهش پیدا کند. زمانی که مبنای کار پیش بینی قیمت آینده باشد دولت این امکان را ندارد که به درستی برای یکسال برنامه ریزی کند؛ در نتیجه اگر درآمد نفتی خوب باشد، دولت در اجرای طرحهای ملی و عمرانی موفق خواهد بود.