سرمایه‌گذاری تسلیحاتی روسیه در خاک عربستان

این اولین سفر یک پادشاه سعودی به مسکو تلقی میشود. «اولیور کارول»، گزارشگر ایندیپندنت، مینویسد هواپیمای غول پیکر طلایی رنگی که هیات عربستانی را وارد مسکو کرد خشم نخبگان روسی را برانگیخت زیرا خدم و حشم پادشاه سعودی هتلهای ۵ ستاره مسکو را اشغال کردهاند.

با این حال، با وجود تمام دشواریهای سفر سلمان اما سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، این سفر را «لحظهای تاریخی» برای بهبود روابط نامید. روزنامه کومرسانت روسیه مینویسد حجم قراردادهای امضا شده به ۳ میلیارد دلار میرسد. «دفاع» یکی از بخشهای تکنولوژیک است که روسیه در آن سرآمد است زیرا یکپنجم کل تسلیحات دنیا در سال ۲۰۱۶ تولید روسیه بود. اگرچه هند و چین بزرگترین بازارها برای روسیه هستند اما این کشور میکوشد تا بازارهای جدیدی بیابد.

این سفر زمانی انجام میگیرد که بحرانهای منطقهای در اوج قرار دارد. «ایوان نیشپورنکو» و «بن هوبارد»، گزارشگران نیویورکتایمز، معتقدند که سفر سلمان به مسکو نشانههای مثبتی از حسن رابطه میان دو رقیبی را نمایش میدهد که در مورد برخی تحولات مهم منطقهای سر ناسازگاری دارند. این سفر همچنین موجب تقویت روابط میان دو کشور نفتخیز دنیا میشود که تلاشهای خود را برای ثبات بخشیدن به قیمت نفت خام و تحولات سوریه هماهنگ کردهاند. کارشناسان معتقدند سفر سلمان به مسکو نوعی توازن بخشی در رابطه ریاض با واشنگتن هم تلقی میشود به این معنا که ریاض از اتکای صرف به واشنگتن دوری کرده و در حال یافتن متحدان جدیدی برای خود است. به گفته «نیشپورنکو-هوبارد»، عربستان بهدنبال «متکثر کردن شرکای بینالمللی خود و دوری از اتکای تاریخی این کشور به آمریکا» است. این دوری تدریجی از واشنگتن آنجا نمود بیشتری مییابد که تعاملات و قراردادهای نظامی عربستان با روسیه موجبات نگرانی واشنگتن را فراهم ساخته است. عربستان قرارداد اولیهای را درباره خرید سامانههای موشکی اس ۴۰۰ با مقامهای روسی امضا کرد.

براساس این قرارداد، این سامانه موشکی دفاع هوایی، در عربستان سعودی تولید خواهد شد. براساس این قرارداد، سعودی از روسیه، موشکهای اس ۴۰۰، سامانههای ضدسپر از نوع کورنتای ام، موشکهای توس -۱ای، موشکهای دوش پرتاب ایجیاس -۳۰، مسلسلهای کلاشنیکف از نوع ایکی ۱۰۳ میخرد. بخشی از این تسلیحات در عربستان سعودی تولید خواهد شد. همچنین ریاض و مسکو در زمینه تولید سامانههای اس۴۰۰ و تعمیر و نگهداری قطعات آن در خاک عربستان سعودی و انتقال تکنولوژی فناوری دیگر تسلیحات روسی به عربستان سعودی با یکدیگر همکاری کنند. همچنین قرار است اسلحهسازی روسی کلاشنیکف نیز در عربستان سعودی، به تولید سلاح بپردازد. علاوه بر انتقال تکنولوژی ساخت این تسلیحات در عربستان سعودی، آموزش نظامیان سعودی نیز از جمله مواد توافقنامه مسکو و ریاض است. پس از امضای این قراردادها بود که میشل بالدانزا، سخنگوی وزارت دفاع آمریکا(پنتاگون)، در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت: «ما نگران این هستیم که برخی هم پیمانانمان سامانه اس۴۰۰ روسیه را خریداری میکنند. ما بارها بر اهمیت حفظ تطابق عملیاتی سامانههای دفاعی همپیمانانمان با سامانههای آمریکا و کشورهای دیگر منطقه تاکید کردهایم.»

سفر سلمان به روسیه یک جنبه دیگر هم دارد: پذیرش نفوذ روزافزون مسکو در خاورمیانه و پذیرش ضمنی بقای حکومت اسد در سوریه. سوریه آوردگاهی بود که مسکو- ریاض در آن در دو سوی طیف قرار داشتند: عربستان مخالف اسد بود اما روسیه با مداخله عملی در این کشور بهدنبال نجات اسد برآمد. «فیصل. جی. عباس»، سردبیر روزنامه عربستانی عربنیوز که در سفر سلمان به مسکو وی را همراهی میکرد، میگوید: «نمیتوانیم این مساله را نادیده بگیریم که روسیه به بازیگری مهم در خاورمیانه تبدیل شده است. بهطور خاص، از زمانی که در دولت اوباما دکترین کاهش نقش و حضور آمریکا در منطقه مطرح شده، نقش مسکو افزایش پیدا کرده است. روسیه با قدرت مالی و نظامی خود این تعادل را برقرار و این خلأ را پر کرد.»

بازتنظیم روابط خارجی این پادشاهی زمانی انجام میشود که پادشاه عربستان به تازگی فرمان اصلاحات اجتماعی را صادر کرد. براساس این فرمان، این پادشاه ۸۱ ساله قدرت و اختیار دستگیری پلیس مذهبی را از این نهاد سلب کرد و ممنوعیت رانندگی برای زنان را نیز برداشت. طی نیم قرن گذشته عربستان سعودی همواره نزدیکترین متحد آمریکا بود و دولتهای پیاپی سعودی و آمریکا در زمینههای اقتصادی، سیاسی و امنیتی در خاورمیانه همکاری نزدیکی با هم داشتند. طی بیشتر این دوران، عربستان همواره «خصم» شوروی بود و در مقابل، از حربه اسلام برای خنثیکردن کمونیسم استفاده میکرد و طی دوران جنگ سرد این عربستان بود که به حمایت از شورشها میپرداخت تا سدی باشند در برابر کمونیسم. در دهه ۸۰ بود که ریاضنشینان با سازمان اطلاعات جاسوسی آمریکا (سیا) و پاکستان علیه حمله شوروی به افغانستان دست یاری داد. در آن زمان، سلمان یک شاهزاده جوان بود که رهبری کمیتهای را داشت که از ثروتمندان سعودی برای حمایت از مجاهدان در جنگ علیه شوروی پول جمع میکرد. سپس همین سلمان به شورشیان ضدکرملین در چچن یاری میرساند. این کشور همچنان با مناطق مسلماننشین روسیه از جمله چچن پیوند دارد. شاید یکی از دلایلی که در پس ذهن پوتین برای بهبود رابطه با عربستان هست این است که بتواند بر برنامههای عربستان در منطقه نظارت بهتری داشته باشد.

«نیشپورنکو- هوبارد» بر این باورند که سفر سلمان به روسیه درست چند ماه پس از سفر ترامپ به ریاض نشان میدهد که روابط در خاورمیانه درحال تغییر است. همانگونه که گفته شد در سالهای اخیر رابطه میان عربستان- روسیه بهدلیل تحولات سوریه «شکر آب» بوده است زیرا ریاض دست در دست واشنگتن از شورشیان حمایت میکرد اما مسکو در کنار متحدان سوریه به حمایت از اسد برخاست. اما از زمانی که چشمانداز تغییر رژیم در سوریه کنار گذاشته شده، موضع عربستان نسبت به روسیه هم تغییر کرده است. تحلیلگران میگویند روسیه بهدنبال حمایت عربستان از «منطقه عاری از خشونت» است تا به این وسیله از میزان خشونتها بکاهد اما عربستان به این دلیل بهدنبال جلب حمایت مسکو در سوریه است تا ایران را زمینگیر کرده و این کشور را در عرصه یارگیری منطقهای تنها بگذارد.

«گریگوری کوساچ»، متخصص روسی در شورای امور بینالملل مسکو، میگوید: «بیتردید عملیات مسکو در سوریه این کشور را در خط مقدم خاورمیانه قرار داده است. عربستان معتقد است که اکنون وقت آن رسیده که با مسکو روابط خوبی برقرار کند زیرا نقش مهمی در منطقه دارد. با این حال، روسیه در کنار ایران درحال نقشآفرینی است و این به مذاق عربستان خوش نمیآید.» با این حال، نفت هم موضوع دیگری است که باعث نزدیکی آنها به هم شده است. «ماریانا بلنکایا»، مفسر در مرکز کارنگی نیزمیگوید: «نفت یکی دیگر از عواملی است که بر نحوه همکاری مسکو و ریاض تاثیر دارد. هر دو کشور در سال ۲۰۱۴ از کاهش قیمتها متضرر شدند. با این حال، تعاملات نفتی فصل جدیدی در روابط این دو کشور گشوده است.

هر دو طرف معتقدند گفتوگو در این زمینه میسر است.» اگرچه توافقات این دو کشور نمیتواند به این زودیها تاثیر مستقیمی بر روابط این پادشاهی با آمریکا داشته باشد اما از یکسو میتواند هم ابزاری برای مداخلات بیشتر روسیه در منطقه به دست دهد و از سوی دیگر، گامهای اولیهای است که عربستان برای توازنبخشی در روابط خارجی خود اتخاذ میکند و نمیتوان به سرعت انتظار داشت که این کشور از آمریکا دور شود. وقتی از پوتین پرسیده میشود که روابط روسیه با عربستان در پرتو اتحاد واشنگتن- عربستان چگونه خواهد بود، میگوید: «آیا در این جهان چیزی دائمی وجود دارد. تصور میکنم دنیا همواره در معرض تغییر است.» با این حال، «نیشپورنکو-هوبارد» در گزارش خود میافزایند این دو کشور موافقت کردند که همکاریهای خود را در زمینه برنامههای فضایی، نظامی و مسائل دیگر افزایش دهند و یک صندوق سرمایهگذاری مشترک یک میلیارد دلاری هم برقرار سازند. «تئودور کاراسیک»، مشاور ارشد در Gulf State Analytics، یک مرکز مشاورهای در واشنگتن، میگوید روابط سعودی- روسی در تضاد با منافع آمریکا نیست. او معتقد است اتفاقا «تلاش روسیه و عربستان برای همکاری در زمینه مسائل منطقهای به نفع آمریکا هم هست و شاید این رابطه با چراغ سبز آمریکا انجام میگیرد.»