ترامپ از برجام چه می‌خواهد؟

وبگاه بلومبرگ روز جمعه گزارش داده در صورت عدم صدور تاییدیه پایبندی ایران به برجام از سوی دولت آمریکا، سنای آمریکا از آرای کافی برای بازگرداندن تحریمها برخوردار نیست. براساس این گزارش گرچه انتظار میرود ترامپ هفته آینده پایبندی ایران به برجام را مورد تایید قرار نداده و تصمیمگیری درخصوص اعمال مجدد تحریمهای فلجکننده را به کنگره ارجاع دهد، ولی هیچیک از اینها به معنای خروج یکجانبه آمریکا از برجام نیست. روزنامه واشنگتنپست نیز روز پنجشنبه گزارش داده بود دولت آمریکا به ریاست دونالد ترامپ در گزارش تازه خود به کنگره پایبندی ایران به توافق هستهای را اعلام نخواهد کرد اما توپ را در زمین کنگره خواهد انداخت.  خبر واشنگتنپست نشاندهنده این است که ترامپ برای خروج از برجام عجله ندارد. عدم تایید برجام بدون برگرداندن تحریمها به دولت این امکان را میدهد که از امتیازات سیاسی نشان دادن عدم رضایت خود از برجام برخوردار شود ولی همچنان به تعهدات خود در برجام نیز پایبند بماند. دولت ترامپ امیدوار است که این اقدام، اهرمهای لازم برای مذاکره جدید درخصوص برجام را فراهم کند.

در این خصوص «نیکی هیلی»، نماینده آمریکا در سازمان ملل متحد چندی پیش در یک سخنرانی گفت که عدم تایید ترامپ به معنی خروج واشنگتن از توافق هستهای با ایران نیست و این کنگره است که نظر نهایی را در این خصوص اعلام خواهد کرد.

تصمیم بزرگ ترامپ
به گزارش بلومبرگ، تصمیم ترامپ این است که بعد از عدم تایید برجام، کارزار گستردهای را با حمایت دموکراتها برای تصمیم بزرگ بعد از آن ایجاد کند. هفته گذشته ژنرال مکمستر، مشاور امنیت ملی ترامپ با گروهی از سناتورهای دموکرات دیدار کرد و به آنها اطمینان داد که کاخسفید از کنگره نمیخواهد تحریمها را بازگرداند. به جمهوریخواهان برجسته مخالف توافق هستهای نیز چنین پیامی مخابره شده است. حتی رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا هم از کنگره خواسته قانونی که باید براساس آن، هر ۹۰ روز یک بار پایبندی ایران به برجام تایید شود، تغییر کند. به نظر میرسد که کاخ سفید در حال نزدیک شدن به خواسته خود یعنی بازنگری در توافق است؛ تاجایی که حتی تام کاتن از مخالفان سرسخت توافق هستهای و سناتور جمهوریخواه آمریکا اعلام کرده، نمیخواهد کنگره تحریمها را بازگرداند و درخواستی از کنگره برای بازگشت تحریمها داشته باشد.

تام کاتن روز سهشنبه در شورای روابط خارجی آمریکا گفت کنگره و رئیسجمهوری همکاریهایی دارند تا توافق تغییر کند و اگر این اتفاق نیفتد ایران باید با تبعات آن مواجه شود. کاخ سفید و کنگره در حال طراحی برنامهای هستند که هدف از آن بازنگری توافق هستهای است که به نظر آنها مهمترین نقطه ضعف آن محدودیت زمانی است. از جمله برنامههای مشترک دیگر کنگره و کاخ سفید، هدف قرار دادن برنامه موشکی ایران و دسترسی به سایتهای نظامی ایران است که تهران بارها تاکید کرده اجازه بازرسی از این مکانها را نخواهد داد.  همچنین به گزارش بلومبرگ، ترامپ اگر میخواهد تحریمهای ثانویه علیه ایران در حوزه صادرات نفت و نظام بانکی را اعمال کند، میتواند به وزارت خزانهداری آمریکا دستور دهد که این کار را انجام دهد و هیچ نیازی ندارد که پایبندی ایران به توافق را تایید نکند. در این صحنه بازی، ترامپ اقدامی را انجام میدهد که مشابه آن را سال ۲۰۱۳ باراک اوباما انجام داد. یعنی پس از حمله شیمیایی به غیرنظامیان در سوریه که غرب مدعی بود توسط دولت بشار اسد انجام شده است، اوباما تصمیم گرفت برای حمله هوایی به سوریه از کنگره اجازه بگیرد. درحقیقت ترامپ وانمود میکند به اجازه کنگره نیاز دارد اما درواقع او نیازی به اجازه کنگره ندارد.

تحریمها بازنمیگردد
از سوی دیگر درحالیکه تصویب اکثر طرحهای قانونی در سنای آمریکا نیازمند ۶۰ رای است، قانون «بررسی توافق هستهای ایران» تصریح کرده در صورت عدم تایید پایبندی ایران به برجام، این مجلس میتواند با تنها ۵۱ رای موافق به بازگشت تحریمها علیه ایران رای دهد. نمایندگان حزب جمهوریخواه که منتقدان جدی برجام هستند درحالحاضر ۵۲ کرسی از ۱۰۰ کرسی سنا را در اختیار دارند. در رایگیری سال ۲۰۱۵ برای تصویب «قانون بررسی توافق هستهای ایران»، حتی یک نماینده جمهوریخواه در حمایت از برجام رای نداد.

وبگاه بلومبرگ روز جمعه نوشته است: «تقریبا در مجلس سنا آرای کافی برای بازگرداندن تحریمها علیه ایران وجود ندارد. درحالحاضر راند پال، عضو جمهوریخواه مجلس سنا به ترامپ هشدار داده توافق هستهای با ایران را باطل نکند.» بلومبرگ به علاوه به نقل از منابعی در سنا نوشته «جف فلیک» و «سوزان کالینز»، دو عضو دیگر جمهوریخواه سنا هم از بازگرداندن تحریمها حمایت نمیکنند. به نوشته این وبگاه، با توجه به حمایت تمامی دموکراتها از توافق هستهای ایران در رایگیری سال ۲۰۱۵، به نظر نمیرسد که در صورت عدم صدور تاییدیه برای پایبندی ایران، سنا به خروج از این توافق رای بدهد. دولت ترامپ به موجب قوانین داخلی آمریکا موظف است هر ۹۰ روز یکبار گزارشی درباره پایبندی ایران به برجام به کنگره ارائه کند. موعد گزارش جدیدی که دولت ترامپ باید ارائه بدهد، ۱۵ اکتبر (۲۳ مهرماه) است. طبق قوانین داخلی آمریکا، در صورتی که دولت این کشور از صدور چنین تاییدیهای خودداری کند، کنگره ۶۰ روز برای تصمیمگیری درباره بازگرداندن تحریمهایی علیه ایران که به موجب برجام رفع شدهاند فرصت خواهد داشت.

چگونگی بازگشت تحریمها
حدود یک هفته تا موعد ۱۵ اکتبر که رئیسجمهوری آمریکا باید براساس قانون بازبینی توافق هستهای با ایران (INARA)، پایبندی ایران به برجام و حیاتی بودن برجام برای امنیت ملی آمریکا را تصدیق مجدد کند باقی مانده است و گمانههای رسانههای مطلع حاکی از این است که ترامپ اینبار سرنوشت برجام در آمریکا را به کنگره این کشور خواهد سپرد. اما آیا عدم تصدیق برجام بهطور خودکار باعث خروج آمریکا از برجام خواهد شد؟ فارن پالیسی در مطلبی درخصوص عواقب اقدام احتمالی ترامپ در عدم تصدیق مجدد برجام، این اقدام را موجب واکنشهای قابلتوجه از طرف متحدان آمریکا و همچنین ایران دانسته است. از همین حالا و با طرح احتمال عدم تصدیق برجام، واکنشهای زیادی شکل گرفته است و سایر طرفهای شریک در برجام از دولت آمریکا خواستهاند به ایفای تعهدات خود در برجام ادامه دهد. البته عدم تصدیق برجام از سوی ترامپ بهطور خودکار باعث قطع همکاری آمریکا در قالب برجام نمیشود. خروج آمریکا از برجام، علاوه بر عدم تصدیق برجام از سوی ترامپ، نیازمند بازگرداندن تحریمهای ایران است.

به گزارش تابناک، بازگردانده شدن تحریمها به چند روش ممکن است؛ طی شصت روز بعد از عدم تصدیق برجام از سوی ترامپ، کنگره میتواند قوانینی برای اعلام تحریم علیه ایران تصویب کند. گزینه دیگر این است که رئیسجمهوری در موعد بعدی، از ادامه تعلیق تحریمهای ایران خودداری کند. رئیسجمهوری همچنین میتواند افراد و شرکتهای ایرانی را به فهرست ویژه تحریمها برگرداند. این اقدام از جمله باعث اعمال تحریمهای ثانویه میشود که سبب میشود افراد و شرکتهای موردنظر از طریق طرفهای ثالث نیز امکان دسترسی به بازار آمریکا را نداشته باشند. گزینه آخر این است که ترامپ با استفاده از گزینه برگشت فوری تحریمها، تحریمهای سازمان ملل علیه ایران را بازگرداند. تاکنون دولت آمریکا، نشان نداده است که قصد دارد یکی از این گزینهها را برای برگرداندن تحریمهای ایران مورد استفاده قرار دهد.

انتقاد دموکراتها از ترامپ
این درحالی است که دموکراتها نسبت به روش دولت ترامپ بهشدت منتقد هستند؛ از جمله جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی هیلاری کلینتون در زمان مبارزات انتخاباتی در اینباره میگوید: «همه این اتفاقات از جمله موضوع عدم تایید پایبندی ایران، انرژی و توان آمریکا در جهان را تحتالشعاع قرار میدهد. امروز بهجای آنکه نگاهها به سمت تهران باشد همه نگاهها به سمت واشنگتن است و ما نسبت به ایران در موقعیت ضعیف شده قرار داریم.» به گزارش بلومبرگ، ترامپ در نهایت این برنامه را دارد که از این اقدامات بهعنوان اهرمی علیه اروپاییها استفاده کند تا از ایران امتیازات بیشتری دریافت کند. از سوی دیگر دنیس راس، دیپلمات سابق آمریکا، در یادداشتی در روزنامه والاستریتژورنال نوشت تایید نکردن پایبندی ایران به توافق هستهای لزوما به معنای از بین بردن آن نیست و اگر ترامپ چنین کاری کند، باید تمایزی را که بهدنبال ایجاد آن است و همچنین علت اهمیت آن را توضیح دهد.

استراتژی مواجهه با ایران
همزمان سخنگوی کاخسفید با طرح ادعاهایی علیه ایران گفت که رئیسجمهوری آمریکا بهدنبال یک استراتژی گسترده برای مواجهه با تمام رفتارهای به گفته او بد ایران، نه فقط توافق هستهای است. به گزارش «ایسنا» به نقل از پایگاه اینترنتی کاخسفید سارا سندرز سخنگوی کاخسفید در نشست خبری روز جمعه، در ادامه ادعاهای خود گفت: «من نمیخواهم درباره تصمیم رئیسجمهور صحبت کنم اما آنچه میتوانم بگویم این است که رئیسجمهوری ترامپ بهدنبال مواجه شدن با تمام رفتارهای بد ایران، نه فقط توافق هستهای بلکه آزمایش موشکی بالستیک، بیثبات کردن منطقه، حمایت از تروریسم، حملات سایبری و برنامه هستهای غیرقانونی است.»

این ادعاها درحالی علیه کشورمان مطرح میشود که ایران ضمن رد این ادعاهای بیاساس تاکید میکند که سیاستهای مداخلهجویانه آمریکا و متحدان منطقهایاش در خاورمیانه عامل اصلی ناآرامی و ظهور و توسعه تروریسم در این منطقه است اما این کشورها همواره تلاش میکنند تا با طرح این ادعاها بر واقعیات سرپوش بگذارند.

همزمان با این تحولات، روزنامه نیویورکتایمز نوشت سران اتحادیه اروپا با قطع امید از دونالد ترامپ برای حفظ برجام، در انتظار اقدامی از جانب کنگره آمریکا در اینباره هستند. نیویورکتایمز در ادامه نوشت: «دیپلماتهای اروپایی اظهار میکنند کشورهایی از این قاره که توافق هستهای را امضا کردند، امیدوارند دلایلی که نتوانست دونالد ترامپ را برای حفظ برجام متقاعد کند، دستکم قانونگذاران کنگره را مجاب کرده و توجه آنها را به موضوع حیاتی برقراری ثبات در خاورمیانه جلب کند.» براساس این گزارش، دیپلماتهای اروپایی میگویند ایران به تعهد خود در قالب برجام کاملا پایبند بوده است؛ اما برخی از اعضای دولت ترامپ مدعی هستند ایران به «روح برجام» پایبند نیست.

دیدار سفیران اروپایی با سناتورهای کنگره
از سوی دیگر، شبکه سیبیاس گزارش داد که گروهی از سفیران کشورهای اروپایی در آمریکا به دیدار اعضای کنگره رفتهاند تا بر موضع خود مبنی بر لزوم حفظ توافق هستهای تاکید کنند. به گزارش «ایسنا» جمعی از سفیران کشورهای اروپایی در آمریکا شامل انگلیس، فرانسه، آلمان و سفیر اتحادیه اروپا در روزهای اخیر دستکم با ۳۰ سناتور آمریکایی دیدار کرده و گفتهاند که در میان اعضای کنگره سوءتفاهمات زیادی درباره توافق هستهای با ایران وجود دارد. این دیپلماتهای اروپایی بر این باورند که بحثهای متقاعدکنندهای برای حفظ این توافق داشتهاند. یک دیپلمات غربی درباره رایزنیها با کنگره گفت: «بازکردن مجدد توافق غیرممکن است؛ اما ما آمادهایم تا درباره موضوعاتی که در توافق گنجانده نشده است، گفتوگو کنیم.»

ضعیفترین تصمیم سیاست خارجی آمریکا
همچنین روزنامه نیویورکتایمز در سرمقاله روز گذشته خود با توصیه به رئیسجمهوری آمریکا مبنی بر اینکه با توجه بهنظر مقامات اطلاعاتی و نظامی این کشور از توافق هستهای خارج نشود، نوشت: «اگر ترامپ در ماه جاری از تایید پایبندی ایران به توافق هستهای خودداری کند، ضعیفترین تصمیم سیاست خارجیاش را خواهد گرفت.»

گزینههای ایران
همزمان با آنکه ترامپ بر طبل عدم تایید پایبندی ایران به برجام میکوبد، در ایران نیز مقامات سیاست خارجی اعلام کردهاند که خود را برای هر گزینهای از سوی آمریکا آماده کردهاند. در این رابطه محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در مصاحبه با نشریه نیوزویک تاکید کرد که ایران هم اکنون درحال بررسی چند سناریوی مختلف در رابطه با برجام و نیز واکنشهای اتحادیه اروپا و کنگره به لغو احتمالی این توافق از سوی ترامپ است. به گزارش «ایسنا» ظریف در مصاحبه با نشریه نیوزویک با اشاره به اینکه آمریکا نباید هیچ اقدامی در جهت تضعیف روابط اقتصادی ایران و دیگر کشورها انجام دهد، افزود: «متاسفانه دولت آمریکا بهخصوص دولت ترامپ همین اقدام را انجام داده است. برجام قرار بود پایه و اساس ارتقای روابط با آمریکا باشد و ما برای دستیابی به چنین هدفی نیاز داریم که آمریکا حداقل با حسننیت تعهدات خود در برجام را عملی کند.» ظریف در واکنش به مطرح شدن از سرگیری مذاکرات هستهای ضمن اعلام مخالفت قاطع ایران با این موضوع گفت: «ما خواستار آن نیستیم که با هیچکس در تقابل باشیم. همه جوانب برجام بهطور کامل و برای چندین بار پیش از آنکه توافقی حاصل شود مورد مذاکره قرار گرفته است. هرکس که در این مذاکرات حضور داشته است میداند که اگر مذاکرات از سر گرفته شود مانند باز کردن دوباره یک جعبه پاندورا خواهد بود که بستن آن غیرممکن است.»

دیدار برجامی اشمید و آمانو
از سوی دیگر، هلگا اشمید، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی روز گذشته با یکدیگر دیدار و درباره اجرای برجام گفتوگو کردند. به گزارش «ایسنا» اشمید با انتشار پیامی در صفحه توییتر خود اعلام کرد: «با یوکیا آمانو مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی درباره اجرای کامل برجام تبادلنظر کردیم. توافقی که بهطور عادلانه توسط آژانس نظارت میشود و در هشت گزارش آن مورد تایید بوده است.»

احتمال خروج ایران از برجام
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در مصاحبهای هشدار داد در صورتی که آمریکا برجام را نقض کند، ایران میتواند از این توافق خارج شود. وزیر امور خارجه در گفتوگو با الجزیره تاکید کرد که اظهارات رئیسجمهوری آمریکا «به صلح و امنیت منطقه کمک نمیکند» و به منافع طولانی مدت آمریکا ضربه وارد میکند.

به گفته وزیر خارجه ایران، هرگونه اقدام آمریکا در نقض برجام به عقبنشینی نسبی یا کامل ایران از برجام منجر میشود و ایران از تهدید تحریمها هراسی ندارد. ظریف با اشاره به اینکه توافق هستهای، نتیجه ۱۰ سال ژست و دو سال مذاکرات بوده است، ادامه داد: «متاسفانه دولت ترامپ قصد بازگشت به ژست را دارد.» رئیس دستگاه دیپلماسی همچنین گفت: «آنها (رهبران آمریکا) ما را در مقابل تحریمهای آمریکا ایمن کردهاند. » او ادامه داد: «از چشمانداز جهانی، اینطور بهنظر میرسد که آمریکا به تحریمها اعتیاد پیدا کرده است.»