استارت‌آپ‌ها کاری کردند که دولت‌ها نتوانستند

توسعه شیوههای نوین کسبوکار درحالی موردتوجه تصمیمسازان کشور قرار گرفته است که نوک پیکان مشکلات این طیف تازهنفس، خلأ قانونهای متناسب با این کسبوکارها را نشانه گرفته؛ سرعتگیرهای قانونی که بهباور تحلیلگران شتاب عبور از اقتصاد سنتی به اقتصاد نوین را با چالش جدی مواجه کرده است. اما عرصه تنگ حضور استارتآپها در اقتصاد ایران در نشستی با دفاعتمام قد معاون علمی و فناوری رئیسجمهوری همراه شد؛ بهطوریکه سورنا ستاری در نشست «صبحانهکاری اعضا و هیات رئیسه اتاق ایران» با رویکرد دفاعی از کسبوکارهای نوین از ایجاد تغییر در اقتصاد سنتی ایران از زمان رویکار آمدن دولت یازدهم سخن به میان آورد. تغییراتی که از دیدگاه وی باتوجه به شکلگیری برخی مسائل از جمله «فرار مغزها» ذهن متولیان اقتصادی دولت را به خود مشغول کرده است. موارد مطرح شده از سوی ستاری که برای دومین بار در جمع پارلمان بخشخصوصی حضور یافته بود را میتوان به دو بخش مجزا تقسیم کرد. بخش نخست سخنان معاون علمی و فناوری حسن روحانی حول محور «عبور از اقتصاد سنتی» و بخش دوم به «نظام آموزشی» اختصاص داشت.

در بخش نخست؛ ستاری مطرح کرد که امروزه استارتآپها زندگی شهرنشینی را با دگرگونیهایی همراه کرده؛ بهطوری که آنهایی که در حوزه خدمات فعالیت دارند، سرویسهای با کیفیت بالا و کاهش هزینهها را رقم زدهاند. ستاری برای این دگرگونیها نمونههایی را نیز مثال میزند، نمونههایی که یکسوی آن را بحث «حملونقل درونشهری» و سوی دیگرش به موضوع «تعداد پروندههای قضایی» بسط داده شد. بهگفته وی در بحث حملونقل درونشهری دولت دیگر نمیتوانست تغییر جدیدی ایجاد کند، اما ایده چند جوان توانست حملونقل درونشهری را با تحول جدی که کیفیت و کاهش قیمت را در بر داشت، مواجه کند. این درحالی است که به باور ستاری در سایر سرویسهای خدماتی هم میتوان بهراحتی از تکنولوژیهای جدید استفاده کرد، بهگونهای که حتی تعداد پروندههای قضایی که ۶۰ درصد آن به سازمان تعزیرات مربوط است را به نقطه صفر رساند. معاون علمی و فناوری رئیسجمهوری سخنان خود را با تشریح شرایط کسبوکارهای نوین در کشور ادامه داد و عنوان کرد که برای استارتآپهای حوزه خدمات، میانگینی تعیین شده است که براساس آن در صورتی که هفتهای ۱۰ درصد رشد را تجربه نکنند، متولیان متوجه خواهند شد که مشکلاتی بهوجود آمده است. ستاری در بخش دیگری از سخنان خود به پتانسیل بالای ژنی ایرانیها در حوزه بیوتکنولوژی اشاره کرد و گفت: استعداد ایرانی چه در حوزه دانش و چه در حوزه ساخت تجهیزات با این دانش کاملا سازگار است.

معاون علمی و فناوری رئیسجمهوری معتقد است که اتفاقات خوبی در حوزه نانوتکنولوژی در کشور رخ داده است؛ بهطوری که سال گذشته فروش در حوزه شرکتهای نانو به ۹۰۰ میلیارد تومان رسید و ۳ برابر شد. وی همچنین تعداد این شرکتها را درحال رشد دانست و از حضور شرکتهایی که بهزودی شرکتهای سنتی را بهچالش خواهند کشید، خبر داد. شرکتهایی که بهگفته ستاری با تکنولوژیهای خود بازیگران عرصه اقتصاد را تغییر خواهند داد. به باور معاون علمی و فناوری رئیسجمهوری ایدههای جدید همه چیز را بههم میریزد و ایران میتواند بازیگران جدیدی در حوزههایی که سالیان سال از تکنولوژی عقب ماندهاند را دوباره احیا کند. ستاری همچنین به ضرورت تشکیل یک «زیستبوم» مناسب برای اقتصاد ایران تاکید کرد، زیستبومی که بهاعتقاد ستاری هیچ ارتباطی با دولت ندارد بلکه متشکل از بخشخصوصی است. تشکیل این زیستبوم به اعتقاد وی دارای شروطی است؛ شروطی که تغییر ساختار سرمایهگذاری بانکها را میطلبد، چراکه دولت نمیتواند سرمایهگذاری خطرپذیر را بپذیرد.

ستاری در بخش دیگری از سخنان خود «قوانین تجارت» را که پاسخگوی نیاز امروزی جامعه و شرکتهای دانشبنیان نیست را مورد انتقاد قرار داد. وی معتقد است که در همه جای دنیا نخست شرکتها خود را اثبات میکنند و بعد قوانین حمایتی از آنها نوشته میشود. این درحالی است که بهگفته او دولت هنوز نمیداند چه قوانینی باید درنظر گرفته شود تا پاسخگوی نیاز این حوزه باشد یا حوزه را تحتتاثیر قرار دهد. ستاری دلیل خلأ قانونی این موضوع را حرکت نو و تازه کسبوکارهای نوین دانست و گفت: باید کمی صبر کرد تا موانع برطرف شده و قوانین حمایتی این حوزه با شناخت تدوین شود.

نظام آموزشی پرمخاطره

اما بخش دوم سخنان معاون علمی و فناوری رئیسجمهوری معطوف و متمرکز به «نظام آموزشی» کشور بود. ستاری معتقد است که آموزش موضوع کلیدی شرکتهای دانشبنیان است؛ به این معنا که نیروی انسانی پایه اقتصاد دانشبنیان است و برای نیروی انسانی هم هیچچیز مهمتر از آموزش نیست. وی از دغدغههای فکری خود در زمینه اینکه همیشه بحثهای مختلفی درباره اینکه چرا دانشگاه و صنعت با هم کار نمیکنند و چرا ارتباطی بین آموزش و اقتصاد نیست، سخن به میان آورد. به باور ستاری باید در حوزه اقتصاد ایدههای جدیدی وجود داشته باشد؛ ایدههایی که بدون آموزش مناسب کاری غیرممکن بهنظر میرسد. این درحالی است که بهاعتقاد ستاری دانشگاههایی که صددرصد پول خود را از دولت میگیرند، نمیتوانند خروجی مناسبی از نیروی انسانی و آموزش داشته باشند و در نتیجه کارآیی برای بازار کار نخواهند داشت. ستاری بر این باور است که باید دانشگاههایی ایجاد شود که حدود ۷۰ درصد بودجه خود را از بخشخصوصی و در قالب قراردادهایی در زمینه صنعت، تکنولوژی و استارتآپها اخذ کنند. البته وی معتقد است در چهار سال اخیر این اتفاقات در دانشگاهها رخ داده که بر روی رفتار دانشجویان نیز اثرگذار بوده است. معاون علمی و فناوری رئیسجمهوری با بیان اینکه دانشگاهی که کوچه پشتی خود را نتواند درست کند، جامعه خود را نمیتواند درست کند، اظهار کرد: آموزش چیزی نیست که به دوره دانشآموزی و دانشجویی خلاصه شود و تا زمان مرگ باید ادامه یابد و بستر این آموزشها، شهرها است. همین است که بحث شهرهای خلاق مطرح میشود. وی افزود: تنها چیزی که جلوی بچههایمان میگذاریم بحث استخدام است درحالی که باید به آنها بگوییم که استخدام نابودشان میکند و خلاقیت آنها را از بین میبرد، به همین دلیل باید کارآفرینی را به آنها آموزش دهیم.

شکاف تکنولوژیک

غلامحسین شافعی نیز در این نشست ضمن اشاره به قطع ارتباط ایران با بازارهای جهانی در طول یک دهه گذشته گفت: شکاف قابلتوجه تکنولوژیک بین تولیدکنندههای ایرانی و سایر کشورها بهویژه در حوزه صنعت ایجاد شده است و این شکاف تکنولوژیکی باعث شده از دنیای رقابت جهانی فاصله بگیریم. رئیس اتاق ایران با تاکید بر ضرورت استفاده از تکنولوژی روز در همه زمینههای اقتصادی و تولیدی افزود: چنین بهنظر میرسد که در شرایط فعلی کشور و با توجه به گذشته ناموفقی که در طول یک دهه گذشته در مسائل اقتصادی داشتهایم، تنها راهحل مسائل و گرفتاریهای اقتصادی بهویژه در حوزه تولید، رفع عقبماندگی در زمینه دانش و تکنولوژی روز است. رئیس پارلمان بخشخصوصی کشور لزوم استفاده از تکنولوژی روز در حوزه کشاورزی را هم موردتوجه قرار داد و گفت: بهرغم مسائل و مشکلاتی که در زمینه کشاورزی داریم بهویژه بحران آب، هنوز نتوانستهایم از روشهای جدید کشاورزی و روشهای نوین آبیاری استفاده کنیم.

شافعی همچنین با تاکید بر موضوع اقتصاد سبز گفت: در زمینه محیطزیست هم مشکلات زیادی داریم که با توجه به مفهوم توسعه اقتصاد سبز ضمن برطرف کردن مشکل محیطزیست، میتوانیم به مسائل اقتصادی هم در حوزه محیطزیست توجه کنیم. رئیس اتاق ایران با اشاره به کمیسیونها و تشکلهای فعال در اتاق ایران در حوزه کارآفرینی و کسبوکارهای نوین گفت: کارآفرینان و فعالان اقتصادی اتاق ایران آمادهاند که شروع تازهای در همکاری با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری داشته باشند و حمایت و پشتیبانی خود از شرکتهای دانشبنیان بهویژه در سطوح استانی را تقویت کنند. شافعی در همین زمینه همچنین پیشنهاد کرد کمیته مشترک همکاری میان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و اتاقهای بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی سراسر کشور شکل بگیرد تا موضوعات مرتبط و مسائل مشترک میان دو طرف را پیگیری کند. او در بخش دیگری از سخنانش بر لزوم تسهیل فضای کسبوکار برای شرکتهای نوپا و کسبوکارهای نوین تاکید کرد و گفت: فضای کسبوکار کشور در مورد شرکتهای نوپا و دانشبنیان باید بیش از پیش تسهیل شود. رئیس اتاق ایران همچنین با اشاره به پارکهای علمی و فناوری و مراکز رشد گفت: این مراکز فاصله زیادی با بخشخصوصی دارند و اداره امور هم در این مراکز بهشدت دولتی است. شافعی بر لزوم تدوین یک نقشه راه بلندمدت تاکید کرد و گفت: به باور من نیاز داریم نقشه راهی برای این حوزه تدوین و اولویتها را مشخص کنیم.

دغدغه خصوصیها

در این نشست فعالان اقتصادی نیز خطاب به معاون علمی و فناوری رئیسجمهوری دغدغههای خود در بخش کسبوکارهای نوین را مطرح کردند. نایبرئیس اتاق ایران تداخل وظایف و اهداف معاونت علمی با وزارت علوم را مورد توجه قرار داد و گفت: وظایف این دو نهاد در بسیاری از موارد باهم همپوشانی دارد. حسین سلاحورزی افزود: حوزه نوآوری و کارآفرینی در کشور متولی ندارد و معاونت علمی هم بیشتر به سمت تکنولوژی و مسائل دانشبنیان تمرکز دارد. سلاحورزی تصریح کرد: برخلاف تصور روند کاری در حوزه شرکتهای دانشبنیان بسیار طولانی است و این موضوع فعالیت این شرکتها را با مشکل مواجه میکند. محمدرضا انصاری، دیگر نایبرئیس اتاق ایران هم گفت: خواسته بسیاری از فعالان بخشخصوصی این است که معاونت علمی رئیسجمهوری، فعالیت خود را متمرکز بر تصدیگری نکند و تنها به مدیریت امور بپردازد و امور اجرایی را به بخشخصوصی بسپارد. بهگفته انصاری اتاق میتواند شریک معاونت علمی رئیسجمهوری باشد و بسیاری از امور اجرایی و نظارتی را انجام دهد.

همچنین نایبرئیس اول اتاق ایران طی سخنانی گفت: فعالاناقتصادی بهواسطه انجام مسوولیتهای اجتماعی خود و حضور در مدارس محروم و توسعه این مدارس، از نزدیک شاهدند که کودکان تا چه میزان از فضاهای آموزشی مطلوب بیبهرهاند؛ همچنین فضاهای آموزشی کشور با فضاهای آموزشی در کشورهای دیگر هماهنگ و همگام نیست و شکاف ما با این کشورها روزبهروز بیشتر میشود. پدرام سلطانی افزود: در حوزه آموزش معلمان هم ضعفهایی دیده میشود و باید به معلمان هم آموزشهای لازم داده شود؛ بهعنوان نمونه معلمان مناطق محروم معمولا افرادی هستند که تازه فارغالتحصیل شدهاند یا اینکه رتبه علمی خوبی ندارند که این وضعیت برای توسعه آموزش در سطح آن مناطق مطلوب نیست. بهگفته سلطانی امروز نظام آموزشی ایران محافظهکارترین بخش در دولت محافظهکار است و این خود خطای بزرگ دولت محسوب میشود. سلطانی با تاکید بر مهارتآموزی گفت: بهتر است نرخ بیکاری جوانان را که حدود ۲۶ درصد است به نرخ بیمهارتی تبدیل کنیم؛ چراکه تعداد زیادی از افرادی که بیکار هستند قابلیت جذب در بازار کار را ندارند. نایبرئیس اتاق ایران در بخش دیگری از سخنانش گفت: در دنیای امروز ابزار تولید همتغییر کرده است و از آنجا که تبلت و گوشیهای هوشمند از ابزارهای تولید محسوب میشوند پیشنهاد اتاق ایران است که برای سرعت بخشیدن به تولید دانش، حقوق ورودی گوشیهای هوشمند و تبلت را به صفر برسانیم تا شهروندان بهراحتی به این ابزار تولید دسترسی پیدا کنند.

رئیس کمیسیون جوانان، کارآفرینی و کسبوکارهای نوین دانشبنیان اتاق ایران نیز مواردی را برای همکاری مشترک میان معاونت علمی و فعالان اقتصادی عنوان کرد. افشین کلاهی گفت: ارزیابی شرکتهای دانشبنیان ضمن اینکه روالی طولانی و بوروکراتیک دارد، در دو نهاد انجام میشود؛ هم معاونت علمی رئیسجمهور و هم صندوق نوآوری و شکوفایی. اتاق ایران میتواند در این حوزه کمک کرده و بخشی از امور را به دست بگیرد و به تسریع روند کمک کند. کلاهی افزود: از سوی دیگر حوزه دانشبنیان براساس تفکر دانشگاهی شکلگرفته است و بازار و صاحبان سرمایه در آن دیده نشدهاند که اتاق بازرگانی میتواند در این زمینه کمک و این دو حوزه را به هم نزدیک کند. رئیس کمیسیون جوانان، کارآفرینی و کسبوکارهای نوین دانشبنیان اتاق ایران همچنین لزوم تغییر روند اعطای تسهیلات به شرکتهای دانشبنیان را موردتوجه قرار داد و گفت: اگر این تسهیلات را در اختیار شرکتهایی قرار دهیم که میخواهند در شرکتهای دانشبنیان سرمایهگذاری کنند، نتیجه بهتری خواهیم گرفت. کلاهی همچنین لزوم تغییر در قانون تجارت را مطرح کرد و گفت: قانون تجارتی که ۳۰ سال قبل نوشتهشده، نمیتواند جوابگوی کسبوکارهای نوین باشد. وی همچنین از حضور خصولتیها در این حوزه گله کرد و گفت: حضور این شرکتها توان رقابت را از شرکتهای کوچک و نوپا گرفته است.

فرشید شکرخدایی، نایبرئیس کمیسیون رقابت، خصوصیسازی و سلامت اداری اتاق ایران نیز بر لزوم تقویت شرکتهای دانشبنیان تاکید کرد و گفت: برای حمایت از شرکتهای نوپا باید شرکتهای شتابدهنده فعال شوند. معاونت علمی رئیسجمهور در جایگاهی نیست که بتواند این شرکتها را ارزیابی کند بلکه این معاونت فقط باید کار سیاستگذاری را انجام دهد. محمدرضا نجفیمنش، نایبرئیس کمیسیون مالیات، کار و تامین اجتماعی اتاق ایران هم پیشنهادی را برای تشویق شرکتهای اقتصادی به انجام امور تحقیق و توسعه مطرح کرد و گفت: دولت میتواند هزینههایی را که شرکتها صرف تحقیق و توسعه میکنند بهعنوان هزینه مالیاتی قبول کند و اینگونه ارتباط صنعت و دانشگاه را هم تقویت کند.

رئیس کمیسیون گردشگری، اقتصاد هنر و اقتصاد ورزش اتاق ایران هم مواردی را برای تقویت استارتآپهای گردشگری عنوان کرد. به گفته احمد اصغری، حذف قوانین مزاحم و مخل کسبوکار و تقویت استارتآپهای گردشگری، استفاده از کارشناسان و مشاوران اتاق، انجام پژوهش و تحقیقاتی میان مرکز تحقیقات اتاق و معاونت علمی رئیسجمهور و شکلگیری فضاهای تجمیع برای فعالان حوزه فناوری از مهمترین موارد برای تقویت استارتآپهای گردشگری است. رئیس اتاق کرمان نیز گفت: حجم زیادی از فعالیتهای شما در حوزه دولت دنبال میشود؛ بهعنوان نمونه در کرمان محوریت فعالیتهای دانشبنیان با یک دانشگاه دولتی است و همین موضع باعث شده این موضوع بهخوبی رشد نکند.

سیدمهدی طبیبزاده همچنین گفت: با توجه به آمار بالای فرار مغزها در کشور، باید بگویم که شما در قبال نسل آینده مسوولید چراکه با این حجم خروج نیروهای مستعد کشور، نسلهای بعدی هم با مشکل مواجه میشوند. رئیس کانون انجمنهای صنایع غذایی ایران هم گفت: ما در کشور مشکل کمبود منابع و نیروی انسانی نداریم، بلکه مشکل ما ایجاد نشدن زنجیرههای ارتباطی در کشور است. در کشور ما دانش و صنعت باهم پیوند نخوردهاند و این موضوع مشکلاتی را به وجود آورده است. کاوه زرگران افزود: باید بدانیم که کسبوکارهای نوین به مراقبتهای نوین هم احتیاج دارند و شاید نیاز باشد معاونت علمی حوزهای را با همین هدف تشکیل دهد. رئیس مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران هم لزوم توجه به اقتصاد سبز را مطرح کرد و گفت: کشورهای مختلف دنیا به این نتیجه رسیدهاند که با اعتبارات دولتی نمیتوانند از تخریب محیطزیست جلوگیری کنند و به اقتصاد سبز که همان مشارکت بخشخصوصی در ترمیم مسائل زیستمحیطی است، روی آوردهاند. محمدحسین شریعتمدار از نهایی شدن تدوین طرح جامع اقتصاد سبز تا پایان سال جاری در مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران خبر داد و گفت: برای پیگیری این موضوع میتوانیم با معاونت علمی رئیسجمهور هم تفاهمنامهای امضا کرده و امور را با سرعت بیشتری پیش ببریم.