دغدغه‌ای جدی‌تر از برجام برای بازار نفت!

جولین لی، استراتژیست نفت در مقالهای در پایگاه خبری بلومبرگ نوشت: شکست گروه تروریستی داعش در عراق بایستی مایه جشن و تجدید حیات ملی میشد، اما در عوض این کشور را به آستانه جنگ داخلی کشانده و علاوه بر خسارات انسانی غیرضروری، ممکن است سبب از دست رفتن بیش از نیم میلیون بشکه در روز صادرات نفت شود.

بیرون راندن نیروهای داعش از آخرین سنگرشان در شمال عراق، ارتش عراق را در رویارویی مستقیم با نیروهای وفادار به دولت اقلیم کردستان در میادین نفتی پیرامون کرکوک قرار داده است. اگرچه این میادین نسبت به میادین شمال این کشور نفت کمتری تولید میکنند، اما از نظر اقتصادی و استراتژیک برای دولتهای کردستان و بغداد به یک اندازه اهمیت دارند.

کردها پس از این که خط لوله تحت کنترل بغداد در سال ۲۰۱۴ به دست داعش افتاد، خط لوله خود به مرز ترکیه را ساختند. نیروهای کرد همچنین کنترل مناطق اطراف شهر کرکوک از جمله چند میدان نفتی را پس از این که ارتش عراق در برابر هجوم داعش شکست خورد، به دست گرفتند. اگرچه اقدامات کردها از افتادن این میدانها به دست داعش جلوگیری کرد، اما اکنون بغداد خواهان باز پس گرفتن آنها است.

در حالی که به اندازه کافی تنش وجود داشت، دولت اقلیم کردستان یک همهپرسی درباره استقلال برگزار کرد. این همهپرسی به منطقه شمالی تحت اداره کردها محدود نبود بلکه شامل منطقه مورد منازعه کرکوک بود و در آن بیش از ۹۲ درصد به خودمختاری رای دادند.

دولت اقلیم کردستان حدود ۵۶۵ هزار شبکه در روز نفت صادر میکند که مشابه میزان صادرات قطر است.

از سوی دیگر، ترکیه تهدید کرده خط لولهای که از کردستان به پایانه نفتی مدیترانهای در سیهان میرسد را مسدود میکند. طبق آمار بلومبرگ، دولت اقلیم کردستان از ابتدای سال میلادی جاری تاکنون ۱۶۰ میلیون بشکه نفت از طریق ترکیه صادر کرده است. اگرچه جریان نفت در مدت سه هفته پس از برگزاری همهپرسی تغییری نکرده، اما ترکیه میتواند یک شبه آن را متوقف کند.

حدود یک سوم از این نفت توسط سرمایهگذاران خارجی مانند شرکتهای دی ان او، جنل انرژی و «گلف کیاستون پترولیوم» تولید میشود. شرکتهای بزرگتر با حمایتهای سیاسی قوی نیز در این منطقه سرمایهگذاری کردهاند. گازپروم نفت و روسنفت روسیه هر دو مانند شورون برای حضور در پروژههای کردستان ابراز علاقه کردهاند. نه تنها هرگونه اختلال ممکن است به این شرکتها آسیب بزند، بلکه فعالیت پالایشگاههای اروپایی نیز ممکن است مختل شود.

برای بغداد تولید شمالی در خطر خواهد بود. دولت عراق پس از این که خط لوله خود به ترکیه را از دست داد، نفت تولید شده از سوی شرکت نفت شمال را از طریق زیرساخت کردستان ارسال میکند. در حالیکه مقامات دولت عراق فروش نفت از سوی دولت اقلیم کردستان را غیرقانونی اعلام کردهاند، چارهای به جز استفاده از این خط لوله در مدتی که ساخت یک خط لوله جایگزین طول میکشد، ندارند.

کردستان مسلما در موضع بسیار آسیبپذیری قرار دارد. این منطقه به شدت به درآمد صادرات نفت متکی است، اما صادرات نفت به ترانزیت از طریق ترکیه کاملا وابسته است و مسیر مناسب دیگری برای انتقال نفت کردستان به بازارهای بینالمللی وجود ندارد. اما تنها تهدید اقتصادی ترکیه نیست که کردها با آن مواجه هستند. ایران نیز مرزهای خود با منطقه کردستان را بسته است. بغداد پروازها به منطقه کردستان را ممنوع کرده و محدودیتهای بانکی اعمال کرده است.

به نظر میرسد نیروهای عراقی در مرزهای تحت کنترل منطقه کردستان جمع شدهاند. کردها نیز از ترس حمله احتمالی، ۶۰۰۰ نیروی اضافی برای دفاع از کرکوک اعزام کردند. با اینهمه هیچ یک از این موارد لازم نبود روی دهد. برخلاف همهپرسی استقلال در منطقه کاتالونیای اسپانیا، همهپرسی کردستان الزامآور نبود. هدف این منطقه اعلام استقلال نبود بلکه فراهم کردن زمینهای برای رهبران کرد به منظور مذاکره درباره یک رابطه جدید با بغداد بود.

نویسنده این مقاله بر این باور است فرصتی که با شکست داعش در عراق ایجاد شده، بایستی به عنوان زمینهای برای مذاکرات پیرامون یک ساختار فدرال برای این کشور مورد استفاده قرار گیرد که تمامیت جغرافیایی و جریانهای نفت را حفظ میکند و همزمان شرایطی را برای ورود سرمایهای که به شدت مورد نیاز است، مهیا میسازد. با اینهمه مشخص نیست آیا تهدیدات نظامی و سیاسی بالا خواهد گرفت. اگر صادرات کردستان متوقف شود تاثیر آن فراتر از این منطقه خواهد بود. پالایشگاههای مدیترانهای برای یافتن نفتی برای جایگزینی سریع با نفت کردستان دشواری خواهند داشت، زیرا نفت جایگزین باید از مسیر بسیار طولانیتری حمل شود تا به دست آنها برسد. این جابهجایی بازارهای نفت مدیترانه را به شکل اجتناب ناپذیری محدود خواهد کرد و کاهش ذخایر را تسریع میکند. در حالی که همه توجه ویژهای به ایران دارند توجه فوری همه از جمله بازار نفت بایستی عراق باشد.