چاشنی عراقی صعود نفت

درحالحاضر تقابل دولت مرکزی و نیروهای اقلیم کردستان از جدال لفظی خارج شده و به تقابل نظامی در ایالت کرکوک رسیده است.

کرکوک که با کشف اولین چاه نفتی عراق، تاریخچه صنعت نفت این کشور را در درون خود دارد، درحالحاضر روزانه ۴۰۰ هزار بشکه نفت تولید میکند و نگرانی از توقف تولید در این منطقه از عوامل افزایش قیمتها در روز گذشته بود. علاوه بر این، نگرانی از عملی شدن تهدید ترکیه مبنی بر قطع مسیر صادرات نفت اقلیم کردستان و همچنین گسترش تنشها در منطقه خاورمیانه بعد از همهپرسی کردها از دیگر ریسکهای ژئوپلیتیک بازار نفت بعد از برگزاری رفراندوم در اقلیم کردستان است.  روز گذشته تا لحظه تنظیم این گزارش(ساعت ۱۶ به وقت تهران)، بهای نفت شاخص برنت ۲ درصد معادل 1/1 دلار رشد کرد و به بیش از ۵۸ دلار بر بشکه رسید. نفتخام آمریکا نیز با افزایش 1/5 درصدی حدود 52/2  دلار بر بشکه معامله شد و در سقف ۳ هفتهای ایستاد. علاوه بر نگرانی درباره نفت عراق، نگرانی از بازگشت تحریمهای ایران بعد از سخنرانی دونالد ترامپ، کاهش تعداد دکلهای حفاری در آمریکا و انفجار یک مخزن نفت در این کشور از دیگر عوامل افزایش قیمتها در بازار نفت محسوب میشود.

تنش به منطقه کرکوک رسید

برگزاری همهپرسی در اقلیم کردستان برای جدایی این منطقه از دولت مرکزی موجب ایجاد نگرانیهایی درباره کاهش تولید نفت این منطقه شد. با افزایش تنشها بین اقلیم کردستان و دولت مرکزی در چند روز گذشته، نگرانیها از آینده نفت عراق تشدید و به رشد قیمت نفت در بازارهای جهانی منجر شد. تحلیلگران کامرز بانک درخصوص رشد روز گذشته قیمت نفت در بازارهای جهانی اعلام کردند: «ناآرامیها در شمال عراق مهمترین دلیل رشد قیمت نفت است.»

درحالحاضر منطقه کرکوک محل مناقشه دو طرف است. دولت مرکزی نیروهای نظامی خود  راهی شمال کرکوک کرده و نیروهای اقلیم کردستان نیز برای محافظت از کرکوک تعداد زیادی از پیشمرگههای کرد را از اربیل به این منطقه فرستاده است. نیروهای دولت مرکزی عراق روز گذشته اعلام کردند که در عملیات کرکوک، علاوه بر فرودگاه این منطقه و مهمترین پایگاه نظامی آن، میادین نفتی در غرب و شمال غرب کرکوک را به کنترل خود درآوردهاند. بهدنبال تقابل نیروهای دو طرف، هزاران نفر از مردم کرکوک این منطقه را ترک کردند و همچنین برخی منابع از کشته شدن ۱۰ تن از نیروهای پیشمرگه کرد خبر میدهند. با این حال یک مقام وزارت نفت عراق اعلام کرده که تولید نفت کرکوک بدون اختلال در جریان است. به گفته این فرد، مقامات دو طرف موافقت کردهاند که مانع از ایجاد اختلال در تولید نفت عراق شوند.

منطقه خود مختار کردستان عراق ۴۵میلیارد بشکه ذخایر نفتی دارد. این مقدار حدود یکسوم از کل ذخایر نفتی عراق است و میتواند کردستان عراق را بعد از جدایی به کشوری با ذخایر نفتی بیشتر از بسیاری از اعضای اوپک تبدیل کند. این منطقه در سال ۲۰۱۶ بهطور متوسط روزانه 544/6  هزار بشکه نفت تولید کرده و براساس برآوردهای موسسه مشاورهای Rystad Energy انتظار میرود در سال جاری تولید کردستان عراق به ۶۰۲ هزار بشکه در روز برسد. بر این اساس تولید نفت این منطقه در سال ۲۰۱۶ حدود ۱۲ درصد از مجموع تولید نفت عراق بوده است. با این حال رقم دقیقی درباره تولید نفت منطقه کردستان در دست نیست و برخی منابع مقدار آن را کمتر از این ارقام برآورد میکنند. براساس برآوردهای بلومبرگ، صادرات نفت اقلیم کردستان در سال گذشته ۵۱۵ هزار بشکه در روز بوده و امسال به 583/6 هزار بشکه در روز رسیده است که ۱۸ درصد از کل صادرات عراق محسوب میشود.

کردستان برنامه دارد که تولید نفت از میادین نفتی خود را به بیش از یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد. بخش مهمی از تولید نفت کردها یعنی چیزی حدود ۵۳۰ هزار بشکه در روز از طریق خط لوله کرکوک-جیحان صادر میشود. این خط لوله که از کرکوک شروع میشود با عبور از خاک ترکیه در بندر جیحان در این کشور به پایان رسیده و نفت کردها در این بندر به مقصد پالایشگاههای اروپایی بارگیری میشود. ترکیه اعلام کرده که در صورت جدایی اقلیم کردستان از دولت مرکزی مانع از صادرات نفت کردستان از طریق این خط لوله میشود.  درحالحاضر حدود ۲۰۰ هزار بشکه  از میادین نفتی کرکوک استخراج میشود. ایالت کرکوک نزدیک مرز منطقه خودمختار کردستان عراق واقع شده و از سال ۲۰۱۴ بعد از عقب راندن داعش از این منطقه از سوی کردها در اختیار آنها قرار دارد. کرکوک منطقه مهمی از لحاظ ذخایر نفتی محسوب میشود و کافی است در اهمیت این منطقه به این نکته دقت شود که عراق برای اولین بار نفت را در سال ۱۹۲۷ در کرکوک کشف کرد. در این منطقه که در سالهای اخیر محل مناقشه کردستان و دولت مرکزی شده است، درحالحاضر حدود ۴۰۰ هزار بشکه در روز نفت تولید میشود. بهدنبال اینکه عراق در خروج نیروهای داعش از این منطقه در سال ۲۰۱۴ شکست خورد، نیروهای پیشمرگه به مقابله با داعش در کرکوک رفته و توانستند این منطقه را آزاد کنند. بعد از این واقعه کنترل منطقه کرکوک در دست کردها قرار گرفت و بغداد بعد از سال ۲۰۱۴ کمتر از نصف نفت تولیدی در کرکوک را در اختیار دارد.

تداوم نگرانیها از آینده نفت ایران

هرچند که بسیاری از کارشناسان اعلام کردهاند سخنان رئیسجمهور آمریکا علیه برجام و تهدید بازگشت تحریمها علیه ایران، نمیتواند در کوتاهمدت موجب کاهش تولید و صادرات نفت ایران شود، اما برخی این نگرانیها را با رشد روز گذشته قیمت نفت بیارتباط ندانستهاند. روز جمعه دونالد ترامپ انتقادات تندی نسبت به برجام بیان کرد و مدعی عدم تایید پایبندی ایران به برجام شد. رئیسجمهوری آمریکا باید هر ۹۰ روز پایبندی ایران به توافق را تایید کند تا لغو تحریمهای ایران بر قرار بماند و در صورت عدم تایید پایبندی ایران، کنگره ۶۰ روز فرصت دارد درخصوص بازگرداندن تحریمها علیه ایران اقدام کند. این اقدام ترامپ در حالی بود که آژانس بینالمللی انرژی هستهای بارها پایبندی ایران را تایید کرده است. از این رو دیگر اعضای گروه ۱+۵ به حمایت از ایران و انتقاد از مواضع رئیسجمهوری آمریکا در قبال برجام پرداختند. از آنجاکه کشورهای دیگر از این اقدام ترامپ حمایت نکردهاند، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که مواضع جدید آمریکا نمیتواند در کوتاهمدت منجر به کاهش تولید و صادرات نفت ایران شود. از اینرو روز جمعه نیز بازار واکنش خاصی به اظهارات ترامپ نداشت. درحالیکه تحلیلگران اظهار کردهاند انتظار ندارند تحریمهای مجدد علیه ایران تاثیر بزرگی داشته باشد؛ زیرا آمریکا احتمالا در این اقدام به تنهایی عمل خواهد کرد؛ اما هشدار دادهاند که چنین اقدامی مختلکننده خواهد بود.

با این حال برخی کارشناسان تاتیر اقدامات ترامپ بر میزان صادرات نفت ایران بیشتر از آنچه برآورد میشود، میدانند. به گزارش CNBC، بنیامین سالیسبری، کارشناس FBR بر این باور است که اقدامات آمریکا اواسط سال آینده تاثیر قابلتوجهی در کاهش صادرات نفت ایران خواهد داشت همانگونه که در پیش از برجام به کاهش صادرات نفت ایران منجر شده بود. در دوره قبلی تحریمها، عرضه ایران حدود یک میلیون بشکه در روز کاهش یافته بود. بسیاری از کارشناسان نیز بر این باورند که بازگشت تحریمها علیه ایران حتی اگر در کوتاهمدت منجر به کاهش تولید نفت ایران نشود، بهدلیل افزایش ریسک سرمایهگذاری در صنعت نفت کشور مانع از جذب سرمایه و توسعه میادین نفتی ایران شده و د ر بلندمدت موجب افت تولید و صادرات ایران میشود.

علاوه بر این موارد، انفجار در یک مخزن نفتی در دریاچه Pontchartrain آمریکا و کاهش تعداد دکلهای حفاری در میادین نفتی این کشور برای دومین هفته پیاپی از دیگر موارد اثرگذار بر بازار نفت بود. براساس آمار بیکرهیوز، تعداد دکلهای فعال در میادین نفتی آمریکا در هفته منتهی به ۱۲ اکتبر ۵ مورد کاهش یافت و به ۷۴۳ مورد رسید. هفته پیش از آن نیز تعداد دکلهای نفتی این کشور دو مورد کاهش یافته بود.