مسیر سخت امنیت سرمایه‌گذاری

افق دید و تصمیمگیری ما هفتگی است و در بهترین حالت میتوانیم برای یک ماه برنامهریزی کنیم. مثلا درک سمتوسوی سیاست‎های اقتصادی از توان ما خارج است. در عالم سیاست نیز هر روز با ماجراجویی اظهارنظرهای هزینهزای سیاستمداران مواجه هستیم.

گاهی مناقشات سیاسی داغ میشود و گاهی همدلی و همسویی به اوج میرسد. فضای سیاسی حالت سینوسی گرفته و هیچ صلحی در کشور بیشتر از دو ماه دوام نمیآورد. هیچ نشانهای مبنی بر تفاهم حداقلی درباره مسائل مهم در کشور وجود ندارد. مثلا برجام مورد تایید دو قوه است؛ اما یک قوه با آن مخالفت میکند.

مناقشههای سیاسی سایه سنگینی روی سر اقتصاد کشور انداختهاند. سادهترین سیگنالی که مناقشهها به سرمایهگذاران میدهند، بیثباتی سیاسی است. مشکل از جایی شروع میشود که مناقشهها تبدیل به منازعه و دعوا میشوند. این دعوا گاهی تسویه حسابهای سیاسی را بهدنبال دارد.

اولین اثر تداوم کشمکشهای سیاسی، به هم ریختن فضای روانی سرمایهگذاری است. سرمایهگذار را به آهو تشبیه کردهاند. در فیلمهای مستند حیات وحش، دیدهایم که آهو همواره احساس خطر میکند. حتی وقتی گرگی در محیط آهو نیست، باز هم با عدماطمینان مواجه است و مدام به این سو و آن سو نگاه میکند. ریسک مناقشات سیاسی در حال حاضر گرگ سرمایهگذاری است. بسیاری از سرمایهگذاران سرشناس با ترس از آینده مناقشات سیاسی، از گود خارج شدهاند. سرمایهگذار از یکسو در داخل با تکانههای شدیدی مواجه است و از سوی دیگر از تحولات بینالمللی هراس دارد.

کشمکشهای حاد سیاسی روی ذهنیت سرمایهگذاران اثر میگذارد و افق دید او را محدود میکند. سیاستمداران از اثر روانی کشمکشهای سیاسی بر فعالیتهای اقتصادی غافلند.

وزیر اطلاعات اخیرا تشبیه جالبی از فضای سرمایهگذاری داشته است. ایشان گفته: «بر این باوریم که فعالان اقتصادی مانند گنجشکهایی هستند که روی درخت نشستند، اگر شلیکی به یک گنجشک روی درخت شود گنجشکهای دیگر باقی نمیمانند. با یک شلیک ممکن است یک گنجشک از پا درآید؛ ولی هیچ گنجشکی بر درخت باقی نمیماند.»

فعالان اقتصادی معتقدند کشمکشهای سیاسی اثر منفی بر سرمایهگذاری دارد و برخی اقتصاددانان بر این باورند که بهبود فضای روانی کسبوکار حتی بر بهبود ساختاری کسبوکار تقدم دارد. سرمایه‎گذاری اگرچه یک فعالیت اقتصادی است، اما فرآیندی است که ابتدا در ذهن شکل میگیرد. ذهنیت سرمایهگذاران و فضای روانی جامعه در شکلگیری فعالیتهای اقتصادی اهمیت زیادی دارد. سیاستمداران با تشدید دعواهای سیاسی، فضای روانی و امنیت سرمایهگذاری را به خطر میاندازند و سیاستگذاران با کوتاه کردن افق سیاستهای اقتصادی و غفلت از موانع کسبوکار، امکان دید بلندمدت را از سرمایهگذاران میگیرند.

به فراخور رفتار سیاستگذاران و سیاستمداران، جامعه نیز به تصمیمهای کوتاهمدت عادت کرده است. بیشتر سیاستهای اقتصادی، کوتاهمدت هستند و فعالان اقتصادی نیز متناسب با آن، تصمیمهای کوتاهمدت میگیرند. برای سرمایهگذاران، نقشه خروج از یک سرمایهگذاری، مهمتر از نحوه ورود به آن است. به این ترتیب سرمایهها به سمتوسوی فعالیتهای زودبازده و کوتاهمدت سوق پیدا کرده و کمتر کسی جرات میکند سراغ پروژههای بلندمدت اقتصادی برود.

بدون شک این عارضه، نتیجه فضای سیاسی حاکم بر کشور است. فعالان اقتصادی چه در حوزه دانشگاهی و چه کارآفرینان و بازاریان، نگران عواقب منازعات سیاسی هستند و از چشمانداز تیرهای که در صورت تداوم این روند اقتصاد کشور را درگیر خواهد کرد، اظهار نگرانی کردهاند. اتاقایران و دیگر تشکلهای اقتصادی مدتها است مطالبه بهبود فضای کسبوکار را دارند. این مطالبه در مجلس هشتم و دولت دهم تبدیل به قانون شده است. احتمالا شش سال از تصویب این قانون میگذرد؛ اما نه تنها فضای کسبوکار تفاوتی با گذشته پیدا نکرده که امنیت روانی آن بیشتر به خطر افتاده است. بیتعارف، در آینده حتی اگر همه موانع اداری کسبوکار هم برداشته شود و جایگاه ایران به شکل قابلملاحظهای ارتقا پیدا کند، اگر امنیت روانی سرمایهگذاران تامین نشود، نباید انتظار بهبود اوضاع را داشت.