حلال ریلی ترافیک تهران

وزیر راه و شهرسازی اخیرا و چند روز پس از شروع به کار معاون پیشین خود در شهرداری تهران، به شورای شهر آمد و طرح دو منظوره اتصال «مترو» به «قطار» را رونمایی کرد. در قالب این طرح، خطوط قطار شهرهای اطراف پایتخت به مقصد تهران، در نقاط مشخصی از درون پایتخت، به یک یا چند ریل متروی تهران متصل میشود تا بهواسطه این اتصال ریلی حومه به تهران، از یکسو ساکنان شهرهای اطراف برای سفرهای روزانه کاری، از خودروسواری بینیاز و در نتیجه پایتخت از بار ترافیکی اضافه در معابر نجات پیدا کند و از سوی دیگر نقاط سکونتی مجاور تهران از جذابیت کافی ناشی از تردد رفت و آمد به شهر مادر، برخوردار شوند. سیستم «ریلی»، سادهترین، سریعترین و ارزانترین مُد حملونقل درون شهری محسوب میشود که در مجموعههای شهری عمده کشورهای جهان – منظور از مجموعه شهری ترکیبی جدا ناشدنی از شهر مادر (اصلی) و شهرهای حومه اطراف آن است- علاوهبر نفود مویرگی در عمده مناطق و محلههای درون کلانشهر، حومه را به کلانشهر نیز متصل میکند.

شبکه ریلی مجموعههای شهری در دنیا، به گونهای است که مسافران شهر مادر و بالعکس، از ترکیب ظرفیت مترو درون شهری و قطار برون شهری و همچنین تکمیل آن بهوسیله اتوبوس، از مزایای شبکه حملونقلی درب به درب، بهره میبرند. در پاریس به دلیل این مدل حملونقل ریلی گسترش یافته بین شهرهای جدید حومهای و مرکز پاریس، بیش از ۵۰ درصد از سفرهای روزانه درون شهری، سوار بر مترو است. در تهران اما تا کنون چنین شبکه حملونقل کارآمدی وجود نداشته و بهرغم آنکه ادعای تکمیل شبکه مترو تهران در بحث ساخت خطوط ۷ گانه مطرح است اما مطالعات ترافیکی نشان میدهد: سهم مترو از پوشش سفرهای روزانه درون شهری، زیر ۲۰ درصد است. خلأ خطوط مترو حومه (۴ خط اکسپرس که شهرهای اطراف پایتخت در ۴ جهت را بهصورت ضربدری از مسیر تهران به یکدیگر وصل میکند در نتیجه از درون تهران عبور میکند و باعث نقل و انتقال ساکنان بیرونی پایتخت به درون پایتخت میشود) و همچنین کمبود شدید واگن در خطوط متروی فعال در پایتخت، دو نقص یا ضعف اساسی این مد حملونقل عمومی تهران است که باعث ناکارآمدی آن و همچنین سهم پایین مترو از پوشش مسافرتهای روزانه پایتخت شده است.

مدیریت شهری تهران حتی در این دوره، برای تقویت توان مترو در پوشش سفرهای درونشهری، نبود منابع و اعتبار کافی بابت خرید تجهیزات و ناوگان را مطرح میکند. از طرفی، دولت نیز آنچه را قانون بهصورت اختیار و اجازه برای تامین مالی مترو تهران عنوان کرده را بهخاطر تنگنای مالی، پرداخت نمیکند. در این میان، بیش از ۴۵ درصد از حداقل ۱۸ میلیون سفر درونشهری روزانه در پایتخت، به خودروی شخصی وابسته است که این حجم تردد خودرو در معابر حدود ۸۰ درصد ذرات آلاینده هوای تهران را تولید میکند. سالانه دست کم ۷۰۰ هزار تن ذرات آلاینده (عمده ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/ ۲ میکرون) در هوای تهران منتشر میشود. افزایش ظرفیت ناوگان حملونقل عمومی بهخصوص در مترو، میتواند میل به استفاده از خودروی شخصی در مسافرتهای کاری و تحصیلی را کاهش دهد و باعث انتقال بار سفر به ریل شود.

در حال حاضر تنها راه تقویت شبکه حملونقل ریلی تهران و کاهش بار ترافیک در معابر شهر، اجرای طرح اتصال مترو به قطار است. این طرح در مقایسه با سایر روشهای مطرح در این حوزه، کمهزینه و زودبازده محسوب میشود. در مجموعه شهری «پایتخت» و «شهرهای جدید و شهرستانهای اطراف تهران»، حدود ۱۳ میلیون نفر سکونت دارند که نزدیک به ۹ میلیون نفر از آنها ساکن پایتخت هستند و مابقی، اگر چه در اطراف پایتخت سکونت دارند اما جمعیت سربار روز شهر تهران محسوب میشوند بهطوریکه روزانه نیم میلیون خودرو پلاک شخصی بهواسطه ورود شاغلان ساکن حومه به پایتخت، وارد معابر و بزرگراههای شهر تهران میشوند.

آمارهای راهور تهران حکایت از آن دارد که ۲۰ درصد از حجم ترافیک در پیک صبحگاهی و عصرگاهی ناشی از خودروهای پلاک شهرستان –ساکنان حومه- است. اگر چه در حال حاضر برخی از شهرستانها و حتی شهرهای جدید اطراف تهران با ریل به تهران متصل هستند اما قطار در حال حرکت روی این خطوط، بیشتر از آنچه در نقش حملونقل روزانه، کارکرد موثر داشته باشد، برای مسافران مقطعی و سفرهای نامنظم و ناپیوسته، قابل استفاده است. قرار است با اجرای طرح اتصال مترو تهران به قطارهای شهرهای حومهای، دفعات حرکت قطارها بهخصوص در ساعات صبحگاهی و عصرگاهی افزایش پیدا کند و همزمان، خطوط مترو و قطار، در نقاط مشخص به تعداد قابل توجه به یکدیگر متصل شوند. در حال حاضر در تهران، ایستگاه مشترک بین مترو و قطار وجود ندارد.

این در حالی است که کمتر شهر بزرگی در دنیا را میتوان پیدا کرد که خطوط ریلی حومهای و درونشهری آن، با یکدیگر ایستگاه مشترک نداشته باشد. وزیر راه و شهرسازی به دنبال آن است که در شرایطی که دولت و شهرداری مشکل تامین منابع مالی برای ابرپروژههای حملونقل ریلی را دارد، با اجرای طرح اتصال مترو به قطار، نارسایی شبکه حملونقل پایتخت را تا حد ممکن کاهش دهد. اجرای این طرح با حضور معاون ریلی پیشین وزیر راه و شهرسازی در معاونت ترافیک و حملونقل شهرداری تهران، امکانپذیر است. دو طرف –راه آهن و مترو- با امکانات موجود میتوانند بخشی از نقص شبکه حملونقل ریلی مجموعه شهری تهران را صرفا با ایجاد ایستگاههای متصل کننده قطار و مترو به یکدیگر، برطرف کنند.