تهدید دوم بقای اوپک

هرچه سهم بازار کمتر باشد قدرت اثرگذاری نیز کمتر است. این موضوع یکبار زمانی که با افزایش تولید شیل، بازار با مازاد عرضه مواجه شد، اتفاق افتاد. میگفتند بازیگران بازار نفت بیشتر و نقش اوپک کمتر شده است.

حال این روزها خبر میرسد که صادرات نفت آمریکا به ۲ میلیون بشکه در روز رسیده است، یعنی تقریبا به اندازه صادرات بسیاری از اعضای اوپک از جمله ایران و کویت و بسیار بیشتر از اعضای کوچکتر این سازمان چون قطر، گابن و گینه. اما این همه نگرانی نیست. برآورد میشود اگر زیرساختهای صادراتی این کشور اجازه دهد، رشد صادرات شیل همچنان ادامه مییابد و نقشه بازار نفت را دستخوش تغییر میکند. کارشناس وودمکنزی پیشبینی کرده ظرف ۵ سال آینده صادرات نفت آمریکا ۳ میلیون بشکه رشد کند و نیمی از رشد تقاضای بازار آسیا را از آن خود کند. از اینرو ظاهرا در شرایطی که اوپک همچنان درگیر دردسری است که شیل برایش در بازار ایجاد کرده و هنوز از آن فارغ نشده، نگرانی جدیدی از سوی این نوع نفت برای اوپک در راه است. تهدیدی که میتواند بار دیگر به کاهش تاثیر اوپک در بازار نفت منجر شود.

دردسرهای شیل چگونه شروع شد؟

افزایش تولید نفت آمریکا به مدد برداشت از ذخایر نفتی شیل تغییرات بزرگی در بازار نفت ایجاد کرد که کاهش نقش اوپک یکی از آنها است.تولید نفت این کشور از اواخر دهه پایانی سده ۲۰ میلادی رو به کاهش گذاشت، بهطوریکه در سال ۲۰۰۵ به حدود 5/5 میلیون بشکه در روز رسید و تا سال ۲۰۱۱ در همین سطوح باقی ماند. این درحالی است که همزمان برداشت نفت از ذخایر شیل نیز آغاز شده بود، با این حال ابتدایی بودن تکنولوژی تولید و سطح پایین قیمت نفت، اجازه برداشت نفت از این ذخایر را در سطوح بالا نمیداد. اما با اختراع تکنولوژی فرکینگ و همچنین نزدیک شدن قیمت نفت به سطح ۱۰۰ دلار در سال ۲۰۱۱، نفت شیل نیز جهش تولید را آغاز کرد. بهطوریکه براساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تولید نفت این کشور که در ابتدای سال ۲۰۱۲ حدود 5/8 میلیون بشکه در روز بود در پایان این سال با افزایش 1/1 میلیون بشکهای به 6/9 میلیون بشکه رسید. این رشد تولید در سالهای ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ نیز ادامه یافت و در ژوئن سال ۲۰۱۵ به اوج خود یعنی 9/6 میلیون بشکه در روز رسید. رشد تولید نفت شیل تحولات بنیادی و ساختاری را در بازار نفت ایجاد کرد و مسیرهای صادراتی نفت را برای همیشه تغییر داد. درحالیکه در آن سالها صادرات نفت خام آمریکا هنوز ممنوع بود، رشد تولید نفت شیل به مازاد عرضه در بازارهای جهانی منجر شد و قیمتها در بازار نفت را از میانه سال ۲۰۱۴ در سراشیبی سقوط قرار داد. سرعت افت قیمت نفت در بازارهای جهانی به حدی بود که تنها ظرف ۶ ماه قیمت نفت از حدود ۱۱۰ دلار بر بشکه به کانال ۵۰ دلار وارد شد.

اولین تنگنای اوپک

چرایی ایجاد مازاد عرضه در بازار نفت با وجود محدودیتهای صادراتی نفت آمریکا به آنجا بازمیگشت که با افزایش تولید آمریکا نیاز این کشور به نفت اوپک رو به کاهش گذاشت. این موضوع بهخصوص درباره تولیدکنندگان نفت سبک و شیرین صادق بود. چراکه نفت شیل از نوع نفت شیرین و سبک است و از این رو آمریکا شروع به کاهش واردات نفتهای سبک کرد بهطوریکه واردات خود از کشورهای آفریقایی را که غالبا تولیدکننده نفت سبک هستند، قطع کرد و خرید نفت از عربستان را تنها به نفت سنگین محدود کرد. نفتهایی که بازار آمریکا را از دست داده بودند، راهی بازارهای دیگر از جمله آسیا و اروپا شدند و به تدریج ایجاد مازاد عرضه در این بازارها را رقم زدند.

ایجاد مازاد عرضه در بازار نفت به کاهش نقش اوپک منجر شد. چراکه تعداد بازیگران بازار نفت بیشتر شده و مانند قبل اوپک یکهتاز این بازار نبود. اوپک هرچند بیش از دو سال و نیم تلاش کرد با حفظ سهم بازار و کاهش قیمتها در برابر تولیدکنندگان شیل مقاومت و آنها را از بازار نفت خارج کند، اما این اقدام اوپک تنها به توقف بخش کوچکی از تولید نفت شیل منجر شد و مهمترین تاثیر آن مقاوم شدن تولیدکنندگان شیل در برابر نفت ارزان بود چراکه آنها به اقداماتی از جمله استفاده از ابزارهای مالی متنوع و افزایش بهرهوری دست زدند و توانستند خود را در بازار نفت حفظ کنند. در واقع اوپک تنها آن تولیدکنندگانی از شیل را از دور رقابت خارج کرد که در قیمتهای بسیار بالا قادر به تولید نفت بودند و آنها نیز بخش کوچکی از نفت شیل را تولید میکردند. تداوم تولید نفت شیل و افت قیمتها، تولیدکنندگان سنتی نفت را که اصولا اقتصادهایی به شدت وابسته به نفت دارند، زودتر به زانو درآورد و موجب شد که اوپک برای متعادل شدن بازار نفت به همراه برخی از تولیدکنندگان سنتی خارج از این سازمان(از جمله روسیه) برای کاهش 1/8 میلیون بشکهای تولید اواخر سال گذشته توافق کند.

صادرات نفت آمریکا آزاد می‎شود

با وجود کاهش واردات نفت آمریکا، مازاد عرضه در این کشور همچنان در سطح بالایی باقی ماند، چراکه نفت سبک تولیدشده در این کشور بیشتر از نیاز پالایشگاههای آن بود. از این رو آمریکا که از بعد از تحریم نفتی اعراب در دهه ۷۰ میلادی صادرات نفت خام خود را ممنوع کرده بود، مجبور به برداشتن این قانون شد و به تولیدکنندگان نفتخام آمریکایی اجازه صادرات داد. با این حال بهدلیل هزینه بالای حمل نفت از آمریکا تا آسیا، غالب کارشناسان بر این باور بودند که کشورهای آسیایی نفت این کشور را خریداری نخواهند کرد و نفت آمریکا چندان پتانسیل صادرات ندارد.

اما اوپک خود دوباره به اقدامی دست زد که نتیجه آن تهدید دوباره این سازمان از سوی نفت شیل است. در واقع بهدنبال توافق اوپک   عرضه نفت این سازمان به بازارهای آسیایی و اروپایی رو به کاهش گذاشت. از اینرو قیمت نفت در بازار آسیا که غالبا براساس شاخص دبی (که نزدیک به بهای نفت برنت است) قیمتگذاری میشود، در مسیر افزایشی قرار گرفت. در دو روز معاملاتی اخیر نفت شاخص برنت در قیمت بالای ۶۰ دلار معامله شده است. این درحالی است که بهدلیل رشد تولید در آمریکا، مازاد عرضه در این کشور همچنان بیشتر از دیگر بازارها بوده و قیمت نفت شاخص این کشور یعنی WTI به اندازه برنت رشد نکرده است. قیمت این نفت شاخص روز گذشته حدود ۵۴دلار بر بشکه معامله شد، یعنی حدود ۵/ ۶ دلار ارزانتر از نفت شاخص برنت. گران شدن نفت برای مشتریان آسیایی موجب به صرفه شدن واردات نفت از آمریکا شده است و بسیاری از کشورهای آسیایی در ماههای گذشته اقدام به خرید نفت از این کشور کردهاند. این خبر خوبی برای خریداران آسیایی نفت است، چراکه   تنوع بیشتری در سبد نفت خود ایجاد و امنیت عرضه نفت را بیشتر میکنند. از سویی نیز با افزایش رقابت در بازار آسیا، قیمت نفت در این بازار تا حدودی تعدیل میشود. جان دریسکول که بیش از ۴۰سال تجربه معامله در بازار نفت را دارد، در این باره میگوید: «این مانند ایجاد یک بوفه بزرگ برای پالایشگران آسیایی است، بوفهای که تنوع محصول بیشتری دارد و فروشندگان برای جذب مشتری درحال رقابت با هم هستند.»صادرات نفت آمریکا در هفتههای اخیر به حدود ۲ میلیون بشکه در روز رسیده است. مایکل وینتر سرپرست بازار نفت در Societe Generale در گفتوگو با CNBC با بیان اینکه «تمام اینها همان روند طبیعی در بازار سنتی نفت است» میگوید: «عرضه نفت در آمریکا بیشتر از تقاضا برای آن است، در مقابل در نقاط دیگر جهان با کمبود عرضه مواجهند. بنابراین قیمت در آمریکا کمتر از نقاط دیگر جهان است. از این رو نفت از آمریکا به بازارهای دیگر رفته و بازار را چه از لحاظ عرضه و تقاضا و چه از لحاظ قیمتی متعادلتر میکند.»

تهدید بازارهای آسیایی اوپک

حال آنطور که سایت خبری سیانبیسی روز گذشته اعلام کرده، رشد صادرات نفت آمریکا به بازار آسیا ممکن است از این سطح نیز فراتر رفته و تهدید از دست رفتن سهم بازار اوپک در بازار آسیا و کاهش نقش این سازمان در بازار آسیا را موجب شود. براساس گزارش این سایت خبری، مارس(مریخ) و پوزیدون(خدای دریاها) نام دو نوع نفت آمریکا است که پیشتاز صادرات آمریکا به آسیا هستند و میتوانند چالش بزرگی برای بازارهای آسیایی اوپک ایجاد کنند، یعنی در شرایطی که صادرات اوپک بهدلیل توافق برای تولید کاهش یافته و پیشبینی میشود با تمدید توافق در سطوح کنونی باقی بماند، نفت آمریکا میتواند بخشی از بازار اوپک را از آن خود کند.

اد راول، اقتصاددان ارشد وود مکنزی بر این باور است که بهواسطه نفت سبک، آمریکا میتواند تا سال ۲۰۲۲ یعنی ظرف ۵ سال آینده ۳ میلیون بشکه به صادرات نفت خود به بازار آسیا بیفزاید. این مقدار تقریبا نیمی از رشد تقاضای بازار آسیا ظرف این سالها خواهد بود. این نشانه تغییر دوباره در نظم بازار جهانی نفت است، زیرا موجب کاهش مجدد نفوذ اوپک در بازار نفت خواهد شد. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که «بمب فرکینگ» موجب شد که عربستان نقش تولیدکننده نوسانی را به تولیدکنندگان شیل واگذار کند. حال بهنظر میرسد تولیدکنندگان آمریکایی نفت درحال حاضر توانایی پاسخ دادن به نوسانات تقاضای بازار را دارند.  یقین اوپک جریان صادرات نفت آمریکا به بازار آسیا را میبیند و میتواند کاهش سهم خود از بازار آسیا را احساس کند. از این رو کارشناس وود مکنزی بر این باور است که اوپک بهتر است با تعیین قیمصت رقابتی در بازار آسیا، مانع از دست رفتن سهمش از بازار نفت شود، چراکه ممکن است در آینده ۵۰ درصد از رشد تقاضا در بازار آسیا را به تولیدکنندگان غیراوپکی واگذار کند.

مشکلات زیرساختی مانع از رشد صادرات آمریکا خواهد شد؟

با این حال همچنان یک چالش پیشروی صادرات نفت آمریکا وجود دارد. صادرات نفت این کشور منوط به دو مولفه است، اول اینکه فاصله قیمتی نفتهای شاخص باقیبماند و دوم اینکه زیرساختهای صادراتی این کشور از جمله خطوط لوله، ذخایر نفتی و پایانههای نفتی آمریکا در سطحی باشد که اجازه افزایش صادرات بیشتر نفت را به این کشور بدهد. به گزارش رویترز، درحال حاضر کسی نمیداند که دقیقا   ظرفیت صادراتی نفت آمریکا چقدر است چراکه اپراتورها و شرکتهای پایانههای نفتی آمریکا آمار را فاش نمیکنند و ادارههای دولتی از جمله اداره اطلاعات انرژی آمریکا این دادهها را دنبال نمیکنند. از این رو غالب نفت صادراتی آمریکا که از بنادر لوییزانا و تگزاس راهی بازار میشود، حال با آزمون سختی مواجه است و این سوال مطرح است که آیا ترافیک نفتکشها در بنادر، ظرفیت باراندازها و محدودیتهای خط لولهای اجازه افزایش صادرات نفت آمریکا را میدهند؟تحلیلگران بر این باورند که زیرساختها اجازه صادرات روزانه بیش از 3/5 تا ۴ میلیون بشکه را به تولیدکنندگان آمریکایی نمیدهند و کارشناسان RBC Capital این رقم را حدود 3/2 میلیون بشکه در روز برآورد کردهاند. با این حال حتی این رقم نیز از سطح صادرات کنونی آمریکا بسیار بیشتر است و درصورتی که آمریکا بهطور پایدار به این ارقام صادراتی دستیابد، چالش بزرگی پیش روی اوپک ایجاد خواهد شد.