برنامه نامعلوم برای رفع آلودگی هوای پایتخت

کارشناسان شهری معتقدند شورای شهر مطابق وعده قبلی مبنی بر اینکه جلسات را با آمادگی از قبل برگزار کند، میتوانست نشست روز یکشنبه شورای شهر تهران را به نفع ارتقای محیط زیست شهر تمام کند. برای این منظور لازم بود اعضا تمام تکالیف دولت در ارتباط با آلودگی هوا را شناسایی کنند و مواردی را که اجرا نشده، از معاون رئیسجمهوری مطالبه کنند. اما پنج خطا، کوتاهی یا سوءمدیریت مجموعه مدیران مرتبط با ارتقای کیفیت محیط زیست تهران و حل معضل آلودگی هوا شامل فراموشی مدیران، تکالیف بر زمین مانده، تعریف صورتمساله غلط درباره آلودگی هوا، استناد به اطلاعات ناقص و مغایر درباره آلودگی هوا و نیز فهم ناصحیح نسبت به مسوولیتهایی که دولت و شهرداری در حوزه کاهش آلودگی هوا بر عهده دارند، موجب شده عموم مدیران مرتبط با آلودگی هوا عملکرد قابلدفاعی در این حوزه نداشته باشند.

جلسه یکشنبه شورا نشان داد که مجموعه دولت در این دوره، نسبت به مصوبهای که هیات وزیران در دوره قبل برای کنترل آلودگی هوای کلانشهرها تصویب کرد، دچار فراموشی شده است. هیات دولت در مصوبهای که اواخر خرداد سال گذشته گذراند، فرمان تشکیل کارگروه کاهش آلودگی هوای کلانشهرها ذیل معاونت اجرایی ریاستجمهوری را صادر کرد. در قالب این مصوبه، تکالیف مشخصی برای دستگاههای دولتی، شهرداری و دیگر نهادهای مرتبط با امر آلودگی هوا مشخص و زمانبندی اجرایی شدن آنها نیز تعیین شد. ذیل این مصوبه کمیتهها و کارگروههای متعددی برای مطالعه و تصمیمسازی در امور مرتبط با کنترل آلودگی هوا نیز تشکیل شد. در این بین دو وظیفه کلیدی به دستگاههای اجرایی سپرده شد که یکی از آنها تشکیل کارگروه «مدیریت تقاضای سفر» به ریاست سازمان حفاظت محیط زیست و با عضویت هفت وزارتخانه و یک سازمان دیگر برای بازنگری در تقویم کاری و کاهش روزها و ساعات کار و تحصیل بود. این کارگروه اگرچه تشکیل شد و به نتایجی در سطح کارشناسی هم رسید، اما تاکنون خروجی ملموسی نداشته و سازمان حفاظت محیطزیست بهعنوان رئیس کارگروه، پیگیری لازم را برای تصویب پیشنهاد خود در این رابطه نداشته است.

دومین وظیفه کلیدی ذیل مصوبه مذکور دولت، اجرای طرح مناطق کمانتشار آلاینده موسوم به «کاهش (LEZ)» بود. در قالب این طرح که با الگو گرفتن از کشورهای اروپایی، برای اجرا در تهران و کلانشهرها پیشنهاد شده است، محدودیت تردد خودروها در مناطق آلوده مرکز شهر به جای اینکه براساس پلاک خودرو و در قالب طرح زوج و فرد انجام شود، براساس نوع موتور و میزان آلایندگی صورت میگیرد. با این حال بهنظر میرسد مصوبه دولت در زمینه اجرای این بند هم با وجود اینکه صرفا نیازمند هماهنگیهای بین سازمانی بوده و بودجه چندانی نمیخواهد، روی زمین مانده و صرفا مدل ناقصی از آن در قالب فاز یک اجرا شده است.

سومین خطا و کوتاهی مدیران مرتبط با آلودگی هوا در حال حاضر، تعریف غلط مساله است. جلسه شورای شهر نشان داد مدیران مرتبط با کنترل آلودگی هوای پایتخت، بعضا صورت مساله آلودگی هوا را برای خود کاملا غلط تعریف کردهاند. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست شورای شهر تهران از وجود ۵۰ کارخانه آلاینده در تهران و حومه خبر داد و با بیان اینکه تعطیلی آنها منجر به بیکار شدن ۱۰ هزار نفر میشود، اظهار کرد: باید دید حل مشکل آلودگی هوا برای ما اولویت دارد یا این قبیل مسائل؟ لازم است برای این موضوع چندوجهی طی تعامل میان مدیران چارهاندیشی شود. اما کلانتری در حالی تلویحا از بنبست در برابر ممانعت از تولید آلایندهها بهدلیل ایجاد بحران تولید و اشتغال سخن گفت که این تعریف صورت مساله از اساس، انحرافی است. بیش از ۸۰ درصد از آلودگی هوای شهر تهران مربوط به منابع متحرک یعنی خودروها و موتورسیکلتها بوده و سهم کارخانههای آلاینده و موتورخانه آپارتمانها (منابع ثابت) روی هم بین ۱۵ تا ۲۰ درصد است.

چهارمین خطای مدیران مرتبط با امر کنترل آلودگی هوا، استناد به اطلاعات ناقص است. کلانتری در حالی سهم کامیونهای دیزلی عمدتا فرسوده از تولید آلایندههای هوای پایتخت را براساس آمار دفتر اقلیم و هوای سازمان حفاظت محیط زیست، ۵۱ درصد اعلام کرد که پیشتر شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با اندازهگیری آماری دقیق از سهم منابع مختلف از آلودگی هوای شهر، تولید کمتر از ۲۰ درصد از ذرات آلاینده را به کل خودروهای دیزلی در تهران نسبت داده بود. این فاصله معنادار آماری نشان میدهد در بحث آلودگی هوا بعضا درباره ابتداییترین مساله یعنی آمار و اطلاعات اختلاف وجود دارد و اطلاعات موجود هنوز ناقص، مخدوش و بعضا متناقض است.  خطای پنجم مدیران آلودگی هوا فهم ناصحیح برخی نسبت به موضوع آلودگی هوا است.

تصور مسوولان دولت و برخی مدیران شهری این است که مشکل بودجه مانع از کاهش آلودگی هوا شده و تا زمانی که منابع مالی کلان به این بخش سرازیر نشود، نمیتوان برنامههای موثری اجرا کرد. این در حالی است که همین مصوبات بر زمین مانده و راهکارهای تجربه شده جهانی نشان میدهد برای اثرگذاری در کوتاهمدت، اقدامات گوناگونی میتواند در دستور کار قرار گیرد که نیاز چندانی به بودجه ندارد. با این حال کلانتری بودجه حدود ۲۰هزار میلیارد تومانی شهرداری تهران را که صرف اداره تمام امور شهر میشود، با بودجه ۵۰۰ میلیارد تومانی متولی دولتی محیطزیست که صرفا برای پروژههای این حوزه در کشور صرف میشود، مقایسه کرد و افزود: شهرداری تهران میتواند با منابع مالی خوبی که در اختیار دارد، در اقدامات بازدارنده از آلودگی پیشگام باشد. کلید حل معضل آلودگی هوای تهران در جلسه شورای شهر صرفا به شکل مختصر از سوی یک عضو شورا مورد اشاره قرار گرفت. مجید فراهانی با تاکید بر ضرورت حرکت شهر تهران از «خودرومحوری» به سمت «زیستمحوری» با تکیه بر توسعه ریلی و ایجاد مسیرهای ویژه دوچرخه، این موضوع را چاره ترافیک تهران عنوان کرد.