سرمایه‌گذاری چراغ‌خاموش نروژی‌ها در ایران

تهدیداتی که واشنگتن علیه ایران روی میز دارد گرچه تردید سرمایهگذاری در ایران را افزوده، اما تداوم تهدیداتی که تنها روابط دیپلماتیک را نشانه گرفته موجب شده تا پیشبینیها از بیتوجهی جامعه بینالملل در قبال اظهارات کاخ سفید حکایت کند.  شاهد این مدعا هم ورود سرمایهگذاران اروپایی است که در بحبوحه اظهارات ضد ایرانی ترامپ، در تهران پای میز مذاکره و انعقاد قرارداد با ایران نشستند. موضوعی که به روشنی در امضای موافقتنامه نروژیها دیده میشود. نروژیها که تاکنون سهم اندکی در اقتصاد ایران داشتند، زمانی پای میز امضای موافقتنامه با ایران نشستند که ترامپ از تحریمهای جدیدش علیه ایران صحبت کرد. هرچند که انعقاد تفاهمنامه ٥/٢ میلیارد یورویی شرکت انرژی ساگا با شرکت دولتی امین که دومین قرارداد بزرگ پسابرجامی ایران محسوب میشود، در هفتههای گذشته در سکوت خاص رسانهای و به دور از تشریفات مرسوم امضا شد که به نظر میرسید حضور سرمایهگذاران اروپایی حداقل تا مدتی محدودتر از قبل شود؛  بیتردید حضور مستمر شرکتهای اروپایی در ایران در کنار خلأ حضور سرمایهگذاران امریکایی روی میدهد و هر روز حلقه گزینههای پیش روی سرمایهگذاران امریکایی برای حضور در ایران، با انعقاد قراردادهای جدید اروپاییها تنگتر میشود.

موضوعی که فوربس هم به آن واکنش نشان داده و با ارایه گزارشی چند روز پس از انعقاد قرارداد ساگا انرژی با ایران از این اتفاق با عنوان پولپاشی کشورهای اروپایی در بخش انرژیهای تجدیدپذیر ایران یاد میکند. در این بین اگرچه این خبرگزاری رسمی بینالمللی هم اشارهای به سوابق شرکت ساگا نمیکند اما آنچه مشهود است، گسترش زمینه سرمایهگذاری اروپاییها. در بخش انرژیهای تجدیدپذیر ایران است. البته حضور چراغ خاموش نروژیها در بازار انرژیهای تجدیدپذیر ایران هرچند که قرار بود فعلا در سکوت رسانهای ادامه یابد و اطلاعات زیادی هم در خصوص شرایط عقد قرارداد یا توافقنامه و حتی جزییات بیشتر نوع همکاری منتشر نشود اما همانطور که پیش بینی میشد این توافق بیسروصدا باقی نماند و با وجود تایید این توافق از سوی برخی مدیران وزارت نیرو اما با تکذیب این قرارداد از سوی محمد خزاعی، معاون وزیر و رییس سرمایهگذاری خارجی وزارت اقتصاد با حاشیههای جدیدی مواجه شد.  خزاعی که قرارداد با نروژیها را رد میکند بدون هیچ تاملی اعلام میکند «هیچ قراردادی برای تولید برق از انرژیهای نو با نروژیها امضا نشده است.» البته این مقام مسوول توافقنامه یا موافقتنامه را رد نمیکند فقط تاکید دارد قراردادی امضا نشده است.

شاید یکی از دلایلی که این مدیر دولتی به تکذیب انعقاد قرارداد میپردازد موضوع روشن نبودن سابقه شرکت ساگا نروژ باشد چرا که کنکاشها در سابقه این شرکت نشان میدهد که طرف قرارداد با ایرانیها شرکتی دوسویه است که با همین نام در دهه١٩٩٠ در انگلیس به عنوان یک شرکت خدماتی شناخته میشد و بعدها وارد بخش نفت و گاز شد و توفیقاتی به دست آورد. این اطلاعات در حالی از برخی سایتهای معتبر چون بلومبرگ و رویترز جمعآوری شده که اندک اطلاعاتی درباره سوابق این شرکت در بخش انرژیهای تجدیدپذیر وجود ندارد. اما یوسف آرمودلی، مدیرعامل سابق سانا که برخی رسانهها وی را مهره اصلی انعقاد این قرارداد میدانند.

نگاه دیگری دارد و فعالیتهای ساگا انرژی نروژ را به کنسرسیومی مرتبط میداند که این شرکت با یک شرکت تایوانی و یک شرکت لیتوانی تشکیل دادهاند و چند سالی است که به فعالیتهای مطالعاتی و اجرایی در بخش انرژیهای تجدیدپذیر میپردازد. البته آرمودلی هم به نوعی صحبتهای معاون سرمایهگذاری خارجی را تایید میکند و میگوید آنچه میان دو شرکت نروژی و ایرانی منعقد شده است قراردادی برای فاز مطالعاتی است و هنوز بحث انعقاد قرارداد اجرایی مطرح نیست؛ اما نکته حائز اهمیت این است که نروژیها بعد از انجام فاز مطالعاتی، فعالیت اجرایی را به صورت انحصاری در اختیار خواهند گرفت یعنی در حقیقت قرارداد ساخت سایت انرژی خورشیدی در نقاط مختلف ایران انحصارا به نروژیها خواهد رسید. هرچند برخی رسانهها، آرمودلی را به عنوان مرد در سایه این قرارداد نام میبرند اما وی خود را مبرا از هر گونه ارتباط با این پروژه میداند و تاکید میکند که هیچ ارتباطی با شرکت امین انرژی ندارد اما از سرمایهگذاری در بخش انرژیهای تجدیدپذیر حمایت میکند.

بخش مغفول مانده برنامههای توسعهای

فعالیتهای بخش انرژیهای تجدید پذیر در ایران به دهه٧٠ باز میگردد، اگر چه این بخش از برنامه سوم توسعه جایگاه تعریف شدهای داشت، اما سهم برق تولیدی از این بخش آنقدرها هم چشمگیر نیست که مسوولان نیرویی بتوانند حساب ویژهای به روی این بخش باز کنند. با همه برنامهریزیهای انجام شده در برنامههای توسعهای سوم تاکنون اما سهم برق انرژیهای تجدیدپذیر به قدری اندک است که نمیتوان عددی به عنوان سهم این بخش در تامین برق اعلام کرد و دولت در نهایت عزم خود را جزم کرده تا با استفاده از سرمایهگذاریهای خارجی و تمرکز بیشتر تا پایان برنامه ششم توسعه ٥ درصد از انرژی مورد نیاز کشور از منابع تجدیدپذیر تامین شود. کما اینکه پیشینه مغفولمانده پروژههای نیمهکاره انرژیهای تجدیدپذیر، ایجاد ظرفیت تولید ٥ هزار مگاواتی از این بخش را در برنامه ششم توسعه زیرسوال میبرد. اگر چه مشخص نیست چه عواملی باعث عدم نتیجهگیری پروژههایی است که تاکنون کلنگ اجرایی آن به زمین خورده شده است. اما به نظر میرسد گران بودن تجهیزات لازم برای تولید برق از انرژیهای نو در کنار گران بودن هزینه تولید عمدتا سرپوشی است تا بر بیتوجهیهای چند دههای دولت به این بخش صحه گذارند.

استفاده از توان خارجی و پروژههای کوچک

با همه این احوال و البته پیوستن ایران به معاهدات بینالمللی برای رعایت مسائل محیط زیستی موجب شده تا توجه به بخش انرژیهای تجدید پذیر بیشتر مورد توجه قرار گیرد؛ توجهی که با حضور نروژیها در ایران رنگ و بویی تازه به قراردادهای این بخش داده است.  از سوی دیگر به نظر میرسد دولت دوازدهم قصد دارد، حداقل در یک سال آتی قراردادهای خارجیاش در بخش انرژیهای تجدید پذیر را به سمت و سوی جدید ببرد و پروژههای متعددی را آغاز کند به گونهای که در ماه جولای (تیر ماه) کار ساخت نیروگاه ٢٠مگاواتی مکران در کرمان آغاز شد. خبرها حاکی از آن است که این واحد صنعتی تحت لایسنس شرکتهای آدور آلمان و دورین اتریش است. این شرکتها در نظر دارند، علاوه بر این نیروگاه دیگری را با ظرفیت ١٠٠مگاوات در حوالی کرمان بسازند. در ماه آوریل (فروردین ماه٩٦) نیز شرکتهای ایرانی انرژی الغدیر و گریس متکا اعلام کردند، یک پروژه ١٠ مگاواتی را در نزدیکی اصفهان تکمیل کردهاند. نیروگاه خورشیدی ١٤مگاواتی همدان نیز از پروژههایی بود که در ماه فوریه (بهمن ماه ٩٥) رونمایی شد.

ناگفته پیداست که این قراردادها، میلیاردها دلار به ارزش سرمایهگذاری اقتصاد ایران خواهد افزود. ابتدای سال جاری بود که محمد خزاعی، معاون وزیر اقتصاد ایران گفته بودکه کشورهای اروپایی ٦/٣میلیارد دلار از ژانویه ٢٠١٦ میلادی در بخش انرژی ایران سرمایهگذاری کردهاند. دقیقا از زمانی که برجام اجرایی و تحریمهای ایران برداشته شد، میزان تمایل به سرمایهگذاری در ایران نیز افزایش یافته است. خزاعی گفته است که دولت ٤٨ پروژه بالقوه برای تولید برق از انرژیهای تجدید پذیر را در دستور کار دارد.

آنچه علاقهمندی سرمایهگذاری در بخش انرژیهای تجدیدپذیر را تشدید میکند، تضمین خرید برق تولیدی از انرژیهای تجدیدپذیر است که دولت ایران خرید آن را تا ٢٠سال ضمانت کرده است؛ همچنین این پروژهها را در ردیف مشمولین معافیت از مالیات قرارداده و این شرکتها ٥ تا ١٣سال به دولت ایران مالیات نمیدهند. این مزایا شامل شرکتهای سرمایهگذاریای میشود که مورد تایید این کشور باشد. بر این اساس است که شرکتی چون ساگا که پیشینه جدی در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر ندارد، وارد قرارداد ٥/٢ میلیارد یورویی با شرکت امین میشود تا طرح مطالعاتی خود را یک سال بعد به مورد اجرا گذارد.