آژیر خطر در بازارها

درگیریهای داخلی سعودیها پس از دستگیری شاهزادگان و مقامات بلندپایه این کشور به جرم فساد، با شلیک موشکهای یمنی به سمت ریاض، به تنشهای منطقهای تبدیل شد. استعفای نخستوزیر لبنان پس از مذاکرات وی با سران عربستان، تنشهای خاورمیانه را گستردهتر کرد. در ادامه، جبههگیریهای متفاوتی که پای ایران و آمریکا را نیز به بحران عربستانی گشودند، سیگنال قدرتمندی را به بازارهای جهانی ارسال کرد.

سیاستهای تنشآفرین عربستان، بیاطمینانی را به حسگرهای سرمایهگذاران انتقال داد تا آنها بهدنبال سرمایهگذاری روی ذخیره فرا ارزی که همواره پشتوانه امنی بوده، به بازار طلا پناه بیاورند. اونس طلا مورد اقبال ریسکگریزی این روزها قرار گرفت و پنجشنبه، ماکزیمم رشد سهماه اخیر خود را در نوامبر تجربه کرد. قیمت جهانی نفت نیز بهدلیل تنشهای مرکز مهم نفت آسیا، به بیشینه خود در دو سال اخیر رسید. علاوهبر تنشهای عربستان، به تعویق افتادن اجرایی شدن طرح کاهش مالیاتی ترامپ، شاخص دلار و بازار سهام را کاهشی کرد. طرح ترامپ پیش از این بازارهای آمریکا را هیجانزده کرده بود و به تاخیر افتادن آن، هیجان منفی به سمت بازارها و بازار دلار-محور گسیل کرد. بیاطمینانیهای عربستانی و آمریکایی اسباب رشد تقاضا برای سرمایهگذاری روی کالاها را رقم زدند. رشد «شاخص کالای بلومبرگ» از میل بازارها به سرمایهگذاری روی کالاها در مقایسه با سرمایهگذاری ارزی حکایت داشت. این شاخص پس از ماه مارس سالجاری میلادی به بیشترین میزان خود یعنی 88/15 واحد رسید. رشد این شاخص در روزهای بیاطمینانی، تقویت قیمت نفت و طلا را بهخوبی توجیه میکند.

چرخش حسگرهای بازار به سوی عربستان

اونس طلا پس از افت سهشنبه، روزهای چهارشنبه و پنجشنبه را افزایشی پشت سر گذاشت. ضعف دلار به مانند بالابر فلز زرد در این دو روز عمل کرد. تضعیف شاخص دلار باعث شد قیمت هر اونس طلا از میزان بسته شده در پایان بازار سهشنبه یعنی قیمت ۱۲۷۷ دلار، تا پایان روز پنجشنبه به قیمت ۱۲۸۶ دلار برسد. طلا در این دو روز رشد 0/66 درصدی را به ثبت رساند. تقویت اونس طلا تا جایی پیش رفت که بیشینه رشد ۳هفته اخیر را ثبت کرد و همچنین به ماکزیمم رشد ۳ماهه اخیر نیز دست یافت. تقویت طلا در درجه اول به افزایش تنشهای خاورمیانه با محوریت عربستان سعودی وابسته بود. افزایش تقاضا برای اوراق بهادار و طلا، روندی معمول در دوران بیاطمینانی جهانی است. بیاطمینانی که در اتمسفر داخلی عربستان پس از دستگیری مقامات رده بالای این کشور بعد از تشکیل کمیته ضدفساد به دستور شاهزاده قدرتیافته در این کشور ایجاد شده بود، با جدال نظامی یمن همراه شد و پای ایران و لبنان نیز به کشاکش ژئوپلیتیک باز شد. اختلالات خاورمیانه بازار طلا را گرم کرد و دلار را از زین یکهتازی پایین انداخت. فایننشال تایمز، بلومبرگ و رویترز در روزهای گذشته گزارشهای زیادی در ارتباط با نقش تنشهای عربستان بر بازارهای جهانی منتشر کردهاند که این امر بیانگر اهمیت تنش جدید خاورمیانه است. تلاش عربستان برای دور شدن از وابستگی اقتصادی به نفت و دلار و گرایش به افزایش ذخایر طلا، این کشور را به اهرم مهمی برای تاثیرگذاری بر قیمت اونس طلا در بحرانهای خاورمیانه تبدیل کرده است. از طرفی رشد «شاخص کالای بلومبرگ» در روزهای تشویش خاورمیانهای، از افزایش توجه سرمایهگذاران به کالاهایی مانند طلا و نفت حکایت میکند. این شاخص در طول چند روز گذشته به بیش از 88/15 واحد رسیده است. افزایش توجه مثبت به بازار طلا جز تنشهای ژئوپلیتیک عربستان به افت شاخص دلار نیز مربوط میشد. شاخص دلار نسبت به سبد ششگانه ارزهای رایج دنیا، کاهش قابل توجهی در این دوره ۲ روزه تجربه کرد. به تعویق افتادن معرفی و به تبع آن اجرای طرح کاهش مالیاتی ترامپ، اصلیترین عامل افت ارزش دلار بود. طرح کاهش مالیات ترامپ که مالیات برخی شرکتها را از ۳۵ درصد به حدود ۲۰ درصد خواهد کاست، در پیشبینیهای اخیر از سال ۲۰۱۹ به اجرا در خواهد آمد. این خبر به کام بازار سهام آمریکا و همچنین سرمایهگذاران اوراق دلار-محور خوش نیامد تا بازدهی اوراق دلاری، همگام با ارزش بازار سهام آمریکا تضعیف شود. خوشبینی که ترامپ با تکیه بر اجرایی شدن این طرح مالیاتی به جامعه اقتصادی وابسته به آمریکا منتقل کرده بود، اثر مثبت خود را از شاخص دلار پس گرفت و ارز آمریکایی را به عقب کشید تا طلا آزادانه صعود کند.

سرایت تنشهای عربستان به سراسر دنیا

ریسکهای ژئوپلیتیک مربوط به عربستان، رادار سرمایهگذاران را به سمت طلا چرخاند. دیوید میگر، کارشناس بازار فلزات، در مصاحبه با بلومبرگ گفته است: «مسائل ژئوپلیتیک سعودیها قیمت طلا را در آخر هفته بالا کشیده است». مقاله هفته گذشته فایننشال تایمز نیز با اشاره مستقیم به سیاستهای بحرانزای شاهزاده عربستان، افزایشی شدن ارزش طلا و نفت را از جمله واکنشهای بازار جهانی به این بیاطمینانی عنوان کرده بود. پادشاه آینده عربستان، شاهزاده محمد بن سلمان، چند روز گذشته فشار خود را برای ابقا در صدر قدرت این کشور آغاز کرد. او با تشکیل کمیته ضدفساد، بسیاری از سران مخالف خود را بازداشت کرد. در ادامه شلیک موشک  از سمت یمن به سوی ریاض، تنشهای داخلی را به ورای مرزهای این کشور کشاند. همزمان استعفای نخستوزیر لبنان پس از مذاکرات وی با طرف عربستانی ، اوضاع خاورمیانه را پیچیدهتر کرد. جبههگیری آمریکا و عربستان علیه ایران  مساحت درگیریها را در خاورمیانه افزایش داد. قیمت جهانی نفت در پی بروز بیاطمینانی در مرکز مهم تولیدات نفتی دنیا، به بیشینه ۲ساله خود رسید تا سیگنال اهمیت این تنش به چهارگوشه جهان مخابره شود. تداوم تنشها و جبههگیریهای کشورهای مختلف، همزمان با درگیریهای عراق، سوریه و پدیده داعش، خاورمیانه را به کانون توجه بازار جهانی در این روزها مبدل کرده است. بیاطمینانی که از درون مرزهای عربستان آغاز شد و به سراسر دنیا سرایت کرد، شرایط را برای اوج گرفتن ذخیره امنی مانند طلا مهیا کرده است.

اهرم خاورمیانهای بازار طلا

تنشهای خاورمیانه سابقه برهم ریختن بازارهای جهانی را در کارنامه خود دارد. آخرین تحولی که به واسطه خاورمیانه در بازار جهانی اونس طلا ایجاد شد، به قطع روابط کشورهای عربی به سرکردگی عربستان، با قطر مربوط میشد. در آن زمان این تنش ژئوپلیتیک حول قطر (در کنار دلایل دیگر) طلا را به ذخیره محبوب آن دوره تبدیل کرده بود. دینگ یائو، تحلیلگر «تینکمارکت» در لندن، شدت گرفتن تب اختلافات عربی را برابر با تقویت فلز زرد تا قیمت ۱۳۵۰ دلاری تخمین زده بود. اهمیت خاورمیانه برای بازارهای جهانی تا یک دهه گذشته بیشتر به نفت مربوط میشد. اما تغییرات سیاسی و اقتصادی که در طول دهه اخیر رخ دادهاند، نقش جدیدی جز نفتخیز بودن این ناحیه استراتژیک، به سناریوی بازار جهانی افزوده است. عصر جدید طلا در خاورمیانه از حدود یک دهه پیش آغاز شد، یعنی زمانی که عربستان دست به افزایش ذخایر طلای خود با شیب بیش از معمول زد. گزارش سعودیها به صندوق بینالمللی پول از ۲برابر شدن ذخایر طلای این کشور در سال ۲۰۰۷ حکایت داشت. حجم طلای فیزیکی عربستان در این مدت از ۱۴۳ تن به 322/9 تن افزایش یافته بود. پیشبینی صندوق بینالمللی پول در آن دوره، نجوای ۲برابر شدن ذخیره طلای عربستان را در سالهای اندکی پس از سال ۲۰۰۷، به گوش میرساند. تخمین صحیحی از میزان طلای ذخیره شده در عربستان موجود نیست، اما برخی منابع اقتصادی بینالمللی، ذخیره طلای عربستان را حدود ۶۰۰ تن تخمین زدهاند.

فاصلهگیری از دلار و نفت به سمت طلا

بحران سقوط نفت از قیمتهای ۱۰۰ دلاری، کشورهای خاورمیانه را به کمینه کردن نقش نفت در اقتصادشان ترغیب کرده است. در عربستان حدود ۷۴ درصد از بودجه و ۴۵ درصد از تولید ناخالص داخلی، به نفت بسته است. این میزان وابستگی به نفت پس از بحران نفتی دهه ابتدایی قرن ۲۱، باعث شد تا کشورهای این منطقه از جمله ایران و عربستان، بستههای اقتصادی برای خروج از وابستگی به نفت اجرا کنند. وابستگی به نفت، وابستگی به دلار نیز محسوب میشود. ایران ضمن  کاهش ذخایر ارزی دلاری خود، خرید پشتوانه طلایی را نیز در دستور کار قرار داده بود. در آن سوی میدان، سعودیها نیز ذخیره طلای فیزیکی را آغاز کردند. تحلیلگران زیادی معتقدند روابط پیشین اقتصادی آمریکا و عربستان به قوت سابق استوار نیست. سفر اخیر هیات عربستانی به روسیه و توافقهای نفتی این دو کشور نیز گمانهزنیها را در خصوص دور شدن عربستان از حاکمیت دلار تشدید کرد. هرچند روابط آمریکا و عربستان به این سادگیها خدشهدار نخواهد شد، اما تاثیر منفی بحران سال ۲۰۰۹-۲۰۰۷ آمریکا بر اقتصاد عربستان و مثالهای  بسیار زیاد دیگری که به ضرر سعودیها تمام شدهاند، میل عربستان به کاهش وابستگی به دلار را توجیه میکند.

امیدهای مالیاتی به بار ننشستند!

اجرای طرح مالیاتی دونالد ترامپ ممکن است تا سال ۲۰۱۹ به تعویق بیفتد. روز پنجشنبه بازار سهام با انتشار این اخبار، واکنش کاهشی از خود بروز داد. سناتورهای جمهوریخواه، خواهان تاخیر در معرفی طرح مالیاتی شدند و حقوقدانان خانه احزاب آمریکا، راه را برای به رای گذاشتن نسخه خودشان از طرح اصلاح مالیاتی هموار کردند. کلیت این اخبار به آن معنا است که تاخیر در معرفی طرح اصلاح مالیاتی، تصویب و اجرای آن را نیز به تعویق خواهد انداخت. بازارهای جهانی پیش از این بهای طرح کاهش مالیاتی ترامپ را پرداخته بودند. شاخص دلار یک ماه گذشته بهدنبال خوشبینیهای ناشی از اجرای این طرح تقویت شده بود و اونس طلا نیز بالطبع به عقب رانده شده بود. خبر از تاخیر در کاهش مالیات، این بار به ضرر دلار تمام شد و اونس طلا را پشتیبانی کرد. شرکتها با برآورده نشدن انتظاراتشان که به کاهش مالیات پرداختیشان از نرخ حدود ۳۵ درصدی به ۲۰ درصد معطوف شده بود، واکنش منفی به بازار سهام منتقل کردند تا شاخص SP ۵۰۰ بیش از یک درصد افت را تجربه کند. «داوجونز» و «نزدک» نیز به ترتی0/4 و 0/6 درصد افت کردند. بیاطمینانی در خاورمیانه از یکسو با تقویت طلا بر دلار فشار وارد کرده، بدبینی نسبت به آینده اقتصادی آمریکا با تعویق اجرای طرح کاهش مالیاتی از سوی دیگر، شاخص دلار را کاهشی کرد.