صنعت پالایش حلقه فراموش‌شده زنجیره ارزش

این موضوع در کنار سوددهی ضعیف پالایشگاههای داخلی، باعث شده در کشور به صنعت پالایش به چشم یک صنعت ضررده و نیمهجان نگاه شود.

با توجه به گزارش جدیدی که اوپک در سال ٢٠١٧ از چشمانداز ٢٠٤٠ ارائه کرده است، میزان رشد تقاضای نفت تا افق تعیینشده، همواره صعودی بوده است؛ بهطوریکه مصرف ٩٦میلیونبشکهای نفت در سال ٢٠١٦ به میزان ١١١ میلیون بشکه در سال ٢٠٤٠ خواهد رسید. ازآنجاییکه نفت به صورت خام استفاده نمیشود و باید به فراوردههای قابل استفاده تبدیل شود، رشد مصرف نفت با رشد ظرفیت پالایشی همراه خواهد بود.

نموداریک نمایشگر میزان افزایش ظرفیت پالایشی مناطق مختلف جهان تا سال ٢٠٤٠ است.  با توجه به نموداریک مشاهده میشود که بیشترین افزایش ظرفیت پالایشی تا سال ٢٠٤٠، متعلق به هند و کشورهای شرق آسیاست. همچنین رتبه دوم به چین و رتبه سوم به خاورمیانه میرسد. این سه منطقه هرکدام ٦٠ میلیارد دلار تا سال ٢٠٢٢ در صنایع پالایشی سرمایهگذاری خواهند کرد که مجموع آن مبلغی بالغ بر ١٨٠ میلیارد دلار برای میانمدت خواهد بود.

این هزینهها فقط برای افزایش ظرفیت پالایشی نیست ... بلکه برای افزایش توأمان کیفیت و کمیت صنعت پالایش هزینه خواهد شد؛ بهطوریکه در منطقه روسیه و حوزه خزر، تنها با رشد ٥٠٠ هزار بشکه ظرفیت پالایشی، هزینهای بالغ بر ٣٠ میلیارد دلار در میانمدت هزینه خواهد شد.  سرمایهگذاریهای پیشبینیشده در هر منطقه، اهداف مختلفی را دنبال میکنند. کشور چین با حجم عظیم سرمایهگذاری، تا سال ٢٠٢٢ در صنعت پالایش به مرز خودکفایی میرسد؛ اما کشورهای شرق آسیا و هند با وجود سرمایهگذاری ٦٠میلیارددلاری در صنایع پالایشی، همچنان واردکننده فراوردههای نفتی خواهند ماند.

منطقه آمریکایلاتین و آفریقا نیز با توجه به رشد اقتصادی پیشروی خود، همچنان واردکننده محصولات پالایشی خواهند بود. از طرفی منطقه حوزه خزر و روسیه با اینکه ظرفیت کمی را به مجموع ظرفیت پالایشی خود اضافه خواهند کرد؛ اما به دلیل سرمایهگذاری ٣٠میلیارددلاری و افزایش کیفیت، تطبیق سبد محصولات با بازارهای جهانی و بالابردن سطح فناوری، میتواند از سال ٢٠٢٠ به جمع کشورهای صادرکننده فراوردههای پالایشی بپیوندد.

منطقه اروپا و آمریکایشمالی نیز با مدیریت تقاضای داخلی و دسترسی به نفتهای غیرمتعارف، نقش مهمی را بین صادرکنندگان محصولات پالایشی تا سال ٢٠٤٠ بازی خواهند کرد؛ اما مهمترین صادرکننده فراوردههای نفتی از سال ٢٠١٧ تا افق ٢٠٤٠ منطقه خاورمیانه است. این منطقه برخلاف کشورهای آسیاپاسیفیک که دنبال تأمین تقاضای داخلی خود هستند، با هدف صادرات گسترده محصولات پالایشی به سمت سرمایهگذاری، توسعه و ارتقای صنعت پالایش خود رفته است.

خاورمیانه با توجه به خوراک ارزانقیمت و دسترسی به آبهای آزاد، توان زیادی برای رقابت در بازار جهانی پالایش خواهد داشت. کشور ایران نیز یکی از کشورهای خاورمیانه است که درحالحاضر در تمام فراوردههای نفتی بهجز بنزین به خودکفایی رسیده است. طرحهای پیشروی پالایشی ایران عبارتاند از پالایشگاههای میعانات گازی ستاره خلیجفارس و سیراف با مجموع ظرفیت ٨٤٠ هزار بشکه در روز. ایران از چند لحاظ موقعیت مناسبی برای سرمایهگذاری در صنعت پالایش دارد.

مزیت اول آن این است که صنعت پالایشی بزرگ و قدیمی دارد که با سرمایهگذاریهایی کمتر از سرمایه لازم برای احداث یک پالایشگاه جدید، امکان ارتقا و توسعه دارند. همچنین بازار داخلی سوخت و خوراک پتروشیمی مزیتی دیگر برای سرمایهگذاران صنایع پالایشی به حساب میآید. از طرفی دسترسی به آبهای آزاد و خوراکی بسیار غنی به نام میعانات گازی مزیتی دیگر برای تأمینکنندگان سرمایه است. نبود قوانین زیستمحیطی و مالیاتی دستوپاگیر نیز یکی از علل مهم جذب سرمایهگذار برای صنعت پالایش کشور به حساب میآید.

بازار پیشروی صنعت نفت که حداقل تا ٢٠ سال آینده با رشد همراه خواهد بود، فرصت مناسبی برای کشورهایی نظیر ایران است تا بتوانند بهسرعت به آن ورود کرده و سهم خود را از کشورهای پیشرفته که سالها بر بازار تسلط داشتهاند، پس بگیرند. از طرفی پس از کاهش مصرف فراوردههای نفتی در دنیا، سالها طول خواهد کشید تا مصرف آنها به میزان صفر برسد. در آن شرایط نیز که رقابت برای شرکتهای مختلف به دلیل کاهش تقاضا و قیمت سخت شده است، کشور ایران همراه کشورهای مشابه که ذخایر نفت دارند و میتوانند نفت را با هزینهای کمتر از ١٥ دلار استخراج کنند، توانایی آن را خواهند داشت که تا آخرین نفس در بازار صنعت پالایش بمانند و محصولات خود را به فروش برسانند.

در نهایت باید گفت نگاهی که اکنون در زمینه صنعت پالایش و سودآوری آن در کشور فراگیر شده، نگاهی مبتنی بر منطق فکری کشورهای پیشرفته فاقد ذخایر نفت و گاز است و تطابقی با شرایط، ظرفیتها و بازارهای در دسترس ایران ندارد. بنابراین ورود هرچه سریعتر و قویتر وزارت نفت در حوزه صنعت پالایش، میتواند از هزینه فرصت ورود به بازار جهانی فراوردههای نفتی کاسته و جایگاه ایران را در صنعت نفت جهان ارتقا دهد.