نگاه اکونومیست به تنش ریاض با تهران

تشدید تنشها میان ایران و عربستان احتمال وقوع جنگ مستقیم یا نیابتی بین این دو کشور را در منطقه خاورمیانه افزایش داده است. حمله موشکی انصارالله یمن به فرودگاه ریاض و استعفای سعد حریری، نخستوزیر لبنان، در خاک عربستان دو اتفاقی است که عربستان و متحدانش، ایران را متهم اصلی آن میدانند و آن را به مثابه جنگ تلقی کردهاند.

ایران اما در پاسخ با رد ادعاهای عربستان آنها را بیپایه و اساس خوانده است. به گزارش «واحد اطلاعات اکونومیست» (EIU)، مواضع محتاطانه هر یک از طرفها تا حدودی احتمال وقوع جنگ مستقیم را کمرنگ میکند: از یک طرف ایران بهدنبال راهی برای حفظ توافق هستهای است و از طرف دیگر عربستان و متحدانش همچون آمریکا تمایلی به بهکارگیری نیروهای نظامی خود ندارند.

سالها پیش از اجرای توافق هستهای، تحریمهای بینالمللی گسترده، اقتصاد ایران را با چالش روبهرو کرده بود. در آن زمان ایران کشوری منزوی از نگاه جامعه جهانی بود. در سالهای اخیر اما جایگاه منطقهای و حتی بینالمللی این کشور متحول شده است. کمکهای مستشاری ایران در عراق و سوریه، گروه تروریستی داعش را در این کشورها زمینگیر کرده است. قدرت گرفتن حزبالله در لبنان از دیگر موفقیتهای ایران بوده است. البته نفوذ قدرت ایران تنها به کشورهای منطقه ختم نشده و تأثیرات بینالمللی این کشور نیز در حال گسترش است. بهعنوان مثال، ایران در ابتدای گفتوگوهای صلح سوریه جایگاهی نداشت. اکنون اما این کشور بازیگر اصلی این گفتوگوها است. در این میان، لغو تحریمهای بینالمللی مرتبط با فعالیتهای هستهای، فصل جدیدی از تعاملات اقتصادی ایران با کشورهای جهانی گشود. نتیجه همکاری با کشورهای جهانی، رشد اقتصادی چشمگیر ایران در سال گذشته بود. به گزارش «واحد اطلاعات اکونومیست»، رویارویی نظامی ایران با عربستان سعودی که به احتمال زیاد آمریکا را نیز وارد خواهد کرد، دستاوردهای سالهای اخیر این کشور را با خطر روبهرو خواهد ساخت.

بنابراین منطقی است که طرف ایرانی از هر نوع تنشی دوری کند، سیاستی که یکی از سرمشقهای ایران پس از انقلاب اسلامی بوده است (خودداری از حمله). به نوشته «اکونومیست» اگر ایران در این سیاست خود ثابت قدم باشد، میتواند از بسیاری از هزینههای انسانی و اقتصادی جلوگیری کند. این سیاست هوشمندانه ایران همچنین میتواند منافع منطقهای عربستان را با تهدید روبهرو سازد.  به گزارش «واحد اطلاعات اکونومیست»، سناریوهایی وجود دارد که میتواند منجر به وقوع جنگی جدید در منطقه خاورمیانه شود. اول، با توجه به اینکه رقابت ایران-عربستان یک بازی با حاصل جمع صفر است، در صورتی که طرف ایرانی با تهدید روبهرو شود، با تمام قوا از دستاوردهای خود در منطقه دفاع خواهد کرد. دوم، تحرکات جسورانه و غیرقابل پیشبینی شاهزاده محمدبنسلمان به راحتی میتواند جنگ نظامی در منطقه ایجاد کند. سوم، استفاده از جنگ نیابتی – که تاکنون ایران پیروز قاطع آنها بوده است – نابودی مزدوران آلسعود و قدرت گرفتن نیروهای تحت حمایت ایران همچون حزبالله، انصارالله و نیروهای مردمی عراق و سوریه را در پی داشته است. بنابراین این گروههای وفادار به ایران میتوانند بدون دستور مستقیم این کشور، وارد جنگ با عربستان شوند.

شاهزاده عربستان بهدنبال چیست؟

به عقیده محمدبنسلمان، شاهزاده و ولیعهد سعودیها، در سالهای اخیر دو عامل موجب قدرت گرفتن ایران در منطقه شده است: کاهش حضور نظامی آمریکا در منطقه و سیاست خارجی عربستان در منطقه. بنابراین او به منظور مقابله با نفوذ هر چه بیشتر ایران در منطقه، تصمیم به اتخاذ مواضع شدیدتر علیه این کشور گرفته است. شاهزاده عربستانی با به قدرت رسیدن دونالد ترامپ و حمایتهای دولت آمریکا در اتخاذ این مواضع جسورتر نیز شده است. در داخل عربستان نیز محمدبنسلمان مسیری هموار برای نشستن بر تخت سلطنت دارد. در این باره، محدود ساختن نفوذ ایران در منطقه و مقابله با این کشور میتواند محبوبیت داخلی برای او به همراه داشته باشد، محبوبیتی که مسیر حذف مخالفان و رسیدن به پادشاهی را برای او هموارتر خواهد ساخت. به نوشته «اکونومیست»، فراتر از همه، محمدبنسلمان به «پیروزی» در سیاست خارجی نیاز دارد. بنابراین بهدنبال بنبست یمن و قطر، سعودیها تلاشهای خود را برای مقابله با ایران بیشتر خواهند کرد.

احتمال اندک جنگ مستقیم

بر مبنای شواهدی که در بالا ارائه شد، احتمال صفآرایی نظامی عربستان علیه ایران یا حمله هوایی این کشور به حزبالله وجود دارد. البته عربستان سعودی به تنهایی توانایی و تجهیزات نظامی لازم را برای رویارویی مستقیم با ایران ندارد (این کشور حتی قادر نیست خود را از بنبست یمن نجات دهد). از طرفی گرچه دونالد ترامپ حمایت خود را از عربستان برای حمله به ایران اعلام کرده است، اما با توجه به عدم برخورداری از حمایت داخلی، بهنظر نمیرسد دولتمردان آمریکایی بخواهند وارد جنگی دیگر در خاورمیانه شوند.

به باور نویسنده «اکونومیست» به احتمال زیاد عربستان راهکار سهجانبه را برای مقابله با ایران اتخاذ خواهد کرد. سعودیها به دنبال ایجاد موج ایرانهراسی در جامعه بینالمللی بهخصوص کشورهای امضاکننده توافق هستهای هستند تا بهواسطه آن مذاکرات هستهای از سرگرفته شود (برای ایجاد مفاد سختگیرانهتر) و تحریمهای غیرهستهای علیه ایران وضع شود. در جبهه دیگر آنها تلاش خواهند کرد تا آمریکا و اسرائیل را به جنگ با ایران و حزبالله ترغیب کنند. در این راستا بیانات تحریکآمیز، قسمتی از جنگ لفظی عربستانیها خواهد بود. البته بیمیلی ایران به مذاکره مجدد و خواست اروپاییها برای حفظ برجام به احتمال زیاد این سیاست عربستانیها را با شکست روبهرو خواهد ساخت. بنابراین تنها امید عربستان، اسرائیل خواهد بود، متحدی که نگرانیهای مشابهی درخصوص ایران دارد. خصومتهای ضد ایرانی عربستان و رژیم صهیونیستی میتواند موجب جنگ در جنوب لبنان و سوریه شود.  یکی دیگر از ابزارهای عربستان، قدرت سیاسی و مالی این کشور است. تاکنون عربستان توانسته با بهکارگیری این ابزار، کشورهای عربی را ترغیب به تحریم قطر و جامعه بینالمللی را مجبور به سکوت علیه جنایات این کشور در یمن سازد.

بازی بیپایان آلسعود

به گزارش «واحد اطلاعات اکونومیست»، اقدامات عربستان، لبنان – کشوری که توازنی بینظیر از اقلیتهای قومی و مذهبی دارد – را بیثبات خواهد ساخت. البته همانند سیاستهای ریاض در برابر قطر و یمن، فشارهای عربستان بر لبنان ثمری نخواهد داشت. با توجه به اینکه تصور میشود سعد حریری به اجبار آلسعود مجبور به استعفا شده باشد، ملت لبنان دل خوشی از عربستان ندارند. از طرفی حزبالله که مورد حمایت ایران و متشکل از جمعیت شیعهنشین لبنان است، نه تنها بهعنوان یک گروه شبهنظامی و حزب سیاسی در این کشور شناخته میشود بلکه بسیار در میان مردم لبنان محبوبیت دارد. بهعلاوه هیچ نیروی نظامی در لبنان توانایی مقابله با حزبالله را ندارد.

در یمن، ایجاد محدودیت در ارسال محمولههای دریایی و هوایی توسط عربستان، عواقب ناگواری برای مردم این کشور داشته است. قحطی و شیوع بیماریهایی همچون وبا در یمن به رکوردی تاریخی رسیده است. در حال حاضر یمنیها شدیداً به غذا و دارو نیاز دارند. در این راستا ممکن است فشارهای بینالمللی – عمدتا از جانب سازمانملل – سعودیها را وادار به کاهش محدودیتها کند. به نوشته «اکونومیست»، فاجعه انسانی که عربستانیها در یمن ایجاد کردهاند، تلاشهای این کشور به منظور ایجاد اجماع جهانی برای مقابله با ایران را خنثی خواهد ساخت. بدون کسب هیچ نوع پیروزی و موفقیتی در کشورهای یمن و لبنان، محمدبنسلمان برای به کرسی نشاندن اهداف ضد ایرانی خود، منطقه را به بیثباتی بیشتر خواهد کشاند. «واحد اطلاعات اکونومیست» در انتهای تحلیل خود اینگونه نتیجهگیری میکند: «گرچه انتظار ما این است که در حال حاضر جنگ مستقیم میان ایران و عربستان به وقوع نخواهد پیوست، اما پیشبینی میشود جنگ نیابتی این دو کشور گسترش یابد.»