پادشاه جدید بازار نفت

اما این روزها بهنظر میرسد عربستان جایگاه خود را در بازار نفت به رقیب دیگری در خارج از اوپک یعنی روسیه واگذار کرده است. حالا این شخص ولادیمیر پوتین است که با اظهارنظرهایش میتواند مسیر نفت را تغییر دهد. به این ترتیب عجیب نیست که این روزها معاملهگران به روسیه و اظهارات پوتین چشم دوختهاند تا شاید ردی از سرنوشت توافق کاهش تولید بهدست بیاورند.

درست یک سال پس از توافق کاهش تولید که عربستان سعودی پایهگذار اصلی آن بود؛ ادامه حیات این توافق تاریخی برای ایجاد تعادل در بازار نفت به اراده روسیه وابسته شده است.

روسیه بهعنوان کشور غیرعضو اوپک که در کنار عربستان در شکلگیر توافق کاهش تولید نقش داشت و به تعهدات خود برای کاهش تولید نیز پایبند بوده، آرامآرام خود را به بازیگر نقش اول توافق تاریخی کاهش تولید تبدیل کرده است. این غول نفتی که در نوامبر سال ۲۰۱۶ رهبری یازده کشور غیرعضو اوپک را برای کاهش تولید و ایجاد تعادل در بازار بر عهده گرفت، خود به کاهش تولید ۳۰۰ هزار بشکه از تولیداتش در روز متعهد شد. روسیه در حالی بخش زیادی از بار کاهش تولید حدودا ۶۰۰ هزار بشکهای کشورهای غیرعضو اوپک را بر عهده گرفت که تا پیش از اجرای رسمی توافق کاهش تولید در ژانویه ۲۰۱۷، سطح تولیداتش را به بیشترین سقف در ۳۰ سال گذشته رسانده بود.

به این ترتیب بزرگترین تولیدکننده نفت خام در دنیا با در پیش گرفتن این استراتژی، بدون اینکه از کاهش ۳۰۰ هزار بشکهای تولیداتش در روز احساس خطر یا فشار کند؛ به خوبی به اهداف سیاسی و اقتصادی مورد نظرش در سایه توافق کاهش تولید دست یافت. شاهد این مدعا کمرنگ شدن نقش عربستان سعودی بهعنوان رهبر سنتی اوپک و مسلط شدن روسیه بر این جایگاه است. حالا برخلاف گذشته که یک اظهارنظر از سوی وزیر نفت عربستان سعودی بازار نفت خام را زیر و رو میکرد؛ این ولادیمیر پوتین است که با اظهار نظرهایش به بازار جهانی طلای سیاه خط میدهد. با پررنگ شدن نقش روسیه در بازار نفت، پوتین در حالی در رابطه با چند و چون توافق کاهش تولید اظهارنظر میکند و بر قیمتها اثر میگذارد که تاج پادشاهی بر بازار نفت را از عربستان گرفته و در میان معاملهگران و تحلیلگران بهعنوان «تزار بازار نفت» قد علم کرده است.  اما عربستان سعودی بهعنوان رهبر معنوی اوپک، چگونه به جابهجایی نقش خود با روسیه بهعنوان کشوری غیرعضو اوپک رضایت داده است؟ پاسخ این سوال را میتوان در نیاز عربستان سعودی به «همراهی قدرتمند» در مسیر اجرای توافق کاهش تولید و دست یافتن به قیمتهایی بالاتر برای نفت جستوجو کرد.  حضور روسیه بهعنوان بزرگترین تولیدکننده نفت خام دنیا در کنار عربستان سعودی، در حالی اجرای بیکم و کاست توافق کاهش تولید و تداوم آن را تضمین میکند که بهنظر میرسد اگر سعودیها در شرایط اقتصادی و سیاسی مناسبی قرار داشتند، هرگز به روسیه اجازه عرضاندام نمیدادند.

پوتین تزار اوپک میشود

به گزارش بلومبرگ، برای بیش از نیم قرن این وزیر نفت عربستان سعودی بود که میتوانست با بر زبان آوردن چند کلمه در مورد تصمیم احتمالی اوپک در نشست بعدی این سازمان، بازارها را تکان دهد و میلیونها یا حتی میلیاردها دلار سود عاید حلقه درونی این سازمان کند. اما این نقش حالا به روسیه و شخص ولادیمیر پوتین رسیده است. در حالحاضر هرچند نشستهای اوپک همچنان بر قیمت نفت تاثیرگذار است، اما دیگر این صدای وزیر نفت عربستان نیست که بیشترین تاثیر را بر بازار دارد، بلکه موضع یک تولیدکننده غیرعضو اوپک یعنی روسیه و بهویژه شخص ولادیمیر پوتین است که نقشی اثرگذار پیدا کرده.  از زمان توافق تولیدکنندگان غیرعضو اوپک به رهبری روسیه با اوپک برای همراهی در زمینه کاهش تولید که سال گذشته میلادی اتفاق افتاد؛ پوتین بهعنوان تاثیرگذارترین بازیگر در میان این گروه از تولیدکنندگان ظهور کرده است تا آنجا که به گفته یک مقام عالیرتبه اوپک که نخواسته نامش فاش شود «اکنون این رهبر روسیه است که حرف آخر را میزند.» هرچند عربستان سعودی هنوز عنوان بزرگترین صادرکننده نفت دنیا را یدک میکشد و به واسطه رشد قیمتها در نتیجه کاهش تولید با سود اقتصادی همراه بوده است؛  اما به لحاظ اثرگذاری در اوپک و تصمیماتش عملا به نفع روسیه کنار رفته است. واضحترین مثال در این زمینه این است که با وجود تمایل زیادی که عربستان به تمدید توافق کاهش تولید دارد، تردید روسیه در حمایت از آن موجی از نگرانی را ایجاد کرده است. این موضوع نشاندهنده افزایش دامنه نفوذ روسیه در تصمیمگیریهای داخلی اوپک است.

همچنین عربستان سعودی به واسطه کاهش تولیدی که داشته، با مشکل ورود روسیه به بازارهای سنتیاش نیز مواجه است. چین که با عنوان بزرگترین بازار سنتی عربستان در آسیا شناخته میشود، در این میان نمونهای قابل اشاره است.به گزارش رویترز؛ «روسیه برای هشتمین ماه متوالی بزرگترین صادرکننده نفت خام به چین بوده و عربستان سعودی در مقام دوم قرار دارد.»در واقع افزایش نفوذ روسیه در درون اوپک و بازارهای نفتی منطقه نشاندهنده اجرای موفق سیاست خارجی کرملین با هدف مقابله با نفوذ آمریکا در سراسر جهان از طریق بهکارگیری مجموعهای از اهرمهای اقتصادی، دیپلماتیک، نظامی و اطلاعاتی است. در این میان ثروتهای طبیعی گسترده روسیه نیز این استراتژی را تقویت کرده و با توجه به شرایط فعلی ظاهرا در حال به ثمر نشستن است. هلیما کرافت، تحلیلگر موسسه آربیسی کپیتال مارکتس در نیویورک در این زمینه عقیده دارد «پوتین اکنون تزار انرژی جهان است.»

بهنظر میرسد میزان نفوذ موضع پوتین در نشست ۳۰ نوامبر که در جریان آن اوپک در مورد تمدید توافق کاهش تولید تصمیمگیری خواهد کرد، بیشتر از گذشته خود را نشان خواهد داد. هرچند پیش از این نیز شاهد اثرگذاری اظهارات پوتین در بازرا نفت بودهایم. برای مثال در ماه گذشته و یک روز قبل از نخستین دیدار پوتین با پادشاه عربستان، اظهارات رئیسجمهوری روسیه مبنی بر تمدید توافق کاهش تولید تا پایان سال آینده میلادی باعث رشد قیمت نفت شد. در عین حال این اظهارات پوتین موجب به راه افتادن موج جدیدی از تحرکات دیپلماتیک از سوی تولیدکنندگان عضو و غیرعضو اوپک برای تمدید توافق کاهش تولید شد.

با این حال بعد از این سخنان، کرملین سیگنالهای ضد و نقیضی در مورد تمدید توافق کاهش تولید ارسال کرده است. در حال حاضر مسکو از یک طرف تلاش میکند شرکتهای بزرگ نفتی روسیه نظیر روسنفت و لوکاویل را آرام کند و از سوی دیگر تلاش دارد تا نگذارد قیمت نفت به اندازهای بالا برود که موجب افزایش تولید نفت شیل در آمریکا شود. در روزهای گذشته الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه با شرکتهای نفتی روسیه گفتوگوهایی در زمینه کاهش تولید داشته و دیروز نیز تاکید کرده که «روسیه در روز ۳۰ نوامبر آماده مذاکره درباره تمدید توافق اوپک برای کاهش تولید است.»

تردیدی که حالا درباره تمدید توافق کاهش تولید در روسیه ایجاد شده و بعید نیست مسیر توافق را تغییر دهد، به عدم تمایل این کشور به رشد چشمگیر قیمتها باز میگردد. تولید هر بشکه نفت خام در روسیه در حالی با قیمتهای ۵۰ دلار بر هر بشکه نیز سودده است که با قرار گرفتن نفت در محدوده ۶۰ دلار، نگرانی بازگشت تولیدکنندگان شیل، روسیه را رها نمیکند. از دیگر سو کاهش ارزش روبل در روسیه حالا شرایط مناسبی را برای صادرکنندگان این کشور، ایجاد تنوع اقتصادی و کاهش تکیه به درآمدهای نفتی را فراهم آورده است. با این حال با توجه به اینکه قمیت نفت برنت هم اکنون حدود ۶۳ دلار بر بشکه است (تقریبا ۳۰ درصد بالاتر از قیمتهای یک سال قبل)، تولیدکنندگان نفت خام در روسیه تمایل زیادی به افزایش تولید دارند.روز گذشته قیمت هر بشکه نفت خام برنت در لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۶ به وقت تهران) با ۲۵ سنت رشد به 63/80 دلار رسید. هر بشکه نفت خام آمریکا نیز ۷۸ سنت رشد قیمت داشت تا به 58/80 دلار بر بشکه برسد. خوشبینی بازار به تمدید توافق کاهش تولید و همچنین کاهش صادرات نفت خام به آمریکا به علت بروز نشتی در خط لوله کیاستون از مهمترین عوامل رشد قیمت نفت ارزیابی میشوند. این در حالی است که طبق پیشبینیها چنانچه توافق کاهش تولید در نشست بعدی اوپک تمدید نشود، احتمال ریزش شدید قیمتها وجود دارد. این همان عاملی است که عربستان سعودی را به شدت نگران و به همراهی روسیه وابسته میکند. 

دو چهره متفاوت سعودیها

عربستان سعودی کشوری است که در گذشته به راحتی اراده خود را بر قیمتهای جهانی نفت تحمیل و رقبایش را با یک ضربه از بازار بیرون میکرد. همانطور که در سالهای ۸۶-۱۹۸۵ برای مقابله با دیگر اعضای اوپک تولید خود را بالا برد. در برهه زمانی ۹۹-۱۹۹۸ نیز برای مقابله با ونزوئلا چنین اقدامی را انجام داد و پس از آن در سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ برای بیرون راندن تولیدکنندگان شیل از دور رقابت، رشد تولیداتش را تا آنجا ادامه داد که موجب افزایش چشمگیر عرضه نفت خام در بازار و تداوم ریزش قیمتها تا زیر ۰۳ دلار بر بشکه شد. حالا همین کشور در شرایطی که وضعیت اقتصادی مناسبی برای اداره کشور و اجرای طرحهای بلندپروازانه ولیعهد جوانش ندارد، به حمایت روسیه از طرح کاهش تولید و رشد قیمتها نیاز دارد.   به این ترتیب میتوان دریافت عربستانی که به شکل سنتی به رهبری اوپک افتخار میکرد و از آن بهعنوان ابزار قدرت بهره میبرد، حاضر شده برای مدتی به کمرنگ شدن نقش خود رضایت دهد تا در ازای آن درآمدهای نفتی بیشتری داشته باشد.هرچند این کوتاه آمدن به بهای پررنگ شدن نقش روسیه در بازار جهانی نفت بوده است.در واقع با توجه به علاقهای که عربستان به شکل سنتی به حکمرانی در بازار نفت دارد، به نظر میرسد نقشآفرینی روسیه در بازار طلای سیاه موقتی باشد و به محض قدرت گرفتن عربستان زیر سایه رشد قیمت نفت، از سوی سعودیها پایان یابد، مگر اینکه روسها برای این بخش از ماجرا فکرهایی کرده باشند.

سناریوهای روسیه برای یک توافق برد-برد

با وجود اینکه پیش از این پوتین از تمدید توافق کاهش تولید تا پایان سال ۲۰۱۸ سخن گفته بود، حالا موضع این کشور در قبال طرح محدودیت تولید تغییر کرده است و با وجود اصرار عربستان سعودی، روسیه به شکلی قطعی با تمدید توافق کاهش تولید اعلام موافقت نمیکند. این در حالی است که اخیرا روابط سیاسی میان دو کشور نیز با گسترش چشمگیری همراه بوده است. با این حال در شرایطی که عربستان سعودی برای جبران کسری بودجه و افزایش امنیت سیاسی و اقتصادیاش به تمدید توافق کاهش تولید بهعنوان تنها راهکار پیشرو مینگرد، روسیه بهعنوان متحد این کشور همچنان در حال بررسی سناریوهای مختلف درباره سرنوشت طرح کاهش تولید است. در این میان حتی اتمام طرح کاهش تولید تا پایان امسال و بدون نتیجه ماندن مذاکرات نیز مطرح است. یکی از مقامات روسنفت اخیرا در این زمینه اعلام کرده است: سه سناریو وجود دارد که ما به دنبال آن هستیم. اتمام طرح کاهش تولید تا پایان امسال، اتمام آن تا پایان ماه مارس سال آینده یا تداوم آن در طول سال ۲۰۱۸. از نگاه این مقام نفتی روس، در حال حاضر قیمتهای فعلی و واقعیتهای ژئوپلیتیک نشاندهنده پایان توافق است و توافق کاهش تولید تا به اینجای کار نیز توافقی برد-برد بوده است، چراکه هم عربستان سعودی به قیمتهای بالاتر دست یافته و هم روسیه با پتانسیلهای اقتصادی و ژئوپلیتیک تداوم بیشتری در خاورمیانه همراه شده است.