پلی از «تهدید» به «فرصت»

مرنجاب، مصر، ورزنه، شهداد و گندم بریان در بیابان وسیع لوت، ریگ جن، قصر بهرام، اشتهارد، کوه سرخ، ابوزید، ابرقو، رضاآباد، بشریه، اشکذر، یونسی، ابوغویر و... بخشی از مناطق کویری کشور هستند؛ مناطقی که در برخی موارد به لحاظ ویژگیهای طبیعی شباهتهایی به هم دارند و در برخی موارد نیز از هم متمایز هستند. اما گردشگری تنها در برخی از این مناطق به توسعه اقتصادی و اجتماعی انجامیده است.

پلی از «تهدید» به «فرصت»

مرنجاب بهعنوان یکی از نزدیکترین مناطق کویری به پایتخت، سالهاست که تورهای گردشگری متعدد و گردشگران انفرادی بسیاری را به خود جذب میکند. ورود بیرویه و مدیریتنشده گردشگران به این منطقه نه تنها باعث شده این منطقه بکر بودن خود را از دست بدهد، بلکه درآمدزایی بلندمدت آن را نیز با تهدید روبهرو کرده است. با این همه تاکنون درآمدهای گردشگری مرنجاب برای مردم محلی کم نبوده است. در این منطقه یک کاروانسرای تاریخی بازسازی شده و به گردشگران اقامت شبانه میدهد. همچنین برخی از افراد بومی بهعنوان راهنمای محلی خدمات گردشگری را به مسافران آنجا ارائه میکنند. وقتی کمی از خود کویر فاصله میگیریم، در کاشان، آران و بیدگل، نوشآباد و روستاهای اطراف، اقامتگاههای بومی شکل گرفته که توانستهاند از فرصت قابل توجه طبیعی و فرهنگی کویر مرنجاب و شهرهای اطرافش بهره بگیرند و بستهای کامل از طبیعت و تاریخ را به گردشگران ارائه دهند.

کویر مصر یا کویر مرکزی ایران نیز بیش از یک دهه است که از تعداد کثیری از گردشگران داخلی و خارجی میزبانی میکند. شاید بتوان بخشی از آشنایی ایرانیها با این منطقه کویری را مدیون اکران فیلم «خیلی دور، خیلی نزدیک» دانست؛ فیلمی که قسمتی از آن در کوچههای روستای فرحزاد در دل کویر مصر فیلمبرداری شده بود و باعث شد نام «مصر» بیش از پیش به گوش مردم بخورد. توسعه گردشگری در روستاهای کویری کویر مرکزی، از جمله روستاهای گرمه، فرحزاد، مصر، چوپانان، عروسان و... طی چهار، پنج سال اخیر سرعت شتابانتری گرفته و خانوادههای بسیاری کسب و کارهای کوچکی در این نواحی راه انداختهاند. این موضوع به مهاجرت معکوس نیز کمک کرده و حتی تعدادی از جوانان از دیگر شهرها مانند تهران راهی این منطقه شدهاند.

کویر شهداد که بخشی از بیابان جهانی و وسیع لوت است نیز یکی دیگر از مناطق کویری شناختهشده کشور محسوب میشود. ثبت جهانی بیابان لوت در فهرست میراث طبیعی یونسکو بهعنوان نخستین میراث ثبتشده طبیعی ایران، این فرصت را در اختیار مردم شهرها و روستاهای حوالی این بیایان منحصربهفرد قرار داده تا با توسعه گردشگری و تلاش برای جذب گردشگران داخلی و خارجی بیشتر، درآمدهای درخوری به دست آورند. عواید بیابان لوت البته محدود به شهداد و روستاهای کرمان نخواهد بود. بخشهایی از این بیابان در دو استان خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان نیز گسترده شده و همچون خوانی وسیع برای بهرهگیری هر سه استان است؛ آن هم استانهایی که به لحاظ اقتصادی در وضعیت مطلوبی به سر نمیبرند و با یک برنامهریزی مناسب میتوان از این جاذبه طبیعی برای مردم محلی فرصتهای اشتغال و درآمدزایی مناسبی را رقم زد.

بهرهبرداری از فرصتهای گردشگری کویر در کشورهای دیگر نیز مسبوق به سابقه است. همسایه جنوبی ایران، دبی، یکی از بهترین مثالها در این زمینه به شمار میآید. این کشور توانسته تورهای جذابی را برای گشت و گذار در کویرهایش تعریف کند و با گشتهایی که با اتومبیلهای آفرود در اختیار گردشگران قرار میدهد، درآمدزایی مناسبی داشته باشد. سرمایهگذاری برای توسعه زیرساختهای گردشگری در مناطق طبیعی از جمله کویرها، البته مستلزم درنظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی است؛ ملاحظاتی که با حفظ محیط، به پایدار ماندن منابع درآمد این محیطها کمک میکند. بهرهگیری از تجارب داخلی و خارجی موفقی که در گردشگری کویر وجود دارد، هم میتواند گردشگری دیگر مناطق کویری ایران را توسعه دهد و هم میتواند به بهبود خدمات موجود در مناطقی که سالهاست در این حوزه فعالند، کمک کند. به این ترتیب مناطقی که پیش از این بهخاطر خشکی و توفان و گرمای طاقتفرسا، تهدیدی برای توسعه به حساب میآمدند، میتوانند به فرصت قابل ملاحظهای در این زمینه تبدیل شوند.