اندازه گیری اعتبار بودجه در سطح جهانی

تعاریف بسیاری برای اعتبار بودجه بیان شده است. به عنوان نمونه، بودجه پیشنهادی دولت میتواند «اعتبار» داشته باشد اگر تخصیص منابع بودجه، با اهداف تبیین شده متناسب باشد. بهعبارتی، اگر صرفاً عملکرد دولت با نتایج و برنامههای پیشبینی شده در برنامه منطبق نباشد، بودجه نامعتبر تلقی میشود.

در تعریف دیگر اینگونه بیان میشود که اگر دولت در زمان ارائه بودجه پیشنهادی به مجلس در برآوردها و پیشبینیهای لازم برای میزان مجموع درآمدها و هزینهها دچار اشتباه شده و یا فرضیات غیرمنطقی درخصوص رشد اقتصادی و مسائل برون مرزی در نظرگرفته باشد، در آن صورت بودجه نامعتبر خواهد بود.

البته حتی اگر تخصیص منابع دولت با خط مشیها و سیاستهای اتخاذ شده دولتی متناسب بوده و پیشبینیهای درآمد و هزینه کل نیز منطقی باشد، اعتبار بودجه، ارتباط نزدیکی با میزان انحراف هزینه واقعی از بودجه تصویب شده در دوره زمانی یک ساله دارد.

البته نباید فراموش کرد که دستیابی به اعتبار ۱۰۰ درصدی ممکن نیست. به طوری که، در کشورهایی با پیشرفتهترین سیستمهای بودجه نیز اندکی انحراف از برنامه پیشنهادی مشاهده میشود. با این حال، میزان انحراف از بودجه، با توجه به شرایط اقتصادی میتواند متفاوت باشد. برای مثال، اقتصادهای کوچک و کمتر توسعهیافته، نوسانات بودجهای بیشتری را نسبت به اقتصادهای پیشرفته تجربه میکنند.

با این حال باید به این نکته توجه داشت که انحراف مستمر عملکرد مالی دولت از بودجه، منجر به مدیریت ضعیف بازیگران بخش خصوصی و دولتی خواهد شد و زمینه کاهش کارایی و اثربخشی خدمات دولتی را فراهم میآورد. بهطوریکه یک بودجه نامعتبر علاوه بر داشتن اثرات منفی بر تراز بودجه، منجر به تضعیف قراردادهای ضمنی و قدرت نهادهای دولتی برای شکلدهی رفتار سازمانها و ادارات شده و حتی ممکن است اثرات منفی بر التزام به قوانین در رویههای سازمانی داشته باشد.

مهمترین معیاری که برای بررسی اعتبار بودجه در سطح بینالمللی مورد استفاده قرار گرفته، شاخصهایی است که توسط دبیرخانه PEFA منتشر شده است. چهارچوب PEFA که روش مدونی برای ارزیابی مخارج عمومی و میزان پاسخگویی دولتها در حوزه مدیریت مالی است، ابعاد مختلف اعتبار بودجه را مورد ارزیابی قرار میدهد.

در این چهارچوب، اعتبار بودجه بر اساس میزان انحراف مخارج دولت از هزینه کلی برآورده شده در بودجه و همچنین مقدار انحراف منابع درآمدی دولت از پیشبینیهای آن است. در گام بعدی، درجه انطباق وعدههای سیاستی دولت با عملکرد آن مورد ارزیابی قرار گرفته و تعهدات نقدی دولت بررسی میشود. در نهایت با سنجش موجودی کل تعهدات معوقه پرداختی، این مسأله را مورد بررسی قرار میدهد که آیا مخارج ثبت شده انعکاس صحیحی از مخارج واقعی هستند و همچنین اینکه این معوقات به اندازهای خوب ثبت شدهاند که بتوان از روی آنها در خصوص پرداخت معوقها اطلاعاتی کسب کرد؟

برای انجام این موارد، در عمل شش مرحله از چرخه بودجه مورد ارزیابی قرار میگیرد که شامل انطباق منابع درآمدی پیشبینی شده با عملکرد دولت در این حوزه، همسو بودن توزیع کل با هزینههای برنامهریزی شده، سازگار بودن انتقال بودجه به وزارتخانهها با بودجه مصوب، ارزیابی توزیع منابع مالی میان برنامهای در یک وزارتخانه در زمان دریافت منابع، بررسی کانالهای انتقال و توزیع به واحدهای ارائه کننده خدمات دولتی و در پایان، تجزیه و تحلیل میزان پرداختیها به پیمانکاران و تأمین کنندگان خدمات است.

در نهایت، با توجه به موارد مذکور میتوان اینگونه استنباط نمود که شاخصهای PEFA که بیشترین استفاده را در اندازهگیری اعتبار در سطح جهان را دارند، میتوانند اثرات مثبت و قوی بر تصمیمهای سیاستگذاران مالی درخصوص ارزیابی مالی دولت داشته باشند. اما باید توجه داشت که عدم ثبت و گردآوری دادههای این حوزه در بخشهای مختلف و یا عدم دسترسی و نبود کیفیت بالای دادهها در کشور، از جمله چالشهای پیشروی محققین و کارشناسان برای ارزیابی این مقوله محسوب میشود. البته امید آن است که با پیادهسازی بودجهریزی بر مبنای عملکرد در سال ۱۳۹۷، بتوان شاخصهای مربوط به اعتبار بودجه را محاسبه و زمینه افزایش اعتبار بودجه را فراهم آورد.