چرا «جانسون» به تهـران سفر کرده است؟

این اولین سفر جانسون به ایران است؛ پیش از او فیلیپ هاموند، وزیر خارجه پیشین بریتانیا در شهریور ۱۳۹۴ به منظور بازگشایی سفارت بریتانیا در تهران به ایران سفر کرده بود. جانسون دیروز با همتای ایرانی خود محمدجواد ظریف، علی شمخانی دبیر شورایعالی امنیت ملی و علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی دیدار کرد.

بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه پیش از این با اعلام این سفر عنوان کرده بود که در این سفر آخرین وضعیت روابط دوجانبه به خصوص در حوزه همکاریهای اقتصادی دو کشور، گسترش روابط تجاری و بانکی، مسائل منطقهای و تحولات بینالمللی مورد گفتوگو و تبادلنظر قرار خواهد گرفت. با توجه به مسائلی که در حال حاضر میان دو کشور وجود دارد، بهنظر میرسد مهمترین محورهای مورد بحث در این سفر، مسائل منطقهای، بدهی ۴۵۰ میلیون پوندی، برجام، موضوع نازنین زاغری و همچنین گسترش مناسبات اقتصادی ایران و بریتانیا باشد.

تعهد لندن به اجرای کامل برجام

وزیر خارجه بریتانیا در نخستین دیدارش در تهران، میهمان همتای ایرانی خود بود. جانسون در دیدار با ظریف بر تعهد کشور متبوعش بر اجرای کامل برجام تاکید و خواهان گسترش همکاریها و روابط و نیز تداوم رایزنیها با جمهوری اسلامی ایران شد. به گزارش خبرگزاری فارس، در این دیدار طرفین درخصوص موضوعات مختلف روابط دوجانبه، از جمله روابط اقتصادی، بانکی و تجاری و اهمیت گسترش آن، مسائل منطقهای، موضوعات بینالمللی، بهویژه تعهدات همه طرفهای برجام به اجرای آن، رایزنی و تبادلنظر کردند. جانسون در این دیدار با اشاره به اینکه برجام از اهمیت و ارزش بالایی برای انگلستان برخوردار است، بر تعهد کشور متبوعش بر اجرای کامل آن تاکید کرد.

انتقاد جانسون از ترامپ

بوریس جانسون در دیدار با علی شمخانی، دبیر شورایعالی امنیت ملی با تاکید بر مخالفت لندن با تصمیم آمریکا در به رسمیت شناختن قدس بهعنوان پایتخت اسرائیل و انتقال سفارت خود به این شهر گفت: «اقدامات یکجانبه، دستیابی به صلح را دشوار میسازد.» به گزارش «ایسنا» جانسون افزود: «انگلیس تصمیمی برای انتقال سفارت خود به قدس نداشته و ما سفارت خود را در تلآویو نگه میداریم.» همچنین دبیر شورایعالی امنیت ملی در این ملاقات گفت: «در حالحاضر و در شرایط پسابرجام مبادلات و همکاریهای اقتصادی میان دو کشور رضایتبخش نیست و تسهیل روابط بانکی در این زمینه میتواند مقدمهای برای گسترش همکاریها در دیگر بخشها باشد.» شمخانی با بیان اینکه عدمتایید توافق هستهای توسط ترامپ به معنای پایبند نبودن آمریکا به توافقات بینالمللی است، افزود: «جمهوری اسلامی ایران با توجه به انفعال طرفهای دیگر در برابر رفتارهای ناشایست واشنگتن بر اساس منافع ملی و مسوولیتهای خود، تصمیمات لازم را در مقابله با اقداماتی از این دست و در صورت لزوم بازگشت به شرایط پیش از توافق اتخاذ کرده است.» نماینده مقام معظم رهبری با اشاره به فروش سلاح به کشورهایی که در منطقه مرتکب جنایت میشود، تاکید کرد: «کشورهای غربی نهتنها اجازه نمیدهند که نهادهای بینالمللی به وظیفه خود در شناسایی جنایات عربستان در یمن و پیگرد مسوولیت آن اقدام کنند؛ بلکه حاضر نیستند روند فروش و انتقال سلاح به عربستان را متوقف کنند.» همزمان وزیر امور خارجه انگلیس در این دیدار با اشاره به ضرورت تلاش بیشتر برای حل و رفع مشکلات و موانعی که در مسیر اجرای کامل تعهدات برجام بهویژه در بخش مبادلات مالی و روابط بانکی وجود دارد، گفت: «برجام توافقنامهای چندجانبه و بینالمللی است که اجرای کامل آن به نفع صلح و ثبات جهانی است.»

دیدار با سلطان قابوس

بوریس جانسون قبل از سفر به تهران در عمان با مقامات این کشور از جمله سلطان قابوس پادشاه عمان دیدار کرده است. خبرگزاری دولتی عمان در این رابطه نوشته است که سلطان قابوس در این دیدار درباره روابط دوجانبه و مسائل منطقهای با وزیر امور خارجه بریتانیا گفتوگو کرده است. یوسف بن علوی، وزیر امور خارجه عمان هم در این دیدار حضور داشت. سلطان قابوس که از سال ۱۹۷۰ بر عمان حکمرانی میکند، روابط حسنهای با ایران دارد و بارها میان ایران و غرب میانجیگری کرده است. سلطان قابوس در سال ۲۰۱۳ بانی دیدارهای محرمانه مقامهای ایرانی و آمریکایی در مسقط بود که آن دیدارها مقدمهای برای مذاکرات درباره برنامه هستهای ایران شد.

صحبتهای جانسون در مورد سفر به ایران

بوریس جانسون، شهردار سابق لندن که هرگز درگذشته پست کابینهای نداشته و به گویش و بیان غیرسیاسی معروف است، یکی از برجستهترین شخصیتها در مبارزات انتخاباتی برای خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا بود که در رأیگیری برگزیت در ۲۳ژوئن ۲۰۱۶ به اوج خود رسید. جانسون پیش از حرکت به مقصد تهران، با حضور در جمع خبرنگاران از اهمیت روابط دوجانبه گفت و به تشریح اهداف این سفر پرداخت. به گزارش انتخاب وزیر امور خارجه بریتانیا گفت: «ایران کشور مهم در منطقه راهبردی اما بیثبات و متلاطم قرار دارد. این منطقه برای امنیت و رونق بریتانیا اهمیت دارد.» او ادامه داد: «اولین سفر من به ایران فرصتی برای گفتوگوهای بیشتر درخصوص برخی مسائل حساس از جمله چگونگی یافتن راهحلی برای پایان درگیری ویرانگر یمن و تضمین دسترسی بیشتر نهادهای امدادرسانی برای کاهش رنج شدیدی است که مردم آن کشور متحمل میشوند.» جانسون ادامه داد: «من همچنین بر تداوم حمایت بریتانیا از توافق هستهای تاکید و در عین حال برخی نگرانیهای ما درخصوص فعالیتهای ایران در منطقه را روشن میکنم.» وزیر امور خارجه بریتانیا تاکید کرد: «گرچه روابط ما با ایران از سال ۲۰۱۱ پیشرفت چشمگیری داشته است، با این حال این روابط همچنان سر راست نیست و برسر بسیاری از مسائل توافق وجود ندارد.» وی افزود: «گفتوگو، اصل کلیدی برای مدیریت تفاوتها و پیشرفت در مسائلی است که اهمیت دارد، به همین سبب انتظار سفری سازنده دارم.» جانسون ادامه داد: «نگرانی عمیق خود را در مورد پروندههای کنسولی افراد دو تابعیتی ابراز و آنجا که زمینه اقدام بشردوستانه فراهم باشد، آزادی آنها را پیگیری خواهم کرد.»

روابط تهران-لندن فراتر از موضوع زندانیهای دوتابعیتی است

براساس برخی اخبار منتشر شده قرار است جانسون طی این سفر درخصوص موضوع بازداشت   نازنین زاغری نیز با مقامات ایران رایزنیهایی داشته باشد. روزنامه انگلیسی گاردین به نقل از همسر نازنین زاغری اعلام کرد که وزیر خارجه بریتانیا در سفر به تهران تلاش خواهد کرد که با رئیس قوهقضائیه ایران دیدار کند تا در ارتباط با پرونده نازنین زاغری رایزنی و گفتوگو داشته باشد. در این رابطه حمید بعیدینژاد، سفیر ایران در بریتانیا گفت: «روابط ایران و انگلیس بسیار فراتر از موضوع زندانیهای دو تابعیتی است و این موضوع تنها یکی از مواردی است که در جریان سفر جانسون مطرح خواهد شد.» به گزارش خبرگزاری تسنیم، سفیر ایران در بریتانیا این مساله را که رسانهها در انگلیس تلاش میکنند سفر جانسون را به این موضوع خاص محدود کنند، غیرواقعی دانست و گفت: «خود آقای جانسون نیز که بر پیچیدگیهای حقوقی موضوع آگاهی کامل دارند بر این امر واقف هستند که در جریان سفرشان اقدام فوری خاصی درخصوص آزادی این دو نفر متصور نیست چون موضوع در نظام قضایی ایران در حال بررسی است و فرآیند آن باید طی شود.» علیرضا رحیمی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز در مورد سفر وزیر خارجه بریتانیا به تهران در کانال تلگرامی خود نوشت: «موضوع آزادی خانم نازنین زاغری، شهروند دوتابعیتی که به اتهام جاسوسی در زندان بهسر میبرد برای وزیر خارجه انگلیس جزو مسائلی است که به همسر بریتانیایی خانم زاغری و نیز نمایندگان در وستمینستر وعده پیگیری داده است.»

سرانجام بدهی ۴۵۰ میلیون پوندی

چندماه پیش همزمان با مطرح شدن سفر وزیر خارجه بریتانیا، بحث پرداخت مطالبه ۴۵۰ میلیون پوندی ایران از انگلستان از سوی رسانههای دو کشور مطرح و مورد تایید مسوولان تهران و لندن قرار گرفت. طلب بالغ بر ۴۵۰ میلیون پوند و مربوط به خرید تسلیحات از انگلیس توسط رژیم پهلوی که در نتیجه احکام دیوان داوری لاهه طی سالهای ۲۰۰۱ و ۲۰۰۹ قطعی شده است اما سران بریتانیا به بهانههای مختلف تاکنون از اجرای آن سر باز زدهاند.

اواخر آبان ماه، رویترز طی گزارشی اعلام کرد که «بوریس جانسون» وزیر خارجه و «فیلیپ هاموند» وزیر خزانهداری انگلیس با پرداخت طلب ایران موافقت کردهاند. اگر چه این رسانه انگلیسی تلاش کرد این موضوع را به پرونده خانم زاغری پیوند بزند؛ اما مسوولان جمهوری اسلامی ایران بهویژه سفیر کشورمان در لندن تاکید کردند که این بدهی ربطی به ماجرای نازنین زاغری ندارد. او در این باره گفت: «پرداخت مطالبه ۴۵۰ میلیون پوندی ایران از انگلیس درباره پرونده معامله تسلیحاتی سال ۱۹۷۴ میلادی، ارتباطی با پرونده نازنین زاغری که به اتهامات امنیتی در ایران بازداشت شده یا سایر مسائل ندارد.» پیشتر سفیر ایران در انگلیس در مورد نتایج پیگیریهای بهعمل آمده برای دریافت مطالبات مربوط به قرارداد تسلیحاتی با انگلیس گفت: «این پرونده با ابعاد حقوقی گسترده، سالها است که ازسوی تیم حقوقی ایران پیگیری میشود و روند طبیعی خود را طی میکند و براساس شواهد و اطلاعات بهدست آمده، این پرونده در مراحل نهایی است که با حل آن یکی از طولانیترین اختلافات حقوقی دو طرف تسویه خواهد شد.» بهنظر میرسد که سرانجام دو دهه دعوای حقوقی بر سر قراردادی که بیش از ۴۰ سال از امضای آن میگذرد، در سفر وزیر خارجه انگلیس به تهران یکی از موضوعاتی باشد که مطرح خواهد شد و شاید در این سفر این موضوع به سرانجام برسد.

دستور کار جامع

در عین حال بعیدینژاد در جمع خبرنگاران سفر بوریس جانسون را نخستین سفر یک وزیر خارجه انگلیس در سالهای اخیر با دستور کار جامعی برای پرداختن به مباحث دو جانبه، منطقهای و چندجانبه اعلام کرد. وی افزود: «سالهای طولانی و حتی دههها است که سفری از سوی مقامات رسمی انگلیس به خصوص وزیر امور خارجه که بخواهد در آن سفر به مباحث دوجانبه پرداخته شود، انجام نشده است. حتی سفرهایی که آقای جک استراو در دهه ۸۰ به ایران انجام دادند در چارچوب مذاکرات هستهای ایران با سه کشور اروپایی بود. تمرکز بازدید هاموند هم که دو سال پیش به ایران سفر کردند، برای بازگشایی سفارت پس از تعطیلی آن صورت گرفت.» سفیر ایران گفت: «بنابراین سفر وزیر امور خارجه انگلیس که پس از سالها و با هدف پرداختن به مباحث دوجانبه، منطقهای و چندجانبه صورت میگیرد، سفر خاصی است که طی آن همه ابعاد روابط دو کشور از جمله مباحث اقتصادی، سیاسی، منطقهای و مباحث بینالمللی و برجام مورد بحث و گفتوگو قرار میگیرد. دستور کار این سفر یک دستور کار جامعی به شمار میرود و تمام جنبههای روابط دو کشور را شامل میشود.»

برجام، یکی از محورهای اصلی

بعیدینژاد در توضیح اینکه آیا در سفر بوریس جانسون به تهران، درباره گشایشهای برجام هم رایزنی خواهد شد، گفت: «قطعا یکی از محورهای اصلی این سفر و بحثهایی که در جریان سفر انجام خواهد شد، موضوع اجرای موثر برجام خواهد بود.» او تاکید کرد: « برجام یکی از محورهای اصلی همکاریهای دو طرف است و ما در مقطع بعد از اجرای برجام شاهد بودیم که دولت انگلیس در بالاترین سطح بهطور مرتب برای تضمین حفظ اعتبار و اجرای برجام تماسهای سطح بالایی را با مقامات اروپایی و آمریکایی داشته است و آنها بهطور مشترک با کشورهای اروپایی خواهان این بودند که باید اعتبار برجام حفظ شود و نباید به هیچ وجه اجرای آن مورد خدشه قرار گیرد.»

رفع موانع بانکی

سفیر ایران با بیان اینکه این مساله در موضعگیری دولت انگلیس نقطه مثبتی بوده است، ادامه داد: «در واقع حفظ برجام یک اهمیت راهبردی برای ایران و انگلیس دارد و از این جهت همکاریهای دو طرف برای اجرای برجام تا الان در سطح موفقیتآمیزی پیش رفته است؛ اما ما درخصوص اجرای برجام در خود انگلیس انتقادهایی را داریم و انتظار ما این بوده که باید پس از برجام گشایشهای اقتصادی و بانکی میان دو طرف توسعه بسیار بیشتری از آنچه که امروز شاهدش هستیم، صورت گرفته باشد.» به گفته بعیدینژاد، قطعا در این سفر این انتقادها و اشکالات با طرف انگلیسی مورد بحث قرار خواهد گرفت. بعیدینژاد افزود: «اما چون بانکها تماما در انگلیس خصوصی هستند و براساس مصالح خود عمل میکنند، ملاحظاتی برای ارتقای روابط بانکی دارند. از یکسو روابط آنها با بانکهای آمریکایی و نظام مالی آمریکا بسیار در هم تنیده است و در بورس آمریکا حضور فعالی دارند و حتی ملیت بسیاری از مسوولان آنها آمریکایی است و از سوی دیگر چون با جریمههای سنگینی مواجه بودهاند، میخواهند در روابط خود با ایران ریسکی نداشته باشند؛ اما ما انتظار داریم که با ابتکار عمل دولت انگلیس، بانکها موانع و محدودیتهای ارتباطات بانکی و کارگزاری دو کشور را برطرف کنند.»

طلب ۳ میلیارد یورویی از «شل»

از دیگر سو به گفته سفیر ایران در لندن در ماههای اخیر تحرکات خوبی در زمینه همکاریهای اقتصادی دوجانبه شکل گرفته است. بعیدینژاد در این باره توضیح داد: «در اولین اقدام پس از برجام توانستیم طلب خود را به میزان حدود ۳ میلیارد یورو که به علت تحریم شرکت ملی نفت از جانب اتحادیه اروپا قابل دریافت نبود، از شرکت شل دریافت کنیم.» وی با اشاره به وجود یک میدان گازی متعلق به شرکت ملی نفت ایران بهنام روهام گفت: «همکاریهای مشترک در این باره ادامه دارد و ارتباطات خوبی میان دو طرف برقرار شده و به تازگی شرکت بیپی اعلام کرده قصد دارد بخشی از سهام خود را به یک شرکت دیگر واگذار کند که برخی مباحث مربوط به تحریمهای آمریکا را ایجاد میکرد که اینها ماهها است که این موضوع را در دست پیگیری داشتهاند تا مشکلی برای ادامه کار این میدان گازی پیش نیاید. هماکنون همکاریهای دو طرف به شکل عادی در جریان است و این نمونهای از همکاری خوب شرکت ملی نفت ایران و شرکت بیپی است.»

مباحث منطقهای

سفیر ایران در انگلیس درخصوص طرح مباحث منطقهای در جریان سفر جانسون به ایران گفت: «مباحث منطقهای یکی از مهمترین فرازهای گفتوگوهای دو طرف خواهد بود. نگاه ما این است که سیاست گذشته انگلیس بسیار تحت تاثیر سیاست عربستان سعودی در منطقه بود و انگلیس بهگونهای راهبرد عربستان در منطقه را پیگیری و اجرا میکرد. اما با توجه به اشتباهات راهبردی عربستان و احراز آن از جانب انگلیس در سالهای اخیر، این کشور تا حدودی از اینکه فقط سیاستهای خود را از منظر عربستان پیگیری کند فاصله گرفته است.» بعیدینژاد در عین حال گفت که انگلیس در ماجرای سوریه واقعیت را پذیرفته است.