پایان مهلت برجامی کنگره

۶۰ روز قبل در ۱۳ اکتبر دونالد ترامپ پایبندی ایران به توافق هستهای را تایید نکرد و این موافقتنامه را به کنگره ارجاع داد. از آن تاریخ کنگره ۶۰ روز مهلت داشت تا اقدام به تصمیمگیری علیه ایران و توافق هستهای کند. اما در این دوره کنگره در برابر عدم تایید برجام واکنشی نشان نداد. بیعملی کنگره توپ برجام را دوباره به زمین ترامپ برگشت داد تا اکنون این پرسش مطرح باشد که سرنوشت توافق هستهای ایران با ۱+۵ در واشنگتن چگونه رقم خواهد خورد؟ کارشناسان  سه حالت برای آینده توافق هستهای متصور هستند. در حالت اول ممکن است ترامپ بهصورت یکجانبه خروج آمریکا از برجام را اعلام کند. حالتی که احتمال آن ضعیف عنوان میشود. حالت دوم این است که در مهلت پیشرو، رئیسجمهور آمریکا پایبندی ایران را تایید کند و از مواضع اولیهاش عقبنشینی کند؛ این سناریو نیز با توجه به شرایط موجود محتمل نیست. حالت سوم و محتمل اما پاسکاری مجدد کاخ سفید با کنگره است. در این حالت ترامپ مجددا برجام را تایید نمیکند و به کنگره ارجاع میدهد با این هدف که هزینه خروج از برجام را بر دوش کنگره یا ایران بگذارد.

پایان مهلت برجامی کنگره

مهلت کنگره آمریکا برای اعلام نظر نهایی درخصوص برجام به سر رسید؛ دو ماه پیش در تاریخ ۱۳ اکتبر دونالد ترامپ، رئیسجمهوری آمریکا ضمن اعلام عدم پایبندی ایران به تعهداتش در قبال توافق هستهای، با ارجاع برجام به کنگره سرنوشت این توافقنامه را به نهاد قانونگذاری در آمریکا واگذار کرد. اکنون با وجود گذشت دو ماه هنوز کنگره آمریکا تصمیم خاصی در این رابطه اتخاذ نکرده است. در ماه اکتبر، ترامپ مدعی شد که ایران مطابق با «روح» برجام عمل نکرده است و از کنگره خواست تا قوانین داخلی را برای تشدید تدابیر سختگیرانه علیه فعالیتهای غیرهستهای ایران تغییر دهد. از جمله ترامپ از کنگره درخواست کرد که در لایحه بازنگری برجام چند تبصره اضافه کند تا جلوی ایران برای تولید موشک قاره پیمای بالستیک را بگیرد.

موضعگیری اروپا

در این میان موضعگیری آمریکا درباره برجام با واکنش مقامات اروپایی مواجه شد و آنها بارها بر این موضوع تاکید کردند که خواهان حفظ برجام هستند؛ بنابراین در این مدت شاهد رفتوآمد مقامات اروپایی به آمریکا با هدف متقاعد کردن واشنگتن برای خارج نشدن از برجام بودیم. .بوریس جانسون، وزیر امور خارجه بریتانیا که اوایل این هفته سفری به تهران داشت، در دیدار با مقامات ایران ضمن اعلام حمایت لندن از این توافق، حفظ آن را با اهمیت خواند و به تلاشش در حمایت از برجام در سفر به آمریکا و در ملاقات با نمایندگان کنگره آمریکا اشاره و تاکید داشت که فضای غالب در آمریکا نیز همچنان معطوف به حفظ برجام است. همچنین سیدعباس عراقچی، مذاکره کننده ارشد هستهای ایران روز گذشته در سمینار قدرتهای بزرگ و امنیت منطقه غرب آسیا درباره تصمیم احتمالی کنگره درخصوص برجام گفت:« اخباری که میرسد این است که کنگره قصد از بین بردن توافق هستهای را ندارد.» به گزارش «ایلنا»، عراقچی افزود:« بعد از دو ماه اگر کنگره کاری نکند، باید ببینیم ترامپ چه میکند ولی قطعا سیاستهای عقل و منطق اقتضا میکند سیاست صحیحی را در پیش بگیرد؛ هرچند که این عنصر کمتر در هیات حاکمه جدید مشاهده میشود.»

بیعملی کنگره

پس از اعلام عدم پایبندی ایران به برجام توسط دونالد ترامپ، تصور میشد که کنگره با کاخ سفید در مورد کنار گذاشتن لغو تحریمها یا حداقل، تصویب طرحهای مختلف در جهت تحت فشار قرار دادن ایران همکاری کند. اما درحالحاضر با گذشت دوماه از ارجاع برجام به کنگره، قانونگذاران آمریکایی هیچ طرحی را برای خروج از توافق هستهای با ایران یا تشدید تحریمها تصویب نکردهاند و موعد مقرر نیز درحال اتمام است. بنابراین با این پرسشها مواجه هستیم که آیا باز هم سرنوشت برجام در اختیار ترامپ قرار خواهد گرفت؟ در این صورت کاخ سفید چه سناریوهایی برای برجام در نظر دارد و آیا قرار است در دور باطل عدم تایید برجام توسط کاخ سفید، ارجاع به کنگره، سکوت قانونگذاران و قرار گرفتن مجدد پرونده روی میز رئیسجمهور آمریکا شاهد گذر زمان باشیم؟ در زیر بهصورت مختصر سناریوهای مختلف درباره آینده توافق هستهای مورد بررسی قرار گرفته است.

معلق ماندن برجام

براساس قانون بازبینی توافق هستهای ایران که در سال ۲۰۱۵ تصویب شد، کنگره آمریکا بعد از آنکه رئیسجمهوری به هر دلیلی پایبندی ایران را تایید نکند ۶۰ روز فرصت بررسی دارد. در قانون اشاره نشده که بعد از این ۶۰ روز چه اتفاقی خواهد افتاد. اما اگر بخواهیم منطقی نگاه کنیم در صورتی که کنگره تصمیمی اتخاذ نکند، موضوع دوباره در اختیار رئیسجمهور قرار خواهد گرفت تا تصمیم بگیرد که از برجام خارج شود یا خیر.  اکنون بهدنبال بیعملی کنگره درخصوص اقدامی در جهت تخریب یا تضعیف برجام، تصمیمگیری در مورد این توافق هستهای مجددا به کاخ سفید ارجاع داده میشود. به این ترتیب ترامپ ۱۵ ژانویه سال ۲۰۱۸ مجددا با اعلام پایبندی یا عدم پایبندی ایران به برجام مواجه خواهد شد. در این مدت، رئیسجمهوری آمریکا از اختیار اعلام خروج این کشور از برجام برخوردار خواهد بود. با این حال، آنگونه که وی ۱۱ اکتبر جسارت اعلام خروج آمریکا از برجام را پیدا نکرد و کنگره نیز این مسوولیت سنگین را بر دوش نگرفت، به نظر نمیرسد که تا ۴۵ روز بعد، رئیسجمهوری آمریکا مرگ توافق هستهای با ایران را اعلام کند.  امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا معتقد است که در چنین شرایطی، چه بسا دوباره بازی از نو شروع شود؛ یعنی ترامپ از تایید پایبندی ایران به برجام سر باز زند و مجددا موضوع برای بررسی به کنگره ارجاع شود؛ بعد از دو ماه نیز قانونگذاران آمریکایی همان رفتاری را با توافق هستهای داشته باشند که طی دو ماه گذشته داشتهاند. به این ترتیب، راهبرد معلق نگه داشتن آینده برجام توسط آمریکاییها ادامه خواهد یافت. یعنی این ماجرا هر سه ماه یکبار تکرار شود. بنابراین ترامپ تا پایان دوره ریاستجمهوریاش این توافق را که به گفته او بدترین توافق تاریخ است، تایید نخواهد کرد و کنگره نیز اقدامی انجام نخواهد داد و به این شکل برجام بین زمین و آسمان معلق باقی خواهد ماند یعنی نه از بین میرود و نه توسط رئیسجمهوری آمریکا تایید میشود.

تایید توافق هستهای

سناریوی دیگری که درباره سرنوشت برجام در آمریکا میتوان به آن پرداخت این است که رئیسجمهوری آمریکا برجام را تایید کند. به بیان دیگر دونالد ترامپ در ۱۵ ژانویه که مهلت ۹۰ روزه بهسر میرسد و باید نظرش درخصوص پایبندی ایران به توافق را اعلام کند، این بار پایبندی را اعلام کند و مسوولیت برجام را به دوش کنگره و اروپا بیندازد و علت آن را نیز بیعملی کنگره و عدم همراهی اروپاییها اعلام کند. البته احتمال تحقق این سناریو اندک است و بهنظر نمیرسد که ترامپ بار دیگر از مواضعش کوتاه بیاید.

خروج یکجانبه واشنگتن

احتمال دیگر این است که رئیسجمهوری آمریکا در موعد مقرر نه تنها عدم پایبندی ایران به برجام را اعلام کند بلکه از برجام نیز خارج شود.  این سناریو نیز خیلی محتمل نیست؛ ابوالفتح در این باره تاکید کرد واشنگتن میداند که بدون توافق برجام، ایران قابلیت ساخت سلاح هستهای را پیدا خواهد کرد. البته رهبر ایران ساخت و استفاده از سلاح اتمی را حرام اعلام کرده و حتی مقامات غربی نیز نسبت به این موضوع آگاه هستند اما از سوی دیگر آنها میدانند که هر کشوری اگر به میزانی از غنیسازی اورانیوم دست یابد، شرایط ساخت سلاح اتمی را خواهد داشت. همچنین باید توجه داشت که آمریکای ترامپ بهدلیل پایبندی اخلاقی یا دلخوشی متحدانش نیست که از برجام خارج نمیشود. درواقع آمریکا اگر احساس کند توافقی منافع آن کشور را تامین نمیکند، تردید نخواهد کرد و بلافاصله از آن پیمان خارج خواهد شد. بنابراین برجام تاحدودی منافع آمریکا را تامین میکند که فعلا کاخ سفید دستورکاری برای خروج از آن درنظر نگرفته است.

سناریوی محتمل

در نهایت با توجه به شرایط فعلی احتمال توفیق سناریوی نخست بیشتر است؛ یعنی ترامپ برجام را تایید نخواهد کرد و از طرف دیگر خروج از برجام را نیز اعلام نمیکند. البته واشنگتن تلاش میکند که شرایط را برای ایران دشوار کند به امید آنکه تهران نخستین طرفی باشد که از برجام خارج میشود.