مقیاس عملیاتی در صنعت طیور ایران

افراد مختلف و عموما تولیدکنندگان به بحث درباره راهکارهایی برای حل مشکلات صنعت میپردازند. عمده اطلاعات تولیدکنندگان منحصر به تجربه ایشان در مزارع پرورشی مختلف در صنعت است. از اینکه اساسا این صنعت در دنیا و بهویژه در کشورهای پیشرفته چگونه است، چرا به اینجا که هستیم رسیدهایم، سازوکارهای ساختار، بازار، تولید و... چگونه است، اطلاعی ندارند. بنگاههای اقتصادی ایران در صنایع مختلف به دلیل کوچبودن از صرفه مقیاس برخوردار نبوده؛ بنابراین بازده مناسبی ندارند. به همین دلیل است که هیچگاه نمیتوانند از مزیتهای رقابتی برخوردار باشند. انتظار میرود که بازارهای برق و آب و گاز و مخابرات که در انحصار دولت هستند، با بهرهگیری از صرفه مقیاس، بازده بهتری داشته باشند؛ ولی حاکمیت اقتصاد دولتی، لختی و ناکارآمدی چنین اقتصادی، تولید محصولات این صنایع را هم غیراقتصادی کرده است. در دنیای پیشرفته همه این خدمات و بازارها را به بخش خصوصی سپردهاند و رقابت بین شرکتهای تولیدکننده برق، آب، گاز و مخابرات، برونده این شرکتها را بهشدت رقابتی کرده است. درصورتیکه صرفه مقیاس در صنایع بزرگ و در کشورهای پیشرفته را بررسی کنیم، میبینیم که به این صنایع بهسادگی نمیتوان ورود کرد؛ اما در ایران، بهسادگی میتوان به آنها ورود کرد.

تولید و بازار مرغ و تخممرغ:

صنعت طیور ایران که قبل از انقلاب هیچ حرفی، چه از نظر میزان تولید و چه از نظر ساختار تولید برای گفتن نداشت، یکباره بعد از انقلاب عمدتا حول محور اشتغال سریعا گسترش یافت. رشد بیرویه و قارچگونه مزارع گوشتی، تخمگذار و مادر در اطراف و اکناف کشور، بهویژه در حاشیه دریای خزر، تولید مرغ ایران را امروز به حدود ١١ برابر و تخممرغ را به حدود هفت برابر اوایل انقلاب رسانده است. مصرف سرانه مرغ به بیش از پنج برابر و تخممرغ حدود چهار برابرِ اول انقلاب رسیده است. امروز بیش از ٢٠ هزار مرغداری گوشتی با مجوز و بدونمجوز، حدود هزارو ٦٠٠ مرغداری تخمگذار و قریب ٥٠٠ مزرعه مادر به تولید مرغ و تخممرغ و جوجه گوشتی میپردازند. محاسبه شاخص تولید مرغ در ایران و مقایسه آن با ترکیه نشان میدهد که راندمان تولید ایران بهطور متوسط حدود ٢٥ تا ٣٥ درصد کمتر از ترکیه است. بنابراین مرغدار مرغ ایرانی قادر نخواهد بود وارد بازارهای منطقهای شود. در دهه ٦٠ که مصادف با دوران جنگ و شرایط کوپنی بود، عدهای به اشکال مختلف سودهای هنگفتی نصیبشان شد و همین امر موجبات تأسیس مزارع کوچک و تولید روزافزون را فراهم آورد، بدون اینکه کسی بداند به چه بازار و به چه ساختاری وارد میشود. در نتیجه کشور هم که سالهاست با مشکل اشتغال روبهرو است، فرصت را غنیمت شمرد. چه بهتر که عدهای، مرغ، تخممرغ و جوجه تولید کرده و جوانانی را به سر کار ببرند. این امر در دهه ٧٠ و ٨٠ ادامه داشت تا اینکه رشد بیرویه مزارع موجب تولید بیش از نیاز کشور شد، ساختار خردهمالکی جا افتاد و بازار رقابت کامل شکل گرفت. با مشکلات اقتصادی روزافزون بهجامانده از جنگ و تحریم بهعلاوه ناتوانی دستاندرکاران از ارائه راهحلهای معقول، یکی از معدود اقتصادهای تورمی جهان شکل گرفت و روزبهروز قدرت خرید مردم کاهش یافت. در دوران مدیریت دولتهای نهم و دهم، پول نفت صرف مخارج روزمره و بهراهانداختن کاروانهای شادمانی شد و سرمایهگذاری اساسی برای برونرفت از معضلات اقتصادی صورت نگرفت. هرچه خیرخواهان تذکر دادند و اقتصاددانان و سیاسیون دلسوز نوشتند، افاقهای نکرد. صنایع کشور در کل و صنعت طیور ایران بهویژه در مقیاس کوچک عمل میکنند. بهرهوری پایین، کیفیت نامقبول و ناتوانی در صادرات، همهوهمه محصولات عملیات در چنین مقیاسی است. اساسیترین راه برونرفت از مشکلاتی که صنعت طیور را احاطه کرده، خروج از ساختار خردهمالکی و بازار رقابت کامل است. تولیدکنندگان و دولت باید بپذیرند که راهی غیر از این نداریم. شعارهای سطحی و خواستههای بلاوجه، چه از طرف تولیدکنندگان و چه از طرف دولتیان در اینکه ید بیضایی از آستین برون آید و معجزهای شود، راه به جایی نخواهد برد. مولوی داستانی در قالب غزلی در دیوان شمس نقل میکند، به این مضمون که یک خارپشت (جوجهتیغی) دم ماری را به دهن گرفت و خودش را گرد کرد. مار هم مرتبا خودش را به خارپشت میکوفت و با این کار تن خویش را سوراخسوراخ میکرد. به نظر من جوجهتیغی ما هم مقیاس صنعت است که دائما خودمان را به در و دیوار میزنیم؛ ولی راهحلی نمییابیم. بیتدبیر و سیاست عمل میکنیم. نتیجهاش هم این شده که روزبهروز اوضاع را بدتر میکنیم! واقعیت این است که مردم عادی، صبر ندارند و راهحلهای کوتاهمدت میخواهند؛ اما مشکلات اقتصاد ایران در کل و صنعت و بخش کشاورزی را یکشبه نمیتوان حل کرد. اگر سیاستهای درستی به کار ببندیم، دائما تدبیر کنیم و خودمان را اصلاح کنیم، شاید نوری در انتهای تونل دیده شود!