شوک اعتراضات-مردمی به اقتصاد ایران

بهای سکه ٣٠ هزار تومان افزایش داشته، هر گرم طلا سههزار تومان رشد قیمت پیدا کرده است و قیمت دلار سه درصد نسبت به گذشته روند صعودی طی کرده است. بهاینترتیب، اثر اعتراضات روزهای گذشته در بازار نمایان شده است اما کارشناسان اقتصادی میگویند، دود این اعتراضات، به چشم همان مردمی خواهد رفت که از گرانیها به ستوه آمدهاند؛ زیرا افزایش قیمت دلار نهتنها بر قیمت سکه و طلا تأثیرگذار است بلکه بهزودی در سایر شئون زندگی نیز تأثیر خود را نشان خواهد داد.  هرچند سهم بازار سرمایه در تأمین مالی اقتصاد حدود هشت درصد برآورد میشود ولی این بازار ویترین اقتصاد است و وقتی شاخصهای این بازار افت میکند، یعنی نبض بازار دچار کندی شده و کشور درگیر تلاطمهای اقتصادی خواهد شد. عرضه بیش از حد سهام دولتی و تقاضای اندک برای این سهام که در پی نااطمینانی به دولت اتفاق افتاد، موجب ریزشهای شدید در بازار سرمایه شد. حمید میرمعینی، کارشناس بورس در گفتوگو با «شرق» در واکنش به افت هزار و ٦٤٩ واحدی شاخص بورس میگوید: عمدتا شرکتهایی که در دو ماه گذشته بیشترین رشد را داشتهاند، با افت شاخص مواجه شده و بیشترین تأثیر منفی را بر شاخص بورس گذاشتهاند. به دلیل اینکه شاید کسانی میخواستند به سرعت سود خود را محقق کنند، بنابراین فشار عرضه را اضافه کردند و با ایجاد تلاطم در بازار، بیشتر دچار مشکل شدند. البته کلیت بازار، منفی است و همه صنایع منفی شدهاند.  به گفته این کارشناس بورس، افت شاخص صنایع پالایش و پتروشیمی، فولاد و معادن و فلزات، بیشترین تأثیر را بر بازار بورس گذاشتهاند.  هر گاه بدانیم که صنایع پالایشی و پتروشیمی، فولاد و معادن و فلزات بیشترین یارانه پنهان را از دولت در قالب یارانه انرژی دریافت میکنند، به نقش دولت در تغییر شاخصهای بورس کشور بیشتر پی خواهیم برد اما آنچه مسلم است، دیروز صنایع مورد حمایت دولت در بازار سرمایه با افت شاخص شدیدتری نسبت به سایر صنایع مواجه شدهاند.

حساسیت بازار سرمایه به فضای سیاسی

میرمعینی درباره دلیل تغییر شاخصهای بورس میگوید: واقعیت این است که بازار سرمایه از جمله حساسترین بازارها نسبت به اخبار متفاوت است. هر خبر و متغیری که روی آینده و سودآوری شرکتها و بنگاههای اقتصادی تأثیرگذار باشد (چه در داخل و چه در خارج)، سریعا واکنش بازار سرمایه را به همراه خواهد داشت. در همه دنیا هم اینگونه است؛ تمام اتفاقاتی که رخ میدهد، حتی کوچکترین اتفاق در جای جای دنیا، تأثیر آن بر سرنوشت اقتصادی کشورها بررسی و مطالعه میشود که آیا این آثار روی سودآوری شرکتها و بنگاههای اقتصادی موثر است یا خیر و بعد بورس نسبت به این تغییرات واکنش نشان میدهد.

او بیان میکند: اتفاقات چند روز اخیر و اتفاقات آینده یعنی احتمال خروج ترامپ از برجام، در جریان پولی کشور و سودآوری شرکتها تأثیرگذار است و باعث افتوخیز بازار سرمایه میشود.

به گفته این کارشناس بورس، اتفاقات اخیر صرفا منحصر به اعتراضات اجتماعی نیست بلکه روند گزارشگری شرکتهای بورسی از سوی سازمان بورس اوراق بهادار تغییر کرده و این مسئله سبب خواهد شد که آینده بازار دچار ابهام شود. با وجودیکه نظرات متفاوتی درباره نحوه گزارشدهی بنگاههای اقتصادی پذیرفته شده در بورس، وجود دارد اما هنوز مطالعات خیلی عمیقی درباره مدل جدید ارائهشده شکل نگرفته است.  او اضافه میکند: البته بحثهای سیاسی در بازار بورس تأثیر زیادی خواهد داشت. تصمیم ترامپ درباره برجام که قرار است ٢٣ دیماه اعلام شود، قطعا بورس ایران را تحتتأثیر جدی قرار داده و در این رابطه نگرانیهای زیادی وجود دارد.  این کارشناس بورس افت شاخصها را ناشی از نوعی هیجان نیز معرفی می‎کند زیرا معتقد است که هیجان هم میتواند وارد منطق شود.  به گفته او هیجان عمدتا مربوط به سفتهبازان است و در ذات بازار سرمایه هیجان وجود دارد. مخصوصا بازار سرمایه ایران که به تکرار تصمیمات خلقالساعه در آن گرفته میشود و شاهد اتفاقات جدیدی است و تغییرات محیطی متعدد را تجربه میکند، از این هیجانات به دور نیست و ابهام در این بازار زیاد است. درحالیکه در بازارهای پیشرفته دنیا، مسائل اقتصادی، توسعهای و گزارشها و اخبار و اطلاعات اقتصادی، بیشترین تأثیرات را روی رفتار معاملاتی فعالان بازار سرمایه دارد اما انواع و اقسام محدودیتها در ساختار اقتصاد ایران وجود دارد که با زندگی مردم عجین شده است. این شرایط بر پیچیدگی بازارهای ایران میافزاید و همینطور میزان هیجانزدگی رفتار معاملهگران را افزایش داده است.

پیشبینی تغییرات قیمت دلار در شرایط بحرانی امکانپذیر نیست

محسن قادری، کارشناس بازار طلا و ارز، هم در گفتوگو با «شرق» نقش اعتراضات مردمی اخیر در قیمت طلا و ارز را بسیار پررنگ توصیف میکند.

به گفته او، در شرایط بحرانی، مردم معمولا دلار میخرند و در خانهها ذخیره میکنند. این شرایط بحرانی میتواند ناشی از جنگ باشد یا به دلیل اعتراضات مردمی یا فشارهای بیرونی ایجاد شود. در چنین شرایطی تقاضا برای دلار افزایش مییابد، اما نمیتوان پیشبینی کرد که دلار چقدر افزایش قیمت خواهد داشت، چون نمیدانیم که شرایط بحرانی چه زمانی به پایان خواهد رسید.

قادری میگوید: بحرانهای طبیعی مثل زلزله و... روی قیمت دلار اثر میگذارند، اما اثر آن یکباره نیست. وقتی ٥٠٠ میلیون تا یکمیلیارد دلار در زلزله کرمانشاه به کشور خسارت وارد میشود، این فشار بین دولت و مردم توزیع میشود، اما اثرات آن دفعتا رخ نمیدهد. کشوری که با ٣٠میلیارد دلار مدیریت میشود، وقتی یکباره یکمیلیارد دلار هم به هزینههایش اضافه میشود، قطعا این فشار را از جای دیگری جبران خواهد کرد.  به گفته او، در حالت عادی به دلیل افزایش تقاضا برای دلار به منظور واردات، سفر و...، انتظار می‎رفت که قیمت دلار در آخر آذرماه تا اوایل دیماه افزایش یابد، اما درحالحاضر، اعتراضات مردمی و افزایش تقاضا برای دلار اثر تجمعی روی هم داشته است. بنابراین از روز پنجشنبه که اعتراضات آغاز شده، قیمت دلار صد تومان افزایش داشته است.  این کارشناس سکه و ارز اقدامات دولت برای کنترل قیمت دلار را خوب ارزیابی می‎کند، اما نگاهی هم به سیاستهای کنترلی دولت در بازار گذشته داشته و میگوید: بیم آن میرود که شرایط سال ٩١، یکبار دیگر هم تکرار و ارز با جهش قیمت مواجه شود. در آن سال هم دولت قیمت دلار را کنترل کرد، اما با ایجاد بحران ارز، یکباره دچار جهش قیمت شد. درحالحاضر نیز اگر اعتراضات مردمی کشدار باشد، دلاری که در این مدت قیمت آن کنترل شده است، بهیکباره با افزایش قیمت مواجه خواهد شد.  او تأکید میکند: افزایش قیمت دلار یک چوب دوسره است. مردم در خیابان از گرانی حرف میزنند، اما رفتار اعتراضی آنها سه درصد قیمت دلار را افزایش داده است. بهزودی اثرات این سه درصد را در تمام مسائل میبینید.

افزایش قیمت جهانی طلا و نرخ ارز عامل تغییرات بازار طلا

محمد کشتیآرای، رئیس اتحادیه طلا و جواهر، نیز در گفتوگو با «شرق» از افزایش ٣٠هزارتومانی قیمت سکه بهار آزادی و سههزارتومانی هر گرم طلای ١٨ عیار خبر داد.  او افزود: قیمت سکه به دو دلیل افزایش داشته است؛ یکی اینکه در هفته گذشته قیمت جهانی طلا ٢٨ دلار افزایش یافت و دومین مسئله، افزایش قیمت ارز است. در دو روز گذشته قیمت ارز رشد یافته است. این دو مسئله سبب شده قیمت طلا و سکه روندی صعودی را طی کند.