دو سناریو از آینده برجام

این در شرایطی است که دیپلماتها و تحلیلگران سیاسی دو سناریوی متفاوت درباره تصمیم ترامپ مطرح کردهاند. عباس عراقچی، از اعضای بلندپایه تیم مذاکرهکننده هستهای دیروز در نشست امنیتی تهران، با اشاره به اینکه «حرکت آمریکا در راستای از بین بردن برجام است» تاکید کرد: «تلاشهای رئیسجمهور آمریکا ممکن است در چند روز آینده به نقطهای برسد که واشنگتن بهطور کامل از برجام خارج شود. بنابراین جامعه بینالملل باید برای این مرحله آمادگی داشته باشد.» در مقابل نگاه عراقچی، دو نشریه معتبر آمریکایی «وال استریت ژورنال» و «پولیتیکو» در گزارشهایی تحلیلی از بقای برجام دستکم در شرایط فعلی خبر دادند. وال استریت ژورنال در گزارشی به نقل از مشاوران نزدیک به دونالد ترامپ نوشت که او احتمالا تعلیق تحریمها را بار دیگر تمدید کند. نشریه معتبر پولیتیکو هم دیروز گزارشی مشابه با این مضمون منتشر کرد. این نشریه همچنین به نقل از کارشناسان اضافه کرد که ترامپ احتمالا تعلیق تحریمها را تمدید میکند؛ اما مانند سه ماه گذشته، پایبندی ایران به برجام را تایید نخواهد کرد.

در شرایطی که کمتر از چند روز دیگر به پایان مهلت تصمیمگیری رئیسجمهوری آمریکا درخصوص برجام باقیمانده است، معاون وزیرخارجه ایران گفت با تلاشهایی که ترامپ درحال انجام دادن است، ممکن است در چند روز آینده برجام از بین برود که در این زمینه منطقه و جامعه بینالمللی باید آمادگی لازم را داشته باشد. همزمان وزیر امورخارجه نیز گفت نشست مشورتی ایران و سه عضو اتحادیه اروپا در مورد برجام برگزار میشود و برخی خبرسازیها بیاساس و بیمبنا است. سخنگوی دستگاه دیپلماسی نیز سومین مقامی بود که هشدار داد خروج احتمالی آمریکا از برجام با برخورد سنگین ایران مواجه میشود. این در شرایطی است که نشریه پولیتیکو اعلام کرد که در هفته جاری انتظار میرود ترامپ یکبار دیگر تمدید تعلیق تحریمهای هستهای ایران، برجام را زنده نگه دارد.

ترامپ روز جمعه آینده باید درباره ادامه لغو اعمال تحریمهای آمریکا علیه ایران براساس برجام تصمیمگیری کند. عدم امضای این طرح که هر ۱۲۰ روز یکبار باید انجام شود، بهصورت اتوماتیک منجر به اعمال مجدد تحریمها علیه ایران و کسانی که با این کشور همکاری اقتصادی انجام میدهند، خواهد شد و بهطور موثر منجر به عقبنشینی واشنگتن از توافق ایران میشود. ترامپ پس از آنکه در اکتبر گذشته از تایید اجرای برجام از سوی ایران خودداری کرد، بار دیگر باید در این زمان اجرای تعهدات هستهای ایران براساس برجام را تایید کند. در همین ارتباط، سیدعباس عراقچی روز گذشته در دومین پنل کنفرانس امنیتی تهران با عنوان ترتیبات امنیتی غرب آسیا، بر نقش جمهوری اسلامی ایران و بازیگران فرامنطقهای تاکید کرد و گفت: «در صورت از بین رفتن برجام منطقه ما بیشترین ضرر را خواهد کرد.» عراقچی درباره عملکرد رئیسجمهوری آمریکا درباره برجام گفت: «برجام باید به تجربه موفق بینالمللی تبدیل شود، اما ما خود را برای تمام سناریوها از جمله حفظ یا از بین رفتن آن آماده کردهایم.» او با اشاره به اینکه مشکلات منطقه ای غرب آسیا بسیار زیاد است، تاکید کرد: «برجام تجربه موفقی بود که میتوان درباره آن بیشتر مطالعه کرد چون در حقیقت تنها تجربه حلوفصل مسالمتآمیز یک بحران، درگیری و اختلاف در زمان معاصر است که توانسته بحرانی پیچیده با سابقه ۱۰ ساله را از طریق مذاکره حل کند.»

مهمترین درس برجام

معاون وزیر امورخارجه با بیان اینکه مهمترین درس برجام این است که میتوانیم به راهحلهای دیپلماتیک امید داشته باشیم و مشکلات بزرگ را حل کنیم، گفت: «البته برخی از مسائل مانند مقابله با داعش یا قیام ضداشغالگران با مذاکره حل نمیشود.»

عراقچی با تاکید بر اینکه برجام میتواند الگویی باشد تا براساس آن مذاکره و بازی برد - برد داشت، گفت: «باید برجام به یک تجربه موفق درعرصه بینالمللی تبدیل شود و آمریکا نیز نقش خود را در برجام ایفا کند زیرا برهم زدن آن منطقه بهتری را برای ما ایجاد نخواهد کرد.»

عراقچی ابراز کرد: «رئیسجمهوری آمریکا در یک سال گذشته برای از بین بردن برجام کارهای بسیاری انجام داده و حتی ممکن است با تلاشهایی که میخواهد انجام دهد در چند روز آینده برجام از بین برود که در این زمینه منطقه و جامعه بینالمللی باید آمادگی لازم را داشته باشد.» معاون وزیر امورخارجه با بیان اینکه ایران برای همه سناریوها درباره حفظ یا خروج آمریکا از برجام خود را آماده کرده است، گفت منطقه ما بیشترین ضرر را از خروج آمریکا از برجام خواهد دید. او در بخش دوم سخنان خود در اینباره گفت: اگر اروپاییها علاقهمند به حفظ برجام هستند، باید اقدامات خاصی را انجام دهند تا شرکتها و بانکهای اروپایی برای مشارکت در ایران ترغیب شوند.

برگزاری نشست مشورتی ایران و اروپا

همزمان با هشدار عباس عراقچی، وزیر امورخارجه ایران نیز گفت: نشست مشورتی ایران و سه عضو اتحادیه اروپا در مورد برجام برگزار میشود و برخی خبرسازیها بیاساس و بیمبنا است. محمدجواد ظریف روز دوشنبه در حاشیه کنفرانس امنیتی تهران در جمع خبرنگاران در پاسخ به این سوال که آیا مقامات آلمانی از شما دعوت کردهاند که درخصوص وقایع اخیر در ایران به آلمان سفر کنید، ابراز کرد: «براساس صحبتهای انجام شده، توافق کردیم باتوجه به اهمیتی که این روزها برجام دارد و بهخصوص باتوجه به سیاستهای مخرب آمریکا نشست مشورتی بین ایران و سه عضو اتحادیه اروپا درمورد برجام انجام شود.»

او ادامه داد: «برخی از رسانهها به خصوص رسانههای اسرائیلی تلاش کردند در این زمینه خبرسازی کنند که این خبرسازیها بیاساس و بیمبنا است.» اشاره ظریف به روزنامه صهیونیستی جروزالم پست است که روز یکشنبه در گزارشی به اهمیت هفته پیشرو برای رئیسجمهور آمریکا برای تصمیمگیری درخصوص برجام اشاره کرده و نوشت: «پیشرو بودن چندین ضربالاجل، ترامپ را مجبور کرده است که درباره ادامه حضور در توافق هستهای ایران تصمیمگیری کند.» در ادامه این گزارش آمده است: «رئیسجمهور آمریکا در هفته پیشرو با چندین ضربالاجل برای تصمیمگیری درباره ادامه باقی ماندن آمریکا در توافق هستهای ایران مواجه است. اما در پیش گرفتن اقدامهایی از سوی کنگره این کشور میتواند مانع از هرگونه تصمیمگیری دراماتیک از سوی ترامپ حداقل در شرایط کنونی باشد.» وزیر امور خارجه ایران در ادامه سخنان خود در جمع خبرنگاران با بیان اینکه مردم نشان دادند ضمن اینکه اعتراض را حق خود میدانند، خشونت را نمیپذیرند و برنمیتابند، افزود: آمریکاییها تلاش کردند از این حرکت برای اهداف خود سوءاستفاده سیاسی کنند، دیدیم حتی با وجود اعمال فشاری که در شورای امنیت آوردند و روشهای نامناسبی که وجود داشت، چگونه منزوی شدند و همه کشورها به جای اینکه در مورد مسائل مورد نظر آنها صحبت کنند درخصوص ضرورت حفظ برجام و امتناع از دخالت در امور داخلی صحبت کردند.

رئیس دستگاه دیپلماسی ایران ادامه داد: این کشورها در شورای امنیت سازمان ملل از اینکه بخواهند این موضوع را بهانهای برای استفاده اهداف سیاسی خود کنند، ابراز نگرانی کردند و براساس تمام گزارشهایی که از جاهای مختلف حتی در داخل آمریکا و در مقالاتی که نوشته شد و همچنین آنطور که تلویزیونهای آمریکایی گفتند این جلسه نشان داد که گرایش دولت جدید واشنگتن در سطح جهانی گرایشی منزوی است.»

ظریف گفت: «جمهوری اسلامی ایران، نظامی مبتنی بر مردم است و ما قدرت، اقتدار و پیشرفت خود را مدیون مردم میدانیم و به جد اعتقاد داریم که مردم ولینعمت ما هستند.» او ادامه داد: «دولت بیش از همه نگران وضع و معیشت مردم است و تلاش میکند در این زمینه علاوه بر تلاش، نظرات مردم را بشنود. البته آنها راه خود را از خشونت و اغتشاش جدا کردند.»

ترامپ تاکنون بارها به صراحت، مخالفت خود را با توافق هستهای ایران اعلام کرده و در دوران تبلیغات ریاستجمهوری خود وعده خروج آمریکا از این توافق را مطرح کرده بود. در اکتبر گذشته، او تصریح کرد که عدم تایید اجرای برجام، نخستین گام در مسیر استراتژی وی برای اصلاح این توافق یا کنار رفتن از آن است. در همین حال، ترامپ کنگره آمریکا را به چالش کشیده و از آن خواسته است طرحی را برای اصلاح مواردی در برجام تصویب کند. دو نماینده کنگره آمریکا پیشنویس طرحی را در این زمینه ارائه کردهاند که بندهای جدیدی را به توافق ایران و گروه ۱+۵ اضافه میکند. این پیشنویس اما به شدت با مخالفت متحدان آمریکا در اروپا و دموکراتها مواجه شده است. هیچ اقدامی طی ۹۰ روز گذشته انجام نشده است، اما اعضای ارشد کنگره آمریکا اکنون این ضرورت را احساس میکنند که بهدلیل نگرانی از اقدام احتمالی ترامپ در نقض توافق هستهای باید به سرعت در هفته جاری اقدامی در این زمینه انجام دهند. پیشتر رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا نیز گفته بود که اگر ترامپ نشانههایی از کنگره در راستای اصلاح برجام دریافت کند، احتمالا این بار هم تحریمهای هستهای ایران را تعلیق خواهد کرد.

هشدار قاسمی

از سوی دیگر سخنگوی وزارت امور خارجه ایران گفت اگر تصمیم غیرمنطقی از طرف ترامپ درباره برجام گرفته شود، با برخورد سنگین ما مواجه خواهد شد. بهرام قاسمی روز دوشنبه در نشست هفتگی خود با خبرنگاران افزود: «در مورد تصمیم ترامپ و درخصوص برجام اظهارنظر نمیکنم ولی اگر تصمیم غیرمنطقی از طرف ترامپ گرفته شود، با برخورد سنگین ما مواجه خواهد شد.» او در پاسخ به سوالی درباره تصمیم جدید آمریکا درخصوص برجام در ٢٢ دی ماه گفت: «من در این باره پیشداوری نمیکنم و پیشبینیها و سناریوهای احتمالی توسط ایران اتخاذ شده و همه گزینهها برای هر شرایطی روی میز جمهوری اسلامی قرار دارد و به تناسب نوع تصمیماتی که در آمریکا اتخاذ میشود همان روز و به سرعت به اجرا خواهد گذاشت و با توجه به ماهیت برجام و اینکه یک تعهد بینالمللی است و دولت آمریکا موظف است آن را براساس تفاهم اولیه اجرا کند قطعا خروج احتمالی آمریکا یا هرگونه برخورد غیرمنطقی آنها با برخوردهای متناسب و سنگین ایران مواجه خواهد شد و اگر دچار خطای فاحشی در این خصوص شوند، قطعا به پشیمانی دولت آمریکا منجر خواهد شد.» سخنگوی دستگاه دیپلماسی تاکید کرد: «دعوت موگرینی از ظریف و سه وزیر خارجه اروپایی (انگلستان، آلمان و فرانسه) درخصوص برجام است و در آخر هفته این نشست برگزار خواهد شد و مرتبط کردن آن با مسائل داخلی ایران با اهداف کینهتوزانه صورت گرفته است.»

هشدار صالحی نسبت به بدعهدی آمریکا

از سوی دیگر، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در گفتوگوی تلفنی با مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی نسبت به عواقب بدعهدی و نقض احتمالی تعهدات برجامی از جانب دولت آمریکا هشدار داد. به گزارش روابطعمومی سازمان انرژی اتمی، علیاکبر صالحی بعدازظهر دیروز در تماس تلفنی با «یوکیا آمانو» مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی نسبت به عواقب بدعهدی و نقض احتمالی تعهدات برجامی از جانب دولت آمریکا هشدار داد. صالحی تاکید کرد: در صورت عدم اجرای تعهدات برجامی از جانب آمریکا، جمهوری اسلامی ایران تصمیماتی را اتخاذ خواهد کرد که میتواند بر روند فعلی همکاریهای ایران با آژانس بینالمللی انرژی اتمی تاثیرگذار باشد.

هفته سرنوشتساز توافق هستهای

همزمان با این تحولات، روزنامهوالاستریتژورنال در گزارشی نوشت رئیسجمهوری آمریکا در روزهای آتی باید تصمیمهایی مهم درباره توافق هستهای ایران بگیرد. روزنامه والاستریتژورنال در این گزارش آورده است: توافق هستهای سال ۲۰۱۵ ایران احتمالا با هفتهای سرنوشتساز روبهرو است. درحالیکه تهران به اعتراضات اخیر در ایران واکنش نشان میدهد، دونالد ترامپ، رئیسجمهوری آمریکا، با یک سری از ضربالاجلها درباره ایران مواجه است. پیشتر روزنامه صهیونیستی جروزالم پست در گزارشی نوشت که احتمال اعلام خروج آمریکا از برجام، کنگره این کشور را برای اقدامی در این زمینه به تکاپو انداخته است. در مطلب والاستریتژورنال آمده است: انتظار میرود ترامپ بار دیگر به کنگره آمریکا اطلاع دهد که معتقد است توافق هستهای ایران در چارچوب منافع آمریکا قرار ندارد. موضوع مهمتر آنکه، ترامپ از روز چهارشنبه با چندین فرصت برای خودداری از تداوم روند مستثنی کردن تحریمهای آمریکا علیه ایران -روندی که براساس توافق هستهای انجام میشود- مواجه است که میتواند سبب نقض توافق هستهای از سوی واشنگتن شود. رئیسجمهوری آمریکا برای آنکه به توافق هستهای پایبند باقی بماند، باید بهصورت دورهای با روند معافیت تحریمهایی که در شرایط مختلف آمریکا آنها را اعمال کرده بود، موافقت کند. در ازای کاهش تحریمها از سوی آمریکا، سازمان ملل متحد و دیگر کشورها، ایران موافقت کرد برنامه هستهای خود را محدود کند.

والاستریتژورنال نوشت: «اعتراضات اخیر در ایران به ابهامات موجود در این زمینه افزوده است؛ زیرا دونالد ترامپ از معترضان حمایت و مزایای اقتصادی را رد کرد که به گفته او توافق هستهای برای دولت ایران فراهم میآورد. درحالیکه رئیسجمهوری آمریکا میتواند از این اعتراضات بهعنوان مبنایی برای رد روند معافیت تحریمها استفاده کند، او همچنین میتواند این معافیتها را امضا کند و در عین حال یکسری اقدامات دیگر را برای مجازات ایران در پیش بگیرد.»

شمار زیادی از مشاوران رئیسجمهوری آمریکا از منتقدان توافق هستهای ایران هستند، اما از ترامپ خواستهاند به این توافق پایبند باقی بماند و در عین حال در تلاش برای یافتن راههای دیگری برای مقابله با ادعای«رفتارهای بیثباتکننده ایران» در خاورمیانه (غرب آسیا) باشد. رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا و جیمز متیس، وزیر دفاع این کشور، از جمله مشاورانی هستند که آشکارا این موضع را اتخاذ کردهاند. دیگر مشاوران ترامپ اعلام کردند بهنظر میرسد رئیسجمهوری آمریکا در تلاش برای تمدید روند معافیت تحریمها است. آنها در عین حال گفتند نمیدانند در نهایت ترامپ چه تصمیمی اتخاذ خواهد کرد.

در ماه اکتبر، ترامپ تهدید کرد از توافق هستهای کنار خواهد کشید مگر آنکه کنگره و همپیمانان اروپایی واشنگتن با ساز و کارهایی برای مقابله با برنامه موشکی بالستیک ایران، مقابله و اطمینان حاصل کنند که پس از انقضای توافق هستهای طی سالهای آتی، محدودیتها بر فعالیتهای هستهای ایران همچنان به قوت خود باقی خواهد ماند. از آن زمان به بعد، دولت ترامپ با قانونگذاران و مقامات اروپایی درباره اصلاح قانونی که در سال ۲۰۱۵ به تصویب رسید و سبب نظارت کنگره بر توافق هستهای ایران میشود، رایزنی کرد.

این روزنامه آمریکایی با اشاره به اینکه افراد نزدیک به این گفتوگوها اعلام کردند هدف، ارائه قانونی به رئیسجمهوری آمریکاست که به او اجازه میدهد درباره وعده اصلاح توافق هستهای به موفقیت برسد، افزود: «گفتوگوها به روشهایی انجام میشود که اجازه اعمال تحریمهای آمریکا را بر برنامه موشکی بالستیک ایران میدهد و تعداد دفعاتی را که رئیسجمهور باید پایبندی ایران را به توافق هستهای تایید کند از هر سه ماه یکبار به شاید یک یا دو بار در سال کاهش میدهد.» مقامات همچنین درحال رایزنی در این باره هستند که چه زمان و چگونه میتوان تحریمها را بار دیگر اعمال کرد، البته در صورتی که تهران فعالیتهای خاص هستهای را در پیش بگیرد. افراد نزدیک به گفتوگوها اعلام کردند چندین پیشنویس این قانون توزیع شده، اما هنوز طرح نهایی ارائه نشده است. مقامات گفتند انتظار نمیرود این مذاکرات قبل از تصمیمگیری ترامپ درباره تمدید کردن یا نکردن معافیت تحریمها، پایان یابد. بازیگران کلیدی حاضر در این مذاکرات شامل سناتور جمهوریخواه باب کورکر از ایالت تنسی و رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا، سناتور دموکرات بن کاردین از مریلند دموکرات بلندپایه عضو این کمیته و سناتور جمهوریخواه تام کاتن از آرکانزاس میشود که مشاور دونالد ترامپ در کنگره در امور سیاست خارجی است. یکی از مشاوران کنگره آمریکا -که رویکردهایش به تام کاتن نزدیک است- گفت این طرح راه درازی تا امضا شدن در پیش دارد.  روز پنجشنبه کورکر و کاردین با ژنرال مکمستر مشاور امنیت ملی کاخ سفید دیدار و درباره این طرح اصلاح شده گفتوگو کردند. کورکر روز چهارشنبه در گفتوگو با خبرنگاران گفت مهم است که ترامپ -در زمانی که میخواهد درباره توافق هستهای تصمیمگیری کند- بداند در ارتباط با این طرح پیشرفتهایی حاصل شده است.

در انتهای این گزارش آمده است: مقامات اروپایی اعلام کردهاند چه آمریکا به برجام پایبند بماند یا نماند، آنها همچنان به مفاد توافق هستهای ایران پایبند باقی خواهند ماند. هرگونه اقدام آمریکا برای اعمال مجدد تحریمها به این معنا است که شرکتهای اروپایی ممکن است به سبب مراودات تجاری با ایران با مجازاتهایی مواجه شوند. این گزارش درحالی منتشر شد که فایننشالتایمز در مطلبی نوشت رئیسجمهوری آمریکا تصمیم خود را درباره برجام و تحریمهای ایران از دوازدهم تا هفدهم ژانویه (۲۲ تا ۲۷ دی) اعلام میکند.

ترامپ تعلیق تحریمها را تمدید میکند

همزمان نشریه پولیتیکو اعلام کرد که در هفته جاری انتظار میرود ترامپ یکبار دیگر با تمدید تعلیق تحریمهای هستهای ایران، برجام را زنده نگه دارد.به گزارش «ایسنا» نشریه آمریکایی پولیتیکو نوشت: «این هفته، ترامپ که برجام را بدترین توافق ممکن دانسته بود و در ماه اکتبر گذشته با وجود شواهد متعدد پایبندی ایران به برجام، آن را تایید نکرد، یکبار دیگر بهواسطه تهدید تمدید تعلیق تحریمهای هستهای ایران، برجام را زنده نگه میدارد.»

نگارنده این گزارش مینویسد: «این نتیجه حاصل گفتوگوی من با حداقل دهها کارشناس سیاسی در واشنگتن است. اگرچه باز هم هیچکس از تصمیم ترامپ کاملا آگاه نیست حتی پس از یک سال از ورودش به کاخ سفید هنوز کسی نمیتواند سیاست خارجی او را پیشبینی کند.» حتی زمانی که مشخص است مشاوران و مقاماتش از چه چیزی حمایت میکنند و چگونه به او مشورت دادهاند نشان داده که میتواند برخلاف برنامههای آنها تصمیم بگیرد.

در ماه اکتبر رکس تیلرسون، وزیر خارجه و جیمز متیس، وزیر دفاع آمریکا اذعان کردهاند که ایران به تعهدات هستهای خود پایبند بوده و ماندن آمریکا در این توافق در راستای امنیت ملی آمریکا است. با این حال ترامپ در زمان تصمیم خود آنها را غافلگیر کرد. به این دلیل که پایبندی ایران به برجام را رد کرد، اما آمریکا را از آن خارج نکرد و اعلام کرد که با کنگره برای اعمال تنبیهات جدید علیه ایران همکاری میکند. با این حال پیشرفت اندکی با کنگره و متحدان اروپایی آمریکا در مورد سیاست جامع مقابله با ایران حاصل شده است. مارک دوبوویتز، رئیس بنیاد دفاع از دموکراسی در این باره گفت: «پیشبینی میکنم که ترامپ تعلیق تحریمهای ایران را تمدید کند اما پایبندی ایران را رد کند.»

سوزان هالونی، یک کارشناس برجسته حوزه ایران و از مشاوران دولت بوش در این حوزه نیز معتقد است که این هفته آزمایش نهایی برای برجام است.

گفتوگوی تلفنی ترامپ و مکرون

همزمان به گزارش «ایسنا» به نقل از پایگاه خبری هیل، کاخ سفید بامداد روز دوشنبه با انتشار اطلاعیهای اعلام کرد که دونالد ترامپ رئیسجمهور آمریکا و امانوئل مکرون همتای فرانسویاش در یک تماس تلفنی با یکدیگر درباره اختلافات در شبهجزیره کره و ناآرامیهای اخیر ایران گفتوگو کردند.