بررسی سه انتخاب مختلف رئیس‌جمهور آمریکا درباره توافق هسته‌ای

دومین گزاره تعلیق تحریمها به شکل قبل بود. این گزاره نیز گرچه از سوی برخی رسانهها مطرح شد، ولی اخبار تکمیلی نشان میداد سناریوی خوشبینانهای در حال روایت است. اما سومین سناریو که از عصر دیروز پررنگتر شد، تعلیق مشروط تحریمهای آمریکا علیه ایران از سوی ترامپ بود. رسانهها به نقل از منابع نزدیک به ترامپ خبر دادند: او با تعیین شروطی، تحریمها را تعلیق میکند و در برجام میماند. شروطی که برای اطلاع از آن باید تا امروز صبر کرد. نکته جالب در این میان آرایش بازارها براساس حالتهایی است که از عصر روز گذشته مطرح شده بود. فعالان بازارهای مختلف نیز در روزهای گذشته با رصد اخبار به سناریوبندی خاص خود پرداخته بودند. رفتار معاملهگران در بازار سهام، ارز و سکه نشان میدهد با وجود نااطمینانیها و ناآرامیهای روزهای گذشته، ظن به تعلیق تحریمها بیش از سایر گزینهها بود. پیشبینی میشود در صورت تطبیق بیقیدوشرط، روند اصلاحی بورس متوقف و ارز و سکه ریزش داشته باشد؛ تعلیق مشروط گرچه بازارها را بهسوی روندهای مثبت متمایل میکند، اما از اثرگذاری آن میکاهد.

در شرایطی که ضربالاجل رئیسجمهوری آمریکا برای تمدید تعلیق تحریمهای هستهای ایران دیروز فرامیرسید، یک منبع آگاه نزدیک به ترامپ خبر داد که او تعلیق تحریمها را یک بار دیگر بهطور مشروط تمدید میکند. عدم تعلیق تحریمها که هر ۱۲۰ روز یکبار باید انجام شود، بهصورت اتوماتیک منجر به اعمال مجدد تحریمها علیه ایران خواهد شد و عملا به معنای خروج آمریکا از برجام است.

تا لحظه تنظیم این گزارش، خبرها حاکی از تمدید تعلیق مجدد تحریمهای ایران از سوی آمریکا بهطور مشروط بود. این مقام نزدیک به کاخ سفید گفت که شرط ترامپ برای تعلیق تحریمها، اصلاح آن در آینده است. براساس گزارش خبرگزاری «رویترز»، رئیسجمهوری آمریکا با تمدید این توافق در روز جمعه، مهلتی را برای دیگر کشورهای عضو برجام و همچنین کنگره ایالات متحده تعیین خواهد کرد تا محتوای برجام را مطابق با خواستههای او تغییر دهند. در غیر اینصورت، او در موعد بعد، از تمدید برجام خودداری خواهد ورزید. انتظار میرود دونالد ترامپ، رئیسجمهوری آمریکا، بقای کشورش در توافق مربوط به برنامه هستهای ایران - برجام - را با شرایطی تمدید کند.

خبرگزاری رویترز به نقل از دو مقام ارشد دولت آمریکا گفته است که بسیاری از مشاوران رئیسجمهوری تمدید برجام را توصیه کردهاند؛ اما ترامپ در پذیرش توصیه آنان اکراه داشته است. به گفته منابع خبری، در روزهای اخیر نمایندگان دولت و کنگره آمریکا در مورد آینده برجام مذاکراتی داشتهاند. اعضای تندرو کنگره به ویژه از حزب جمهوریخواه - حزب رئیسجمهوری - خواستار خروج آمریکا از برجام و بازگرداندن تحریمهای فلجکننده اقتصادی علیه ایران هستند. به گفته آنان، چنین تحریمهایی برای وادار کردن ایران به تغییر سیاست خارجی و داخلی خود ضرورت دارد. در مقابل، اعضای میانهرو به ویژه از حزب دموکرات از تمدید برجام حمایت میکنند و خواستار تصویب طرحی هستند که مانع از آن شود که رئیسجمهوری بدون تایید کنگره از برجام خارج شود. به گفته همین منابع، ترامپ مایل است قوانین مربوط به تحریمها به نحوی تغییر یابد که رئیسجمهوری ملزم نباشد هر ٩٠ روز یکبار برجام را تایید کند.

این مقام آگاه همچنین به خبرگزاری رویترز گفته است که رئیسجمهوری آمریکا مهلتی را برای اصلاح و بهترکردن قرارداد اتمی با ایران تعیین خواهد کرد و او این موضوع را با متحدان اروپایی خود و همچنین با نمایندگان کنگره آمریکا در میان خواهد گذاشت. بدون این گزینه، این امکان وجود دارد که ترامپ از برجام خارج شود.

ترامپ از آغاز مبارزات انتخابات ریاست جمهوری تاکنون، برجام را توافقی بد خوانده و وعده بازنگری آن را داده بود. اما او از زمان آغاز کار بهعنوان رئیسجمهوری در یک سال اخیر، این توافق را تمدید کرده؛ هر چند در موعد قبلی، با ارسال آن به کنگره خواستار تصمیمگیری نمایندگان در این مورد شد. کنگره آمریکا نیز بار دیگر برجام را بدون تغییر برای تصمیمگیری به رئیسجمهوری ارجاع کرد. دولت فعلی آمریکا گفته است که اگرچه طبق ارزیابی آژانس بینالمللی انرژی اتمی، ایران به تعهدات خود در چارچوب برجام به خوبی عمل کرده، اما «روح برجام» را رعایت نکرده است. مقامات دولتی بهخصوص برنامه موشکی جمهوری اسلامی را مغایر قطعنامه شورای امنیت مربوط به برجام دانستهاند؛ درحالیکه ایران این ادعاها را رد کرده است. تصمیم بر سر تمدید تعلیق تحریمها علیه ایران هر سه ماه یک بار از سوی ریاست جمهوری آمریکا انجام میگیرد. در دور گذشته با سر رسیدن ضربالاجل ترامپ تعلیق تحریمهای هستهای ایران را تمدید کرده بود؛ ولی از تایید پایبندی ایران هم خودداری کرده بود. امروز مشخص خواهد شد که آیا تحریمهای جدید وضع خواهد شد یا نه. استیون منوچین، وزیر خزانهداری آمریکا در همین رابطه گفته است انتظار دارد که تحریمهای جدیدی علیه ایران وضع شوند.

اجماع قوی در بروکسل

همزمان با این تحولات، نشست وزرای خارجه ایران، بریتانیا، آلمان، فرانسه و با حضور مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بروکسل روز پنجشنبه برگزار شد و موگرینی در پایان نشست از تصمیم این اتحادیه برای حفظ برجام سخن گفت. در این نشست که ظهر پنجشنبه در مقر اتحادیه اروپا برگزار شد، طرفین درباره اقدامات لازم در شرایط کنونی بهمنظور تداوم اجرا و پایبندی همه طرفهای برجام گفتوگو و تبادلنظر کردند.

وزیر امور خارجه ایران در این نشست بر اهمیت تعهد همه طرفها، به ویژه اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی بر اجرای برجام در شرایط کنونی تاکید کرد. فدریکا موگرینی و وزرای خارجه فرانسه، آلمان و انگلستان در این جلسه بهطور مشترک، بر تعهد دولتهای خود بر اجرای برجام بهعنوان یک دستاورد منحصربهفرد دیپلماسی چند جانبه تاکید کردند. ظریف همچنین بهطور جداگانه با وزرای خارجه کشورهای انگلستان، آلمان و موگرینی ملاقات و درخصوص مسائل مورد علاقه گفتوگو و تبادلنظر کرد. محمدجواد ظریف به همراه زیگمار گابریل، بوریس جانسون و ژان ایو لودریان همتایان آلمانی، بریتانیایی و فرانسوی با فدریکا موگرینی در این نشست آخرین روند اجرای برجام را مورد گفتوگو قرار دادند. موگرینی در نشست خبری با لو دریان، جانسون و گابریل پس از دیدار با ظریف عنوان کرد که اتحادیه اروپا موضع خود را به صراحت اعلام کرده است. برجام نتیجهبخش بوده است و مصمم هستیم که این توافق را حفظ کنیم. رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران پیش از این نشست با لودریان همتای فرانسوی دیداری دوجانبه داشت. در این دیدار، وزیر امور خارجه کشورمان با اشاره به اهمیت اجرای تعهدات کشورهای عضو برجام، بر لزوم نقش فعالتر کشورهای اروپایی در این زمینه تاکید کرد. وزیر امور خارجه فرانسه نیز در این دیدار بر اهمیت اجرای برجام و عزم فرانسه در این زمینه تاکید کرد. ظریف پیش از سفر به بروکسل در سفری چندساعته به مسکو در دیدار با سرگئی لاوروف همتای روس خود درباره برجام به گفتوگو پرداخت.

در همین چارچوب، ظریف پیش از ترک بروکسل در جمع خبرنگاران درباره نتیجه مذاکراتش با سه وزیر اروپایی و موگرینی درباره برجام خاطرنشان کرد: آنچه دیروز و امروز در جلسات کاملا مشخص بود اجماع یکپارچه جامعه بینالمللی بر این است هر حرکتی که به تخریب برجام بینجامد و برجام را بخواهد دستخوش تغییر کند، غیرقابل قبول است و جامعه جهانی با آن مقابله خواهد کرد. 
گفتوگوی تلفنی مکرون با ترامپ

از سوی دیگر، رئیسجمهوری فرانسه در یک تماس تلفنی با همتای آمریکایی خود بر لزوم تعهد به برجام و اجرای آن تاکید کرد. به گزارش «ایسنا» به نقل از رویترز، امانوئل مکرون، رئیسجمهوری فرانسه روز پنج شنبه در تماس تلفنی با ترامپ و در آستانه اعلام تصمیم ترامپ در مورد برجام بر لزوم اجرای تعهد طرفها در توافق هستهای ایران تاکید کرد. بنابر اعلام کاخ الیزه، مکرون در این گفتوگو بر عزم فرانسه بر اجرای سرسختانه برجام یک بار دیگر تاکید کرد و خواست تا همه طرفها به آن احترام بگذارند. همچنین او به همتای آمریکایی خود گفته است اجرای کامل برجام باید همراه با مذاکره ایران در مورد برنامه موشکی خود باشد.

سه سناریو

پیش از نهایی شدن تصمیم ترامپ درخصوص برجام، تحلیلگران و کارشناسان از سه سناریو درباره تصمیم رئیسجمهوری آمریکا خبر دادند.

سناریوی اول که در واقع سناریویی کمتر پذیرفته شده است، خروج آمریکا از توافق هستهای و طبیعتا عدم تمدید تعلیق تحریمها در موعد مقرر خود است. با توجه به رویکرد یکسال اخیر ترامپ بهخصوص اقدامات تهاجمی دو ماه اخیر نیکی هیلی نماینده آمریکا در سازمان ملل و پرداختن به موضوعات داخلی ایران بهعنوان تهدیدکننده صلح و امنیت بینالمللی فرض بر این بود که این اقدامات نشانههایی از خروج احتمالی آمریکا از برجام خواهد بود. بسیاری از کارشناسان اعلام کردند که آسانترین راه برای نابودی برجام همین عدم تمدید تعلیق تحریمها است که به منزله خروج آمریکا از توافق خواهد بود. نکته اینجاست که اگر واشنگتن از برجام خارج شود گروه ۱+۵ به گروه ۱+۴ شامل کشورهای اروپایی بریتانیا، آلمان، فرانسه و روسیه و چین تبدیل خواهد شد. البته این در شرایطی است که ایران در برجام باقی بماند. سناریوی دوم؛ عدم تمدید تعلیق تحریمهای ایران از سوی ترامپ و ادامه اقدامات جنجالی درخصوص توافق هستهای و ارجاع مجدد به کنگره است. پیشتر و در دوره سه ماهه گذشته نیز رئیسجمهوری آمریکا پایبندی ایران به برجام را تایید نکرد و آن را به کنگره ارجاع داد که بهدنبال بیعملی کنگره، تعیین تکلیف برجام بار دیگر به کاخ سفید محول شد. سناریوی سوم که سناریوی نزدیک به واقعیت در شرایط کنونی است، تمدید تعلیق تحریمهای ایران از سوی آمریکا منوط به شروطی از جمله اصلاح برخی از بندهای برجام است. با توجه به حمایتهای پایتختهای اروپایی، مسکو و پکن، از برجام بهنظر میرسد که ترامپ تعلیق تحریمها را تمدید کند، ولی در مقابل از یکسو به اجرای سختگیرانهتر برجام روی آورد و از سوی دیگر تحریمهای غیرهستهای علیه ایران را افزایش دهد. در این سناریو تحلیلگران بر این اعتقادند که ترامپ از تایید پایبندی ایران به برجام مانند دفعه پیشین خودداری خواهد کرد اما در همین فضا، تحریمهای غیرهستهای مانند تحریم صداوسیما، تحریمهای مربوط به حقوق بشر و مصوباتی که در کنگره وجود دارد را تشدید خواهد کرد.

نقش مستقلانه ایتالیا از آمریکا

محمد خزاعی، رئیس کل سازمان سرمایهگذاری و معاون وزارت اقتصاد ایران که در ادامه رایزنیها و ملاقات با مقامات اقتصادی ایتالیا در رم بهسر میبرد، با وینچنتزو امندولا، قائم مقام وزیر خارجه ایتالیا در محل وزارتخانه دیدار و در باره توسعه مناسبات دوجانبه گفتوگو کرد. محمد خزاعی ضمن مهم خواندن انعقاد قرارداد مالی ۵ میلیارد یورویی که باعث گسترش مناسبات اقتصادی دوجانبه شده و هر دو کشور از آن بهرهمند میشوند، آن را یک نشانه روشن از سیاستهای مدبرانه و مستقل ایتالیا و اتحادیه اروپا از سیاستهای آمریکا در قبال ایران و منطقه خواند و آن را مهم ارزیابی کرد. محمد خزاعی از همکاریهای موثر دولت و وزارت خارجه ایتالیا در این اقدام مهم و همچنین نقش موثر و ارزنده سفارت جمهوری اسلامی ایران در رم ابراز قدردانی و سپاسگزاری کرد.