چالش‌های افشا و گزارشگری ریسک در بانک‌ها

گزارشگری و افشا با هدف ایجاد شفافیت و جلب اعتماد بازار و سرمایهگذاران از اهمیت ویژهای در مبادلات و رویدادهای اقتصادی برخوردار است و بخش بانکی کشور که نقش با اهمیتی در اقتصاد و فضای کسب و کار دارد، از این مهم استثنا نیست.

به عبارتی گزارشگری و افشا برای شبکه بانکی نیز اهمیت دارد و در ایران هم مشابه سایر کشورها، بانکها ملزم به افشا و گزارش اطلاعات و رویدادهای مالی و اقتصادی خود بر مبنای استانداردهای حسابداری ایران و الزامات قانونی همچون بخشنامههای منتشره بانک مرکزی و مقررات بازار سرمایه هستند.

نکته قابل توجه آن است که ریسک بخش جدا نشدنی از عمده فعالیتهای شبکه بانکی است. بنابراین افشا و گزارش ریسک بانکی برای برآورد میزان بازدهی، هزینه تامین مالی، حوزه و گستره فعالیتها، تعدیل ریسک و بازده و در نهایت تبیین استراتژیهای بانک برای ذینفعان بانکی حائز اهمیت است.

تحقیقات مرتبط با افشا ریسک در شبکه بانکی از سال ۱۹۹۸ و بر اساس گزارش کمیته نظارت بانکی بال آغاز شده و پس از بحران مالی ۲۰۰۸، شناسایی و درک ریسک در سیستم بانکی به مسالهای با اهمیت در سطح بینالمللی تبدیل شده است. در این تحقیقات بر نقش شفافیت و اطلاعات ریسک بانکی (که باید تحت صورتهای مالی و یادداشتهای همراه آن افشا شود) تاکید شده است.

با این حال با بروز بحرانهای مالی مختلف (۲۰۰۱ و ۲۰۰۸) و اثر دومینویی آن بر اقتصاد بینالمللی و ریاضتهای اقتصادی کشورهای عضو اتحادیه اروپا، الزامات ریسک و افشا به مساله حیاتی تبدیل شد؛ که خروجی آن چندین چارچوب گزارشگری و افشا ریسک با هدف پوشش جامع، کنترل و نظارت موثر بر ریسک در بانکها و موسسات مالی بوده است. یکی از این موارد، انتشار استاندارد بینالمللی حسابداری شماره ۷ با عنوان «ابزارهای مالی، افشا و ارائه» است که در سال ۲۰۰۷ ارائه و در سالهای ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ در واکنش به بحرانهای مالی اصلاح شد.

در ایران نیز با تاکید بر استانداردهای حسابداری بینالمللی و با توجه به اهمیت افشا ریسک، در سال ۱۳۹۴ کارگروه مطالعاتی استانداردهای حسابداری بینالمللی در ایران پژوهشی در ارتباط با چارچوب گزارشگری مالی بانکهای ایران تدوین و ارائه کرد که یکی از خروجیهای این پروژه انتشار صورتهای مالی نمونه بانکها بود.

در صورتهای مالی نمونه مطابق با استانداردهای حسابداری بینالمللی سرفصلی برای افشا و گزارش ریسک و تحت چهار نوع ریسک شامل: ریسک اعتباری، ریسک نقدینگی، ریسک عملیاتی و ریسک بازار منظور شده است. در مقدمه این سرفصل آمده است که: «ساختار این بخش از گزارشگری بانک با توجه به مجموعه رهنمودهای مدیریت ریسک صادره از سوی کمیته بال (بال II) و استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی تنظیم گردیده است».

نکته قابل توجه آن است که قبل از انشار صورتهای مالی نمونه بانکها، بانک مرکزی ایران برای مدیریت ریسک و نظارت و کنترل بر ریسک در بانکها با توجه به رهنمودها و بخشنامههای صادره این نهاد تلاشی را از سال ۱۳۸۳ تا کنون آغاز نموده است. بنابراین این سوال مطرح است که چالشهای پیشرو در زمینه افشا و گزارشگری مناسب ریسک در بانکهای ایران کدام است؟

نتایج تحقیقات و بررسیهای انجام شده در این حوزه نشان میدهد عواملی همچون: ویژگیهای موثر بانک بر افشا، ویژگیهای محیط کسب و کار بانکی، هزینههای افشا و استقرار حاکمیت شرکتی نامطلوب و عدم تمایل مدیریت برای افشا، از مهمترین دلایل عدم افشا مناسب ریسک در شبکه بانکی کشور است.

همچنین در برخی دیگر از تحقیقات سه رویداد شامل، بحرانهای مالی، پیادهسازی استانداردهای بینالمللی و توسعه بازارهای مالی، از عوامل موثر بر بهبود و توسعه افشا و گزارشگری ریسک معرفی شدهاند. بنابراین، از دید چالشهای عدم توفیق افشا و گزارشگری، ضعف و تاخیر در پیادهسازی استانداردهای بینالمللی، عدمهمسویی مقررات و استانداردهای داخلی با استانداردهای بینالمللی و عدم توسعه بازارهای مالی (با تاکید بر ارائه ابزارهای مالی نوین برای پوشش ریسک) در بانکها را میتوان از دلایل عدمتوفیق در افشا و گزارشگری ریسک محسوب کرد.

با توجه به موارد گفته شده و با توجه به اقدامات اخیر بانک مرکزی در راستای شفافیت و گزارشگری در بانکها، به نظر میرسد تعمق بر چالشهای پیشروی افشا و گزارشگری طی سالیان گذشته ضرورتی غیرقابل انکار محسوب میشود.