شاید بشود، شاید نشود

چندی قبل در یک سخنرانی در دانشگاه بهشتی درباره سوابق مدرنسازی در ایران گفته بود: «ما سابقه مدرنسازی در ایران زیاد داشتهایم که شاید بدترینشان بازسازی خرمشهر بود. حتما به خاطر دارید که قرار بود آبادان، خرمشهر و هویزه بازسازی مدرن شوند اما بعد از گذشت ٣٠ سال هنوز یکسوم خرمشهر بازسازی نشده؛ چون قرار بوده مدرن ساخته شود. متاسفانه ما هنوز یاد نگرفتهایم از اشتباهاتمان درس بگیریم. مشکل اینجاست که هنوز نفهمیدهایم جامعه چیست؛ جامعه فقط ساختمان نیست و شهر فقط بنا و سازه نیست. شهر مانند تار عنکبوتی به هم پیوسته است که از گرههای مختلف ساخته شده و سانحهای مثل زلزله این تار را از هم میدرد و رشتهها را جدا میکند. سکونتگاه انسانی کوه یخی است که ما فقط ظاهرش را میبینیم. قسمت اعظم این کوه یخ از نگاه ما پنهان است و آن چیزی جز «چرایی» شکلگیری آن سکونتگاه و «چگونگی» شکلگیری آن نیست. تا وقتی ما چرایی و چگونگی شکلگیری این سکونتگاه را نفهمیم، نمیتوانیم آن را بازسازی کنیم. اگر ما شهر را متشکل از راهها و ساختمانها و زیرساختها بدانیم، تنها نوک این کوه یخ را دیدهایم و متوجه قسمت اعظم آن یعنی روابط اقتصادی، اداری، سیاسی، روانشناختی، محیطزیستی، فرهنگی و اجتماعی که یک شهر را میسازد، نشدهایم که همه اینها در دو بخش خسارات مادی قابل مشاهده و خسارات معنوی غیرقابل مشاهده تقسیمبندی میشوند. این درک درست از وضعیت از آن جهت اهمیت دارد که به ما کمک میکند در چرخه بحران راهمان را گم نکنیم». فلاحی اما در گفتوگو با «شرق» محتاطانهتر موضعگیری میکند و به شوخی میگوید: «ما را با همکارمان درنیندازید». اما اضافه میکند: «در صداقت دکتر زیباکلام هیچ شکی نیست. در هدف خوبی هم که دارد هیچ بحثی نیست. بااینحال باید دقت کنیم که اشتباهی را که ٥٠ سال در حال تکرار است، انجام ندهیم. تا وقتی ما بستری را که آن مردمان در آن در کنار یکدیگر زندگی میکردهاند و حالا دستخوش حادثه شده نشناسیم، نمیتوانیم بازسازی خوبی انجام دهیم و آنچه حاصل میشود، حتی اگر مدرن باشد، شبیه به یک شهرک سینمایی است نه یک زیستگاه انسانی.

اتفاق خوبی که در این بین افتاد، قراردادی بود که دکتر زیباکلام با بنیاد مسکن بست و با توجه به تجربیات عملیاتی بنیاد مسکن و کارشناسی که دارد مطمئنا ضریب اشتباهات بسیار کمتر خواهد بود و چه خوب میشد که ایشان با همکارانشان در دانشگاه شهید بهشتی هم برای مشورت تماس میگرفتند. ما تجربیات بازسازی پس از زلزله از دهه ٣٠ تا امروز را مستند کردهایم و بدون شک تخصصیترین گروه بازسازی خاورمیانه را داریم. سؤالی که وجود دارد این است که آیا با یک گل بهار میشود؟ شاید بشود، شاید هم نشود اما شبیه این است که ما یک ساختمان مدرن وسط بافت فرسوده بسازیم. آیا میتوانیم از آن نتیجه خاصی بگیریم؟ آیا میتوانیم بگوییم چون یک آسمانخراش با حمایت ویژه در میان بافت فرسوده ساختهایم، پس معنای خاصی داشته است؟  آیا ممکن نیست مشکل حاشیهنشینی در شهرها اینبار به مشکل حاشیهنشینی در این دهکده تبدیل شود؟» فلاحی تأکید میکند حالا که زیباکلام تصمیم به انجام چنین کاری دارد، باید به او کمک کرد کارش را با موفقیت انجام دهد و به همین دلیل مشورت با افرادی که سابقه بازسازی در زلزلههای گذشته را دارند و دانش آن را مستند کردهاند، مفید خواهد بود.