نگاهی به تاریخچه نفت و انواع نفت‌های خام جهان

تولید تجاری نفت، نخست برای آن بود که شب را کنار زند و به خانهها روشنی بخشد، اما رفتهرفته با کشف دیگر خواص نفت، این هیدورکربور به کالای استراتژیکی تبدیل شد که بدون عرضه مستمر و مداوم آن، ثبات و امنیت جهان به خطر میافتد.

نفت خام از عناصر کربن و هیدروژن تشکیل شده که یکی از انواع «هیدرو کربورها» است و به اعتبار ترکیبات هیدروکربوری و میزان گوگرد آن به نفت خامهای سبک و سنگین و ترش و شیرین طبقهبندی میشود.

نفت خام انواع مختلفی دارد که بیش از هفتاد نوع آن به مقدار تجاری، تولید و در بازار معامله میشود. شاید هیچ دو نفت خامی را نتوان یافت که خصوصیات آن درست مثل هم باشد، اما میتوان ویژگیهایی به دست داد که از طریق آن و با مقایسه آنها با ویژگیهای نفت خامهای شاخص نظیر برنت، «دبلیو.تی.آی» و دوبی، بهای معقولی برای آنها در بازار به دست آید. از جمله این ویژگیها سبکی و سنگینی و ترشی و شیرینی است.

انجمن نفت آمریکا که به اختصار API گفته میشود، یکی از موسسههای بزرگ آمریکاست که در صنعت نفت و گاز فعالیت دارد و بیش از 400 شرکت فعال در تولید، پالایش و توزیع نفت و فرآوردههای نفتی را نمایندگی میکند.

این موسسه به نمایندگی از فعالان این صنعت در خصوص مسائل حقوقی، مالی، اقتصادی، مقرراتی و تحقیقاتی با دولت و نهادهای قانونگذاری، وارد مذاکره میشود.

تاثیرات زیستمحیطی و تایید استانداردهای صنعت نفت و توسعه دانش این صنعت، از جمله موضوعات مورد علاقه این انجمن بهشمار میآید. این موسسه به تعریف استانداردهایی برای فرآوردههای نفتی نیز مبادرت میورزد. به عنوان نمونه، شاخص «گرانش» انجمن نفت آمریکا که در انگلیسی API Gravity گفته میشود، مقیاسی است که از سوی این انجمن برای تعیین چگالی نفت خام تعریف شده است که شاخصی برای تعیین سبکی و سنگینی انواع نفت خام و فرآوردههای نفتی به کار میرود.

برای نشان دادن میزان سبکی و سنگینی نفت خام، بهطور معمول از شاخص «ای.پی.آی» (API) استفاده میشود. این شاخص از حاصل تقسیم عدد 14.5 بر «وزن مخصوص» نفتخام در درجه حرارت 60 درجه فارنهایت، منهای عدد 131.5 به دست میآید.

نفت خامهای با «آی.پی.آی» بالاتر از 30 را سبک و 20 تا 30 را متوسط و پایینتر از 20 را نفت خام سنگین میگویند. نفتخامهایی با «ای.پی.آی» بیشتر از 44 مانند نفت خام «اکوفیسک» نیز وجود دارد که آنها را بسیار سبک میگویند.

نفت خام افزون بر «هیدروکربورها»، ناخالصیهایی نظیر نیتروژن، گوگرد، نمک و فلزات نیز در خود دارد. مقدار گوگرد (سولفور) موجود در نفت، یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر قیمت آن است. هیدورژن سولفید به سبب داشتن خاصیت اسیدی، خورندگی دستگاههای تقطیر را افزایش میدهد و به سبب سمی بودن، به محیط زیست خسارات جبرانناپذیری وارد میکند. از اینرو، حذف آن از نفت خام ضرورتی انکارنشدنی و در عین حال پرهزینه است.

«نفت شیرین» به نفت خامی میگویند که میزان گوگرد آن کمتر از 0.5 درصد و «نفت ترش» به نفت خامی میگویند که میزان گوگرد آن بیش از 0.5 درصد باشد. میزان گوگرد موجود در نفت خام بهطور معمول بین 0.1 و سه درصد وزن نفت خام است. بیشتر نفت خامهای شیرین، سبک و بیشتر نفتخامهای ترش، سنگین هستند.

نفت خام برنت:

نفت خام برنت، یکی از شناختهشدهترین شاخصهای نفت خام است که به عنوان مبنای قیمتگذاری بسیاری از انواع نفت خام در بازارهای جهانی به کار برده میشود. نفت خام برنت مخلوطی از نفت استخراجشده از شبکه برنت و «نینان» در دریای شمال است که از طریق شبکه خط لوله به پایانه نفتی «سالوم وو»؛ بزرگترین بندر صادراتی دریای شمال، در بریتانیا انتقال مییابد و در آنجا بارگیری میشود. درجه API مخلوط برنت بیش از 38 و میزان گوگرد آن 0.41 درصد است، بنابراین در طبقه نفت خامهای سبک و شیرین قرار میگیرد.

نفت خام مارس:

نفت خام مارس (Mars) از جمله انواع نفت خامهای سنگین و ترش بهشمار میآید که در آمریکا و خلیج مکزیک تولید و در بندر Clovelly بارگیری و صادر میشود. درجه «ای.پی.آی» آن 29 و مقدار گوگرد آن 1.9 درصد است. مقدار تولید نفت خام مخلوط مارس از 150 تا 230 هزار بشکه در روز در نوسان است. شرکت شل یکی از تولیدکنندگان بزرگ این نفت خام بهشمار میآید.

نفتخام میناس:

نفت خام میناس (Minas) که با نام نفت خام سبک سوماترا (Sumatra Light) نیز شناخته میشود، یکی از نفت خامهای شاخص بازار آسیاست که در مناطق خشکی جزیره ساماترای اندونزی تولید و از بندر «دومای» صادر میشود. این نفت خام با درجه «ای.پی.آی» 35.8 درصد گوگرد از جمله انواع نفت سبک و شیرین بهشمار میآید. محمولههای صادراتی این نفت خام از 500 تا 700 هزار بشکه در نوسان است. تولید روزانه نفت خام میناس بیش از 400 هزار بشکه برآورد میشود.

نفت خام موربان:

نفت خام موربان (Murban) با درجه «ای.پی.آی» 39.3 و وجود 0.8 درصد گوگرد از جمله انواع نفت خامهای سبک و نسبتا شیرین بهشمار میآید. این نفت خام در امارات عربی متحد تولید و از بندر Jebel Dhanna بارگیری میشود. مقدار تولید نفت خام موربان تا 1.5 میلیون بشکه در روز گزارش میشود.

نفت خام تاپیس:

نفت خام تاپیس با درجه API نزدیک به 46 و میزان گوگرد 0.03 درصد، در حوزه دریایی Trengganu مالزی تولید میشود. گفتنی است که این نوع نفت خام برخلاف نفت خام برنت در بازار نفت مورد معامله قرار نمیگیرد، اما به یکی از انواع نفت شاخص برای قیمتگذاری در منطقه آسیا بهشمار میآید. استرالیا به سبب روابط تجاری گستردهای که با منطقه آسیا دارد، قیمت نفت خام تاپیس را برای قیمتگذاری نفت خامهای وارداتی و حتی فرآوردههای نفتی خود به کار میبرد.