تغییر تاکتیک برجامی آمریکا

اسناد جدید درز شده از وزارت خارجه آمریکا بیانگر آن است که شیب تحرکات و سنگاندازیهای واشنگتن در قبال توافقهستهای ایران ملایمتر شده است؛ در شرایطی که دونالد ترامپ، رئیسجمهوری آمریکا آخرین باری که تعلیق تحریمهای هستهای علیه ایران را تمدید کرد به کشورهای اروپایی هشدار داد که در صورت برطرف نشدن «نقصهای برجام» تا ۱۲ می، (۲۲ اردیبهشت) آمریکا بهطور کامل از این توافق هستهای خارج خواهد شد اما ظاهرا یک روز پس از این سخنان، رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا طی دستورالعملی خطاب به دیپلماتهای آمریکایی مستقر در پاریس، لندن، برلین و بروکسل (مقر اتحادیه اروپا)، نوشته است که سیاستهای ترسیم شده برای سفارتخانههای ایالاتمتحده «ملایمتر» از سخنان دونالد ترامپ در رابطه با آینده برجام است.

طبق این سند، آمریکا مسیری را ترسیم کرده که در آن، سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان صرفا به «بهبود بخشیدن» برجام «متعهد» میشوند. در مقابل این تعهد، دونالد ترامپ، در ماه می آینده از طریق تمدید تعلیق تحریمها، برجام را زنده نگه میدارد. البته یادداشت تیلرسون تا به امروز رسانهای نشده است. براساس این سند، وزارت خارجه آمریکا بهدنبال توافق با کشورهای اروپایی با هدف بهبود توافق هستهای در یک بازه زمانی نامشخص است؛ درخواستی که ملایمتر از صحبتهای ماه گذشته دونالد ترامپ است. براساس اطلاعاتی که رویترز از برخی دیپلماتها کسب کرده مقامات دولت واشنگتن بهدنبال این درخواست از بریتانیا، فرانسه و آلمان هستند تا این تعهد را ایجاد کنند که بتوانند با هم برای رسیدن به یک توافق الحاقی و تکمیلی همکاری کنند.  در یکی از این اسناد از زبان وزارت امور خارجه آمریکا خطاب به اروپاییها چنین آمده است: «ما از شما تعهد میخواهیم که در همکاری مشترک با یکدیگر به یک توافقنامه تکمیلی- در زمینه برجام- دست یابیم که در آن محدودیتهای توسعه و آزمایش برنامه موشکی بالستیک ایران، بازرسیهای قویتر آژانس و محدودیتهای دائمی برنامه هستهای ایران، تضمین شود.» بر مبنای اسناد جدیدی که از وزارت امور خارجه آمریکا درز کرده، دولت ترامپ امیدوار است شرکای اروپایی آمریکا دستکم با وعده اصلاح برجام، ادامه اجرای این موافقتنامه بینالمللی را تضمین کنند. همچنین این اطلاعات نشان میدهد دولت آمریکا چندان مشتاق بر هم خوردن برجام آن گونه که ترامپ بارها وعده آن را داده، نیست و در عوض واشنگتن امیدوار است شرکای اروپایی آمریکا با اصلاح برجام امتیازهایی را به نفع واشنگتن از ایران بگیرند. در عین حال براساس اسناد افشا شده میتوان گفت دولت ترامپ بیشتر تلاش دارد با لفاظی و ایجاد جو روانی و فشار سیاسی علیه ایران و متحدان اروپایی، ایران و اروپا را به اصلاح و بازبینی برجام وادارد. از سوی دیگر لحن این اسناد نشان دهنده این واقعیت است که دولت ترامپ حتی حاضر است در برابر وعده خشک و خالی کشورهای اروپایی در زمینه گنجاندن شروط سهگانه آمریکا در برجام، از تهدید و موضع لغو برجام عقب بنشیند.

کاخ سفید و وزارت امورخارجه از واکنش درباره انتشار این خبر خودداری کردهاند اما خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام ارشد در وزارتخارجه آمریکا نوشته است این امیدواری وجود دارد که «نقصهای برجام» از طریق توافق برای تغییر بعضی از مفاد آن، امضای یک موافقتنامه الحاقی یا مراجعه به شورای امنیت سازمان ملل متحد برطرف شود. البته تحلیلگران هرگونه دخل و تصرف در برجام تا مهلت تایید شده را با توجه به مخالفت ایران «غیرممکن» میدانند اما به گفته آنها موافقت پایتختهای اروپایی با خواستههای آمریکا امکان از سرگیری مذاکرات هستهای با ایران، روسیه و چین را هموار میکند.

نرمش در برابر ایران

منتقدان برجام در واکنش به انتشار این گزارش، دولت ترامپ و وزارت خارجه را به نرمش در برابر ایران متهم کردهاند. بعضی از منتقدان برجام میگویند وزارت خارجه سعی دارد دونالد ترامپ را دور بزند یا اینکه از اول تهدیدهای ترامپ جدی نبوده است. از دیگر سو جمهوری اسلامی ایران و مقامات اتحادیه اروپا از جمله مسوول سیاست خارجی این اتحادیه پیشتر اعلام کردهاند که برجام قابل مذاکره مجدد و بازبینی نیست؛ اما همزمان سران ۳ کشور اروپایی - بریتانیا، فرانسه و آلمان - در اظهارات خود در هفتههای گذشته تاکید کردهاند که درباره فعالیتهای موشکی و سیاستهای منطقهای جمهوری اسلامی ایران نگرانیهای مشترکی با واشنگتن دارند و آمادهاند درباره اتخاذ تدابیر جدید علیه ایران در این زمینهها با واشنگتن همکاری کنند.

همچنانکه وزارت خارجه فرانسه دوشنبه ۳۰ بهمن ضمن اعلام تعهدش به توافق اتمی با ایران، از برنامه موشکهای بالستیک ایران و فعالیتهای منطقهای تهران ابراز نگرانی کرد. پیش از این، امانوئل مکرون، رئیسجمهوری فرانسه، روز ۲۵ بهمن گفته بود: «برنامه موشکهای بالستیک ایران باید «تحت نظارت بینالمللی» قرار گیرد.» سخنان وی با واکنش تهران مواجه شد.

عقبنشینی ترامپ

برخی دیپلماتهای اروپایی با توجه به اسناد جدید گفتهاند که بهطور دقیق نمیدانند آیا این اسناد نشاندهنده تغییر رویکرد دولت ترامپ در زمینه برجام باشد یا نه. یک دیپلمات اروپایی در این زمینه به رویترز گفته است: «هیچکس نمیداند ترامپ چه میخواهد و در ۱۲ مه ۲۰۱۸ - موعد تعلیق تحریمهای هستهای ایران از سوی آمریکا- چه خواهد کرد. وبگاه بریتانیایی اکسپرس ضمن «غافلگیر‎کننده» توصیف کردن سند اخیر، نوشت که سند درزشده نشان می‎هد خواستههای برجامی ترامپ تحلیل رفتهاند و به نظر میرسد که ترامپ از تهدیداتش برای پاره کردن برجام عقبنشینی کرده است.» از دیگر سو پنج مقام اروپایی و چهار مقام سابق آمریکایی گفتهاند که محتوای این سند نشان میدهد سطح توقعات ترامپ نسبت به آنچه او در ژانویه گذشته اعلام کرده، پایینتر آمده است.

فرآیند دومرحلهای

در عین حال یک مقام بلندپایه وزارت خارجه آمریکا طی گفتوگویی، تلاشهای کشورش با اروپاییها را یک فرآیند دومرحلهای توصیف کرد. وی گفته در مرحله اول، یعنی از ۱۲ژانویه تا ۱۲ مه، آمریکا بهدنبال جلب موافقت اروپاییها درخصوص ضعفهایی که نیازمند اصلاح هستند، خواهد بود. این مقام آمریکایی تاکید کرد: «ما یک تعهدی از آنها (اروپاییها) میخواهیم مبنی بر اینکه اینها نقصهایی هستند که نیازمند حل شدن هستند... و (نیز از آنها) توافقی میخواهیم مبنی بر اینکه ما بهدنبال یک توافقنامه خواهیم بود. فقط همین.» مرحله دوم، بلافاصله بعد از ۱۲ مه شروع خواهد شد و در آن، این تفاهم میان آمریکا و اروپا به سایر طرفهای برجام -ایران، روسیه و چین - منتقل خواهد شد تا معلوم شود آیا راهی برای پرداختن به این مسائل وجود دارد یا خیر.

سه راهحل احتمالی

این مقام آمریکایی گفته برای این مساله سه راهحل احتمالی وجود دارد: «اصلاح توافق موجود، مذاکره بر سر یک توافقنامه تکمیلی یا پیگیری یک قطعنامه جدید از سوی شورای امنیت برای اعمال تغییرات جدید.»