جزییات وضعیت بازار کار ایران از نگاه مرکز آمار

رسمیترین نهاد آماری کشور در حالی نرخ بیکاری را ٩/١١ درصد اعلام کرده، که بر اساس اعلام همین نهاد، نرخ بیکاری جوانان ١٥ تا ٢٤ سال به ٤/٢٨ درصد رسیده است. نرخ بیکاری این جوانان در مناطق شهری به ٤/٣٢ درصد محاسبه شده که درنتیجه آن میتوان گفت از سه میلیون و ١٤١ هزار بیکار، بیش از ٨١٣ هزار نفر از آنها را جوانان این رده سنی تشکیل میدهند.

مرکز آمار ایران با انتشار جداول آماری نرخ بیکاری پاییز سال ١٣٩٦ پرده از جزییات وضعیت اشتغال کشور برداشت. بر این اساس از جمعیت حدود ٨٠ میلیون نفری کشور، ٢٦ میلیون و ٤٧٢ هزار و ٨٣٥ معادل ١/٤٠ درصد از جمعیت کشور تا پایان پاییز امسال شاغل یا جویای شغل بودهاند.

این مولفه نسبت به تابستان امسال ٩/٠ درصد کاهش یافته است. این شاخص برای مردان ١/٦٤ درصد و برای زنان ٩/١٥ درصد است. همچنین مناطق روستایی حدود سه درصد بیش از مناطق شهری از نظر اقتصادی فعال بودند و ١/٤٢ درصد روستاییان کشور در پاییز امسال شاغل یا خواهان شغل بودند.

در بخش بیکاری، ٩/١١ درصد از جمعیت فعال اقتصادی کشور که معادل سه میلیون و ١٤١ هزار و ٦٦٧ نفر هستند از یافتن شغل محروم ماندند. براین اساس میتوان گفت آمار بیکاری هم نسبت به تابستان امسال ٢/٠ واحد درصد افزایش داشته ولی از مدت مشابه سال گذشته ٤/٠ واحد درصد کمتر است. در این میان تعداد بیکاران مرد دو میلیون و ١٣٩ هزار و ٤٩٢ نفر است که به معنای نرخ ١/١٠ درصدی بیکاری مردان است. برای زنان هر چند تعداد بیکاران ٩٩٧ هزار و ٦٥٥ نفر گزارش شده ولی نرخ بیکاری برای زنان ٢/١٩ درصد است. در مناطق شهری نرخ بیکاری ٢/١٣ درصد و در بخش روستایی ١/٨ درصد اعلام شده است.

با وجود آنکه بخش مهمی از تحصیلکردگان آموزش عالی در کشور زنان هستند و اکنون میتوان گفت سهم زنان از صندلیهای دانشگاهی بهشدت در حال رشد است، با این همه سهم آنها از بازار کار اندک است. نرخ بیکاری حدود ٢٠ درصدی در کنار مشارکت ٩/١٥ درصدی حاکی از آن است که بازار کار ایران همچنان در جذب زنان ناکام مانده است. از سوی دیگر میتوان به نگاههای تبعیضآمیز در بازار کار نیز اشاره کرد. بسیاری از کارفرمایان ترجیح میدهند از مردان به عنوان کارمند و کارگر استفاده کنند و به همین دلیل زنان همچنان از داشتن بستر کافی برای ابراز وجود در بازار کار بهرهمند نیستند.

جوانان ١٥ تا ٢٤ ساله بیشترین بیکاران را از آن خود دارند. در این بازه سنی نرخ بیکاری ٤/٢٨ درصد اعلام شده که معادل ٨١٣ هزار و ٤٥٧ نفر است. این شاخص نیز نسبت به تابستان امسال با رشد ١/١ درصدی روبهرو شده است. در این بازه سنی ٥/٢٤ درصد مردان بیکار هستند و نرخ بیکاری برای زنان این بازه سنی، به رقم ٣/٤٢ درصد بالغ شده است. نرخ بیکاری جوانان ١٥ تا ٢٤ ساله شهرنشین ٤/٣٢ درصد و در مناطق روستایی این رقم به ٥/١٩ درصد رسیده است. بیکاری جوانان ١٥ تا ٢٩ ساله نیز بالاتر از نرخ میانگین بیکاری در کشور است. در این بازه سنی نرخ بیکاری کل ٢٥ درصد، بیکاری مردان ١/٢١ درصد و بیکاری زنان ٤/٣٨ درصد بوده است.

بالا بودن نرخ بیکاری جوانان در ایران علل گوناگونی دارد؛ از جمله آنها میتوان به عدم پاسخگویی نیاز بازار کار در نظام آموزشی کشور اشاره کرد. اینکه بالاترین نرخ بیکاری به جوانان تعلق دارد و از قضا بیشترین تحصیلکرده آموزش عالی نیز در این نسل دیده میشود قبل از هر چیز نشاندهنده ضعف نظام آموزشی کشور است. از سوی دیگر، با توجه به وضعیت دستمزد در ایران و تضعیف قدرت خرید کارگران، کارمندان و کارکنان، بسیاری از افراد باسابقه اکنون بیش از یک شغل دارند تا بتوانند هزینههای زندگی خود را تامین کنند. براساس گزارش مرکز آمار ١/٣٧ درصد از کل شاغلان کشور، بیش از ٤٩ ساعت در هفته کار کردند به این ترتیب میتوان ادعا کرد از حدود ٢٣ میلیون کار کن کشور، حدود هشت میلیون نفر بیش از زمان قانونی را سر کار بودند و در مقابل سه میلیون و ١٣٧ هزار نفر از داشتن هر شغلی محروم بودند. این در حالی است که ٤/٣٩ درصد از شاغلان شهرها بیش از زمان مقرر شاغل بودند که نشان میدهد بحران چند شغلهها در شهرهای ایران حادتر از مناطق روستایی است. با توجه به اینکه براساس آمارهای رسمی، حداقلهای هزینه معیشتی یک خانوار در کشور دو میلیون و ٤٨٩ هزار تومان اما حداقل مزد تنها ٩٣٠ هزار تومان است. مادامیکه این شکاف برطرف نشود و سهم مزد از معیشت افزایش نیابد، همچنان حضور جوانان در بازار کار تحتالشعاع مسائلی از این دست قرار خواهد داشت.

سهم صنعت، کشاورزی و خدمات در اشتغال

سهم بخش کشاورزی از کل اشتغال کشور ٢/١٧ درصد اعلام شده که به معنای حضور چهار میلیون و ١٥ هزار نفر از شاغلان کشور در این بخش است. از کل اشتغال مردان ٣/١٦ درصد آن در بخش کشاورزی تامین شده اما سهم کشاورزی در اشتغال زنان، ٤/٢١ درصد بوده است. صنعت ٦/٣٢ درصد مشاغل کشور را به خود اختصاص داده که به معنای اشتغال هفت میلیون و ٦١٢ هزار و ٥٥١ نفر است. سهم صنعت از اشتغال مردان ٣/٣٤ درصد و از اشتغال زنان ٣/٢٥ درصد محاسبه شد. همچنان خدمات بیشترین سهم را در اشتغال کشور دارد به گونهای که در پاییز سال جاری، ١/٥٠ درصد از مشاغل کشور به این بخش اختصاص یافته است. ٤/٤٩ درصد از مردان و ٣/٥٣ درصد از زنان در بخش خدمات حضور داشتند. از میان کل شاغلان ٨/١٠ درصد شغل نیمهوقت یا همان اشتغال ناقص را در فصل پاییز تجربه کردند. افراد دارای اشتغال ناقص کسانی هستند که در هفته مرجع، حاضر در سرکار یا غایب موقت بوده و به دلایل اقتصادی از جمله رکود، پیدا نکردن کار با ساعت کار بیشتر، قرار داشتن در فصل غیر کاری و... کمتر از ٤٤ ساعت کار کرده و خواهان انجام کار اضافی در هفته مرجع بودهاند. همچنین نسبت اشتغال جمعیت ١٠ ساله و بیشتر از کل بازار کار ٤/٣٥ درصد بوده است. نسبت اشتغال عبارت است از نسبت جمعیت شاغل ١٠ ساله و بیشتر به کل جمعیت در سن کار است. به بیان دیگر تنها ٤/٣٥ درصد از جمعیت بیش از ١٠ ساله کشور در پاییز امسال شاغل بودند و براین اساس میتوان گفت بار کل اقتصاد کشور بر دوش حدود یک سوم از جمعیت افتاده است.

عملکرد موفق هرمزگان در پایین نگه داشتن نرخ بیکاری

در میان استانهای کشور بهترین عملکرد را در زمینه مشارکت اقتصادی، استان خراسان شمالی داشته است. در این استان ٤/٤٦ درصد جمعیت در فعالیتهای اقتصادی مشارکت داشتهاند. استان اردبیل نیز با ٧/٤٤ درصد مشارکت اقتصادی پس از خراسان شمالی بهترین عملکرد را در میان استانهای کشور داشته است. نرخ مشارکت اقتصادی در استان تهران ٥/٣٩ درصد اعلام شده و کمترین میزان مشارکت اقتصادی متعلق به استان سیستان و بلوچستان است که تنها ٧/٣٠ درصد جمعیت آن در فعالیتهای اقتصادی مشارکت داشتهاند. استان ایلام نیز با مشارکت ١/٣٤ درصد مردم در امور اقتصادی وضعیت چندان مناسبی ندارد.

استان کرمانشاه با نرخ بیکاری ٦/٢٥ درصد بیکارترین استان کشور در پاییز امسال بود. نرخ بیکاری استان چهارمحال و بختیاری هم به ١/٢١ درصد رسید که این نیز در نوع خود رقم بالایی محسوب میشود و پس از استان کرمانشاه، این استان پذیرای بیشترین بیکاران کشور در خود بوده است. نرخ بیکاری در تهران ٢/١١ درصد بوده که به معنای آن است که بیکاری در این استان ٧/٠ درصد کمتر از میانگین کشوری است. استان هرمزگان با نرخ ٥/٧ درصدی بیکاری بهترین وضعیت شغلی را در میان تمام استانهای کشور به خود اختصاص داده و پس از آن سمنان و مرکزی به ترتیب با نرخ بیکاری ٣/٨ درصد و ٥/٨ درصد قرار دارند.

بازار کار نیازمند تغییر نگاه است

آمار بیکاری در پاییز امسال نشان میدهد همچنان بازار کار ایران به رغم طرحهایی چون اشتغال فراگیر و کارورزی از تامین نیازهای شغلی جامعه ناتوان است. از یک سو اقتصاد ایران هنوز با مشکل جذب سرمایهگذاری مواجه است و از طرف دیگر تقاضا برای شغل و بهبود وضعیت معیشتی به یک مطالبه جدی جامعه تبدیل شده است. مساله اساسی این است که سیاستگذاران باید تغییری در نگاه خود نسبت به مسائل مربوط به بازار کار به وجود آورند؛ یکسوی تولید در کشور کارفرما و سرمایهگذار است و در طرف دیگر تعداد زیادی کارگر، کارمند، بیکار و متقاضی شغل وجود دارد. این میان سنگین کردن کفه ترازو به سود کارفرما و سرمایهگذار برای جذب سرمایه بیشتر، در تمام سالهای پس از جنگ در دستور دولتها قرار گرفته است. به همین خاطر حداقل دستمزد امروز ایران با وجود تاکید قانون مبنی بر تامین حداقلهای معیشتی یک خانوار، فاصله بیش از دو برابری با حداقلهای معیشتی در کشور دارد. این مهم نه تنها با افزایش تعداد افراد چند شغله، اشتغال را بهشدت متاثر میکند، بلکه با ادامه این روند روز بهروز از بهرهوری کار در کشور کاسته میشود. همانطور که هیچ سرمایهگذاری به اصطلاح محض رضای خدا اقدام به سرمایهگذاری نمیکند و حداقل توقع آن دستیابی به یک نرخ سود مطلوب است. نیروی کار و کارکنان یک محیط هم توقع دارند که نیازهای خود و خانواده خود را تامین کنند. طبعا هنگامی که یک فرد در چند بخش مشغول است از کیفیت کارش کاسته میشود و همین امر میتواند تولید داخلی را بیش از پیش غیررقابتی کند. درنتیجه به نظر میرسد یکی از راهکارهای مهم بهبود بازار کار کشور، تقویت وضعیت معیشتی عموم کارکنان و تلاش برای افزایش انگیزههای شغلی در کنار بهبود سطح مصرف جامعه باشد.