ایران، سرزمین حباب‌ها

حباب در اقتصاد همیشه عامل ثروتمندشدن عدهای و البته مقروض و متضررشدن تعداد بیشتری است. قیمتها در اقتصاد حبابی (Economic bubble) دچار تغییرات شدید میشوند؛ بهطوریکه تعیین قیمت بر اساس عرضه و تقاضا دشوار است. این پدیده حاصل دادوستد با حجم و نرخ بسیار بیشتر از ارزش واقعی مورد معامله است. چون تعیین ارزش واقعی، کار دشواری است معمولا پس از افت ناگهانی قیمت و بهاصطلاح ترکیدن حباب متوجه وجود حباب میشوند. زمانی که حباب شکل میگیرد سرمایهگذاران با هجوم بدون توجه به ارزش واقعی بازار یک کالا اقدام به خرید هیجانی در بازار میکنند که باعث جداشدن قیمت بازار یک کالا از ارزش واقعی آن میشود. مفهوم حباب با نوسانات عادی بازار تفاوت جدی دارد. در معاملات عادی بازار، طبیعی است که قیمت بازار یک کالا در نوسان است، بهطوریکه گاهی بالاتر از ارزش واقعی و گاهی پایینتر از آن معامله میشود. در هنگام پیشآمد یک رخداد مثبت یا منفی بدیهی است که بازار نسبت به آن عکسالعمل نشان دهد. ویژگی حباب، موقتیبودن آن است. حباب گاهی به صورت دید غیرواقعبینانه و غیرممکن از آینده نیز بیان میشود. دلایل متعددی برای شکلگیری حبابهای اقتصادی بیان شده است، یکی از دلایل مهم آن افزایش بیش از حد نقدینگی است؛ بسیاری حبابها در زمانی شکل میگیرند که مؤسسات مالی برای سود بیشتر اقدام به عرضه تسهیلات بانکی با سود غیرواقعی و بیشازحد میکنند. افراد زیادی با استفاده از این اعتبارات بانکی به سرمایهگذاری در بخشی خاص اقدام میکنند. این کار باعث انبساط اقتصادی شدید در یک بخش میشود؛ زمانی که موعد بازپرداخت این تسهیلات فرا میرسد به دلیل اینکه ارزش واقعی این بخش اقتصادی کمتر از قیمت حبابی آن است، بسیاری از این افراد از بازپسدادن اعتبارات عاجز خواهند ماند. ازاینرو در این زمان انقباض اقتصادی شدیدی اتفاق میافتد که باعث ترکیدن حباب میشود. ترکیدن حباب باعث ترس در بین مردم و کاهش شدیدتر قیمتها خواهد شد. عدهای از اقتصاددانان شکلگیری حباب را منبعث از دلایل روانی میدانند، «تئوری احمق بزرگتر» بیانگر این وضعیت است، در این تئوری بسیاری افراد با اینکه میدانند قیمت فعلی بیشازحد واقعی است چون احتمال زیاد میدهند که فرد دیگری را پیدا خواهند کرد که او کالای مورد نظر را با قیمت بیشتر خریداری کند (احمق بزرگتر) اقدام به سرمایهگذاری میکنند. در این تئوری حبابها تا وقتی ادامه مییابند که احمقهایی وجود داشته باشند که حاضر باشند کالای مورد نظر را با قیمت بیش از حد واقعی خریداری کنند. از دیگر دلایل روانی این پدیده میتوان به پیشبینی آینده قیمتها اشاره کرد، بر این اساس چنین استدلال میشود که اگر قیمتها در گذشته به میزان مشخصی افزایش یافته باشند، همچنان با این نرخ برای همیشه افزایش خواهند یافت. به عبارت دیگر شکلگیری حباب به علت بررسی قیمتها به صورت تاریخی و پیشبینی حفظ رویه فعلی است. دلیل روانی دیگر در ایجاد حباب، مفهومی است تحت عنوان «رفتار گلهای» بدین معنا که سرمایهگذاران تمایل به خرید یا فروش در راستای روند بازار دارند. معمولاً افرادی که در راستای حباب سرمایهگذاری میکنند تا زمان ترکیدن حباب سود بسیاری به دست خواهند آورد. واقعیت این است که مردم ایران هر روز با خبری درباره تشکیل حباب یا ترکیدن آن مواجهاند، چه قائل به دلایل اقتصادی ایجاد حباب باشیم و چه معتقد به دلایل روانی این پدیده، باید بدانیم که این خبرها زندگی اقتصادی مردم را بهشدت تحتتأثیر قرار میدهد. در چنین شرایطی لازم است معلوم شود که آیا واقعا اقتصاد ایران حبابی شده است؟