تحلیل اثر ملاقات رئیس‌جمهور آمریکا با «اون»/ کارت برجام در قمار ترامپ

روزهای اخیر خبر موافقت دونالد ترامپ با برگزاری اولین جلسه میان رئیسجمهوری آمریکا و رهبر کرهشمالی واکنشهای بسیاری در پی داشته است. فارغ از آنکه این جلسه چه فرصتها و پیامدهایی برای آینده روابط این دو کشور به همراه خواهد داشت، برخی تحلیلگران اثرات احتمالی آن بر توافق هستهای ایران را بررسی میکنند. در اینباره، پایگاه خبری آمریکایی «اکسیوس» در تحلیلی عنوان کرده است که نشست کیم-ترامپ به حفظ «برجام» کمک خواهد کرد. این در حالی است که روزنامه «والاستریت ژورنال» به نقل از منابع رسمی آمریکا اعلام کرده است که این نشست ممکن است اثرات منفی بر آینده برجام داشته باشد. گروه اقتصاد بینالملل روزنامه «دنیایاقتصاد» این دو نگاه متفاوت را بررسی کرده است.

۱- نشست کیم-ترامپ به نفع برجام

به گزارش «اکسیوس» برای آنهایی که در تلاش هستند تا توافق هستهای ایران حفظ شود، نشست کیم-ترامپ امیدوارکننده خواهد بود (با فرض اینکه این نشست برگزار شود). دلایلی که باربارا اسلاوین روزنامهنگار و کارشناس روابط خارجه آمریکایی در این تحلیل به آن اشاره میکند، به قرار زیر است.

• براساس مفاد توافق هستهای، رئیسجمهور ترامپ تا 12 ماه مه فرصت خواهد داشت تا لغو تحریمهای مرتبط با برنامههای هستهای ایران را تمدید کند. در چنین شرایطی اگر ترامپ نتواند تحریمهای هستهای ایران را مجدد تعلیق کند – تصمیمی که خروج آمریکا را از این توافق در پی خواهد داشت – مذاکره برای دستیابی به توافقی دیگر برای محدود ساختن برنامههای هستهای کرهشمالی بسیار سخت خواهد شد.

• تهران اعلام کرده است تا زمانیکه طرفهای دیگر توافق هستهای (اروپا، روسیه و چین) به این توافق پایبند بمانند، از آن خارج نخواهد شد. اما در صورت خروج آمریکا از این توافق، تهران تشویق خواهد شد تا مرزهای هستهای خود را توسعه دهد (با انجام آزمایشهای بیشتر روی سانتریفیوژهای پیشرفته و افزایش ذخایر اورانیوم با درصد غنیسازی پایین).

• تصمیم آمریکا به خروج از «برجام» با مخالفت شدید جامعه بینالمللی مواجه خواهد شد. این در حالی است که واشنگتن بهمنظور حفظ تحریمهای اقتصادی کرهشمالی به همکاری قدرتهای جهانی نیاز دارد. بنابراین خروج آمریکا از «برجام» چین و سایر طرفهای برجام را خشمگین و احتمالا راه نجات اقتصادی کرهشمالی را هموارتر خواهد ساخت.

بنابراین اگر آمریکاییها در نشستی که قرار است بهمنظور محدود ساختن فعالیتهای هستهای کرهشمالی صورت گیرد، بهدنبال جلب حمایت جامعه جهانی (بهخصوص چین) هستند، به نفع آنها است تا به تعهدات خود در برجام پایبند بمانند.

۲- نشست «کیم-ترامپ» به ضرر «برجام»

چند تن از مقامات سابق و فعلی آمریکا با اشاره به احتمال دیدار دونالد ترامپ و کیمجونگاون رئیسجمهوری آمریکا و رهبر کرهشمالی در ماه مِه و کاهش چشمگیر تنشها میان دو کشور، از افزایش احتمال انتقال این تنشها به روابط ایران و آمریکا و حتی از بین رفتن توافق هستهای سخن گفتهاند. در این رابطه، روزنامه آمریکایی «وال استریت ژورنال» با اشاره به اینکه دیدار ترامپ با رهبر کرهشمالی احتمالا چند روز پس از ضربالاجل دوازدهم ماه مه ترامپ برگزار میشود، نوشت: ترامپ در این تاریخ باید تصمیم بگیرد آیا تعلیق تحریمهای واشنگتن ضد ایران را تمدید کند یا خیر. ترامپ بهطور مکرر از توافق هستهای با ایران انتقاد کرده و هشدار داده است احتمالا از امضای تمدید تعلیق تحریمها خودداری خواهد کرد. این اقدام، نقض مفاد توافقنامه هستهای است و احتمالا باعث خواهد شد ایران فعالیتهای مهم هستهای خود را از سر بگیرد.

افراد ذیربط در توافق هستهای ایران مدتها است میگویند سرنوشت این توافقنامه، ممکن است بر دیپلماسی کرهشمالی تاثیر زیادی داشته باشد. این افراد این استدلال را مطرح کردهاند که خارج شدن ترامپ از توافق هستهای سال ۲۰۱۵ با ایران موجب خواهد شد رهبر کره شمالی به این نتیجه برسد که نمیتواند بر تضمینهای امنیتی که وی بهطور قطع در ازای محدود کردن برنامه هستهای پیونگیانگ خواستار دریافت آنها از آمریکا خواهد شد، حساب کند. اکنون برخی از همان افراد میگویند بر عکس این موضوع روی خواهد داد. در حالی که فرصت دیپلماسی با کره شمالی ناگهان فراهم شده است، ممکن است ترامپ متقاعد شود که از بین بردن توافق ایران میتواند موجب تقویت موضع وی در برخورد با کرهشمالی شود. یک دیپلمات ارشد غربی در این رابطه میگوید: «مذاکرات با رهبر کرهشمالی احتمالا برای توافق ایران، خبری بد است. این دیپلمات گفت: «این خطر وجود دارد که ترامپ بگوید توافق ایران، توافقی بد بود و ما به شما نشان خواهیم داد که کار چطور باید انجام شود.» برخی منتقدان توافق ایران، با این نظر موافقند. جیمز کارافانو، معاون رئیس اندیشکده آمریکایی «بنیاد هریتج» که در حلقه انتقال قدرت ترامپ حضور داشته است، گفت: «رئیسجمهوری آمریکا در این باره جدی است که توافق هستهای ایران به اندازه کافی خوب نیست. کیم یاد خواهد گرفت اگر قرار است توافقی به دست بیاید، باید این توافق بسیار قاطعتر از برجام باشد.»

البته برخی از تحلیلگران ارزیابی ترامپ را در اینخصوص محاسبهای نادرست دانستهاند. وندی شرمن مذاکره کننده ارشد هستهای آمریکا در توافق هستهای ایران که سالها در دولت کلینتون هدایت دیپلماسی با کرهشمالی را به عهده داشت، میگوید: «منطق این است که اگر آمریکا از توافق ایران خارج شود، این کار اعتبار آمریکا را تضعیف میکند. با وجود این، ترامپ ممکن است به سبب نحوه عملکرد خود تا حدودی معتقد باشد پاره کردن توافق هستهای این پیام را ارسال خواهد کرد که او درباره آنچه آن را توافقی بد مینامد، مذاکره نمیکند. این یک فاجعه خواهد بود چراکه بعد از آن ترامپ همزمان با دو بحران هستهای روبهرو خواهد شد.»

به نظر خانم شرمن دو موضوع کرهشمالی را به خطر جدیتری از ایران تبدیل میکند: نخست اینکه کرهشمالی با چندین آزمایش هستهای نشان داده است که در تولید بمباتمی پیشرفتهای موثری داشته و در استفاده از آن نیز ترسی ندارد؛ از طرف دیگر کرهشمالی پیوندهای اقتصادی محکمی با غرب ندارد و برخلاف ایران در برابر اقدامات تحریمی آسیبپذیر نیست. رهبر کرهشمالی در ماههای منتهی به پایان تابستان سال گذشته میلادی در برابر تهدیدات مکرر ترامپ اقدامات عملی را در قالب آزمایشات موشکی و بمب هیدروژنی به نمایش گذاشت و نشان داد هرگز قصد عقبنشینی در برابر رئیسجمهوری تنشزای آمریکا را ندارد. در ادامه، این ترامپ بود که با عقبنشینی از مواضع تند و تهدیدات آتشین خود در اظهارنظری غیرقابل پیشبینی در ابتدای سالجاری میلادی اعلام کرد از مذاکره با کرهشمالی استقبال میکند. رفتارهای نهچندان حسابشده ترامپ به گمانهزنیهای متفاوتی میدان داده است، از جمله کارشناسی معتقد است که ترامپ در تعامل با کرهشمالی و مواجهه با سرسختی رژیم پیونگیانگ، متوجه خواهد شد که باید قدر توافق با ایران (برجام) را بداند.