نفرین نفت

بدین معنا که وجود درآمد آسان نفت، نیاز به اصلاحات جدی اقتصادی، رشد تکنولوژی، صنعتی شدن و پیشرفت واقعی اقتصاد در این کشورها را کمرنگ کرده است.

البته باید یادآور بشویم که درآمدهای نفتی بهخصوص بعد از ایجاد کارتل بینالمللی اوپک نقش بسیار عمدهای در کشورهای خاورمیانه پیدا کرد. بین سالهای ۱۹۶۲ و ۱۹۷۲ میلادی ایران یکی از مدلهای نمونه رشد اقتصادی است - در خاورمیانه، و در بین کشورهای در حال توسعه. یعنی اگر بخواهیم بگوییم در چه دورهای ایران از نظر اقتصادی پیشرفت کرد، همان فاصله ۶۲ تا ۷۲ میلادی است. حتی کره جنوبی میخواست در آن دوران از ایران الگو بگیرد. سال ۱۹۷۴، کار ناگهان خراب شد، چون شاه برنامهای در پیش گرفت که غیرقابلاجرا بود. چون کشور ظرفیت صنعتی شدن سه-چهار ساله را نداشت. در آن دوران شاه شخصی تصمیم گرفت، و بههیچوجه به حرف مدیران اقتصادی که قصد تصحیح این برنامه را داشتند گوش نکرد.

از دیگر نفرینهای نفت نبود یا کمبود دموکراسی در کشورهای نفتخیز است. این کمبود یا نبود دموکراسی را به این شکل میشود تعریف کرد که دولت کشورهای نفتخیز خاورمیانه به درآمد مالیاتی مردم چندان وابسته نیست. دولت بهخودیخود به خاطر نفت درآمد دارد. و این درآمد به دولت اجازه میدهد خدمات مختلف بین شهروندان توزیع کند: از جمله تحصیل و بهداشت رایگان یا بسیار ارزان و بقیه خدمات مثل یارانهها. این باعث میشود دولت نقشی پدرسالارانه پیدا کند و به شهروندان پاسخگو نباشد. به جای پاسخگویی به شهروندان خدمات ارزان بدهد.


دیگر نفرین نفت دخالت خارجی در کشورهای نفتخیز است. مثال بارز آن نقش غرب در کودتای ۱۳۳۲ ایران در زمان وزارت دکتر مصدق است - که عکسالعمل غرب بود به ملی شدن نفت در زمان دکتر مصدق. نمونه دیگر اشغال عراق است که اثرات وحشتناکش بر زندگی روزمره مردم عراق تا به امروز ادامه دارد.

البته نفرینهای نفت اجتنابناپذیر نیست. کشور نروژ هم کشوری است نفتخیز، و صادرات نفتی دارد، ولی کشوری است بسیار دموکراتیک. مثال بهتر کشور شیلی است. حدود بیش از ۵۰ درصد صادرات شیلی مس است، که بیشباهت به صادرات نفت نیست. همچنین در زمان آلنده کودتایی صورت گرفت که بیشباهت به کودتای مصدق در ایران نبود. با این حال، امروز شیلی کشوری است دموکراتیک که به خاطر شرایط موفق اقتصادی و سیاسیاش، به کشورهای توسعهیافته پیوسته.

بنابراین نباید فکر کنیم که نفرینهای نفت اجتنابناپذیرند. با مدیریت صحیح و با توسعه یافتن ساختارهای اقتصادی-سیاسی کشورها، میتوان بر این نفرینها فایق آمد.