حذف رانت با تشکیل بورس ارز و واقعی شدن قیمت‌ها/ مانع‌تراشی قوانین موجود

محمد قوام در مورد شرایط تاسیس بورس ارز اظهار داشت: بورس ارز یک فلسفه وجودی دارد و واقعیتی است که تابع عرضه و تقاضاست و نمیتوان آن را تابع شرایط زمانی قرار داد و قیمت دستوری بر آن اعمال کرد.

وی افزود: از نظر اقتصاد، قیمت ناشی از عرضه و تقاضا، یک قیمت واقعی است و از نظر اسلامی نیز مورد تایید و مفاهیم عرضه و تقاضا پذیرفته شده است. در واقع قیمت واقعی، ترجمه عدالت اقتصادی است زیرا در اقتصاد اسلامی هر کالا یا خدماتی دارای ارزش پولی است که باید بر اساس عرضه و تقاضا تعیین و معامله شود و هر قیمت دیگری، بالاتر یا پایینتر از قیمت بازار غلط است.

این کارشناس اقتصادی با اشاره به رابطه معکوس عرضه و تقاضا در اقتصاد گفت: البته اینکه بازار اقتصادی کشور ما بر اساس تعاریف اقتصادی کامل است یا خیر نکته دیگری است که نیاز به توضیح جامعتری دارد. اما در مورد بورس ارز در شرایط کنونی فکر میکنم اگر این بورس بر اساس قانون عرضه و تقاضا راهاندازی شود، راهکار خوبی برای جلوگیری از مشکلات بازار ارز است.

وی ادامه داد: البته بورس ارز راهی است که باید پیش از این به آن میرسیدیم و مدیریت عرضه و تقاضا در مورد مسائل ارزی در زمان چالش میتواند مناسب هم باشد. این مکانیزم اگر روال طبیعی خود را طی کند راهکار خوبی است و البته نقطه مطلوب این است که برای تمام کالاها و خدمات انجام شود.

قوام با بیان اینکه تاکنون سیاستگذاران تمایل به تعیین دستوری قیمت ارز داشتهاند، گفت: اگر چه در سالهای اخیر صادرات غیر نفتی رشدقایل ملاحظهای داشته اما بخش عمده ارز در اقتصاد ملی در اختیار دولت است ولی در مجموع اگر عرضهای برای آنها انجام شود میتوان در این راستا تقاضا نیز ایجاد کرد.

به گفته وی، در شرایط کنونی درآمد عمده ارز از نفت است و دولت تاکنون به عنوان صاحب انحصار فروش نفت لزومی بر عرضه آن در قالب بورس ندیده و مصلحت را بر اعمال دستوری این نرخ دانسته است.

این کارشناس اقتصادی بیان داشت: البته سیاست دستوری منحصر به ارز نبوده و در خیلی از زمینهها سیاست درستی نداشتیم ولی امروز عزم بر اصلاح آن است و تا حدودی هم در این زمینه موفق بودهایم؛ سیاستهایی مثل قیمتگذاری دستوری انرژی و سوخت از جمله سیاستهای غلطی بود که مدتهای زیادی ادامه داشت.

*ابهام در بازار ارز با وجود انحصار عرضه و تقاضا

وی در پاسخ به این سوال که در شرایطی که بازار ارز انحصاری است، امکان فعالیت مناسب بورس وجود خواهد داشت، گفت: در حال حاضر بازار ما کامل نیست؛ بازار آزاد، بازاری است که از نظر عرضه و تقاضا، ورود و خروج سیال باشد، یعنی عرضه و تقاضا سیال و آزاد بوده و بتواند با عرضه خود را سیال کند.

قوام افزود: در بازار عرضه و تقاضا، افزایش قیمت باید در نقش مکانیزمی اصلاحگر باشد هماکنون منابع ارزی غیرنفتی کالا و خدمات در دست بخش خصوصی است اما حجم بزرگی از منابع ارزی را بانک مرکزی در اختیار دارد و اگر این نهاد هم به عنوان عرضهکننده ارز در بازار باشد مشخص نیست که بتواند آزادانه و به صورت سیال پاسخگوی نیازهای ارزی باشد و قطعا باید سیاستهایی بر آن اعمال شود.

*قوانین ارزی مانع تاسیس بورس ارز است

وی با بیان اینکه نظام ارزی کشور شناور مدیریت شده است، تصریح کرد: در عین حال، قانون حکم کرده که بانک مرکزی این سیستم را مدیریت کند و شاید این وظیفه و سیاست به بورس ارز هم کشیده شود. از نظر من در مورد ارز با توجه به سیاستهای کنونی بازار کاملی نخواهیم داشت.

*راهاندازی بورس با ارز صادرات غیر نفتی در گام اول

وی در همین باره اظهار داشت: منابع ارزی غیرنفتی در مقابل منابع ارزی که در دست بانک مرکزی است حجم قابل توجهی ندارد ولی در مجموع به عنوان یک دوره آغازین میتوانیم بورس ارز را امتحان و ارزیابی کنیم تا شاید در یک فاصله زمانی معقول کل عرضه و تقاضا در این بازار خودنمایی کند و عرضه و تقاضا تعیینکننده قیمت واقعی در بازار باشند. این اقدام برای شروع بورس ارز است تا بازار ارز را در این سیستم محک زده شود و بعد از گذشت زمان بتوانیم به صورت کامل ارز را از طریق بازار مدیریت کنیم.

*حذف تدریجی رانت با تاسیس بورس ارز و واقعی شدن قیمتها

این کارشناس اقتصادی درخصوص تاثیر بورس ارز بر ایجاد فضای رقابتی و جلوگیری از رانت، توضییح داد: هر زمانی که سیاست مدیریت کنترلشده بر قیمتها داشتهایم و نرخها به صورت دستوری بودهاند، شاهد رانت و فساد و سوءاستفادههایی در این زمینه حتی در مورد ارز بودهایم.

وی تصریح کرد: در زمان جنگ، ارز دولتی 150 تومان بود و در بازار آزاد با نرخ 300 تومان به فروش میرسید و تعدادی از تولیدکنندگان حتی تعدادی از شرکتهای تولیدی دولتی، مواد اولیه خود را با ارز دولتی 150 تومان میخریدند و با نرخ ارز 300 تومان میفروختند ولی شاهد افزایش تولید نبودیم.

قوام با بیان اینکه تفاوت قیمت بین قیمت دستوری با قیمت واقعی رانت میشود، افزود: در این میان کسانی که از قدرت بیشتری از بهرهبرداری تفاوت بین این دو قیمت برخوردارند، رانتخواری میکنند؛ اگر به سمت استقرار بازار آزاد برویم و قیمتهای واقعی را جایگزین قیمتهای دستوری کنیم به تدریج میتوانیم از اینگونه رانت و سوءاستفادهها جلوگیری کنیم.

وی خاطرنشان کرد: البته به هر حال در مقاطعی دولتها برای مقابله با شرایط بحرانی سیاستهای خاصی را دنبال و کنترل قیمت میکنند مثل شرایط جنگ و بحرانهای اقتصادی که در دنیا اتفاق میافتد ولی من معتقدم بورس ارز به هر شکلی که آغاز شود مثبت است. البته این بازار باید به طور مداوم تقویت شود تا در نهایت در مسیری بیفتیم که کل مبادلات ارزی در یک بازار آزاد و کامل انجام شود.

*اثرات مثبت بورس ارز برای بخش خصوصی

این کارشناس اقتصادی درخصوص تاثیر بورس ارز بر فعالیت بخش خصوصی، اظهار داشت: این بازار میتواند نوعی ساماندهی در بخش خصوصی به وجود بیاورد زیرا در حال حاضر به خاطر مشکلاتی که ناشی از تحریمهای یکجانبه بانکی به وجود آمده است، شرکتها میتوانند طبق مدارک ارائه شده گواهی صادرات و واردات بگیرند؛ مانند قانون چک که باید پول در حساب باشد، این گواهی ارزی هم میتواند مشکل نقل و انتقال ارز را در بخش خصوصی حل کند، با این روش که که گواهی در بورس ارز به واردکننده فروخته میشود و بر همین اساس واردکننده میتواند واردات خود را انجام بدهد.

وی با بیان اینکه بانک مرکزی باید به طور دقیق این مکانیزم را هدایت و برنامهریزی کند، افزود: تاثیر مثبت دیگری که بورس ارز بر بخش خصوصی دارد مربوط به تولیدکنندگانی است که نهادههای تولیدی خود را از خارج کشور تهیه میکنند. اگر مکانیزم تعریفشدهای برای ورود نهادهها ایجاد شود و قیمت در بورس ارز توسط کارشناسان پیشبینی شود، تولیدکننده بهتر میتواند برای میزان و زمان واردات مواد اولیه خود تصمیم بگیرد و سرمایهگذاری منطقیتری انجام دهد و دچار بلاتکلیفی نشود.