برای ایران برجام آخر دنیا نیست

گمانه زنیها درباره تصمیم رییس جمهوری آمریکا همزمان با نزدیک شدن تاریخ اعلام این تصمیم هر روز پررنگتر و ضدونقیضتر از گذشته در محافل سیاسی و رسانهای داخلی وخارجی پیگیری میشود. گمانههایی که امکان خروج واشنگتن از توافق برجام را قوی دانسته و به تحلیل و تفسیر واکنشهای پس از این خروج میپردازد. بر اساس بخشی از توافق برجام رییس جمهوری آمریکا در یک بازه زمانی مشخص تعلیق تحریمهای هستهای علیه ایران را تایید میکند. این تایید در زمان «باراک اوباما» رییس جمهوری پیشین کاخ سفید بدون نگرانی و اما و اگر خاصی صورت میگرفت.

«دونالد ترامپ» تاجر پیشه اما هم در دوران پیش از ریاست جمهوری و هم در یک سال و چند ماه پس از حضور در کاخ سفید، شمشیر علیه این توافق بین المللی را از رو بسته است. این میان خوش رقصی برخی رقیبان دور و نزدیک ایران هم در این مبارزطلبی ترامپ بی تاثیر نبوده است. میان هیاهوی رسانهای و سیاسی که این روزها در داخل و خارج بسیار شنیده و خوانده میشود نباید چند نکته را فراموش کرد. چهار دهه پس از پیروزی انقلاب مردم ایران، در فهرست عنادورزیهای منطقهای و فرامنطقهای علیه ایران، بدعهدی بر سر پیمان برجام، موضوع تازه و غریبی نیست. نقض توافق برجام از سوی آمریکا نه نخستین و نه آخرین نوع این رویکردها خواهد بود.

با فرض خروج ترامپ از برجام رسانه ها و چهره های سیاسی داخلی و خارجی پیش بینی و حتی پیش گویی های متعددی درباره آینده این توافق، ایران پس از این خروج و واکنش های کشورهای دیگر حاضر در توافق ارائه می دهند. «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه اما اعتقادی به مذاکره دوباره بر سر برجام ندارد، ظریف در ویدیویی که روزهای گذشته او منتشر شده به نوعی موضع رسمی دولت را ابلاغ می کند. رییس دستگاه دیپلماسی، مذاکره مجدد بر سر قیمت خانه ای که دو سال پیش فروخته شده را، منطقی نمیداند و با چنین قیاسی تلاش میکند تا اصول حرفهای، حرفه سابق ترامپ را به او یادآور شود.

ظریف در این ویدیوی پنج دقیقه ای جنایات صدام حسین دیکتاتور پیشین عراق و حمایتهای بی دریغ جهان و در راس آن آمریکا از جنایتهای او را بازگو میکند تا بار دیگر رویکردهای متناقض کاخ سفید در خاورمیانه را به یاد ترامپ آورد. تاکید ظریف بر این موضوع که ایران آغازگر حمله به هیچ سرزمینی نبوده اما توان دفاعی خود را برون سپاری نخواهد کرد همان موضع قاطعانه نظام در برابر خروج احتمالی رییس جمهوری آمریکا از برجام است.

«برای ایران برجام آخر دنیا نیست» این بخشی از نظر«علی نجفی» عضوکمیسیون امنیت ملی وسیاست خارجی مجلس درباره احتمال خروج آمریکا از برجام است. سخنی تامل برانگیز که با شرط و شروطی خاص می تواند مسیر آینده را از ابهام و تاریکی خارج کند. واقعیت آن است که برجام و خروج ترامپ از آن برای ایران، آخر دنیا نخواهد بود اگر در عرصه سیاسی و اقتصادی و بین المللی همدلانه و مدبرانه ظاهر شویم. تدبیر در سیاست می تواند در قالب اعتماد افزایی میان دولت و ملت تعریف شود.

اگر بپذیریم که نخستین بنیان اعتماد مردم به حاکمیت نه در ایران بلکه در سراسر جهان امید به بهبود اوضاع به دست آن حاکمیت است، پس نخستین اصل سیاست ورزی هر کنشگر سیاسی در ایران باید استحکام و استمرار چنین امیدی باشد. ایران کنونی خانوادهای را میماند که از سوی همسایهای زیاده خواه یا بیگانهای سلطه طلب در معرض آسیب است. منطق حکم میکند که این خانواده با وجود تمام اختلافهای موجود در چارچوب منافع ملی به تقویت خود در همه حوزهها اقدام کنند.

قدرت یافتن چنین خانواده ای و اشتراک صدای برآمده از کانون آن ها می تواند بذر نفاق را خشکانده و از این رهگذر منافع تمام اعضا را حفظ کند. همدلی در عرصه سیاسی که تاکید سالیان نه چندان دور رهبر انقلاب هم بوده، کیمیایی است که مس تفرقه را می تواند به طلای اتحاد بدل کند. جریان های سیاسی با سرلوحه قرار دادن این رویکرد، گرچه اختلاف ها را از یاد نمی برند اما برای رفع و حل آنها نه از در رقابت بلکه با تکیه بر همدلی سیاسی میکوشند. تاریخ نشان داده است که هم نفاق و هم اتحاد در عرصه سیاسی، به حوزه اجتماعی و اقتصادی هم جاری شده و ثمر بخش بوده است.

تحلیلگران یکی از تبعات خروج احتمالی ترامپ از توافق برجام را بازگشت تحریمهای هستهای و سختی دادوستد تجاری با ایران میدانند. تحریمهایی که بر دغدغههای اقتصادی و مشکلات معیشتی مردم تاثیر خواهد گذاشت. این گزاره نزدیک به واقعیت است و انکار آن پاک کردن صورت مسئله خواهد بود اما با چنین فرضی هم نمیتوان خروج آمریکا از برجام را نابود کننده اقتصاد ایران دانست. شرط آنکه زیاده خواهی ترامپ کمترین آسیب را بر اقتصاد ایران وارد کند، بازنگری سیاستهای کلان اقتصادی در قالب حمایت و اتکا به تولید داخل از یک سو و مبارزه با قاچاق کالا از سوی دیگر است.

گرچه سرمایه گذاریهای خارجی پیشرفت اقتصادی را در پیخواهد داشت اما بهبود شیوههای کسب و کار، مبارزه با رانت جویی و فساد اقتصادی، شفافیت فعالیت و ثبات در بازار ارز و دلار میتواند سرمایه گذاران داخلی را تقویت و سرمایه گذاران خارجی را برای مقابله با منش پدرخواندگی کاخ سفید وسوسه کند، نباید از یاد برد که بازار و منابع ایران، منافعی نیستند که چین وروسیه، اروپا و حتی آمریکا بتوانند به آسانی از آن عبور کنند. تدبیر دولت و نظام در عبور از مرحله سخت ترامپ، میتواند در عرصه بین المللی یارکشیهای منطقهای و فرامنطقهای باشد.

اگر برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس به واسطه پروژه ایران هراسی سعودی زرادخانههای خود را از سلاحهای آمریکایی لبریز میکنند و به مدد هیاهوی رسانهای، ایران را همسایه خطرناکی برای خود و جهان ترسیم، ایران میتواند حوزه تعاملات خود را با دیگر کشورهای آسیای میانه و جنوب شرق آسیا گسترش دهد. از سمت غرب نیز می توان باحفظ هوشیاری ترکیه را متحد ایران دانست و از عراق و سوریه هم به عنوان متحدانی بالقوه مطمئن بود. اعتماد افزایی در روابط دیپلماتیک با هر یک از این سرزمینها میتواند منابع سیاسی و اقتصادی آن ها را به مرزهای ایران نزدیک کند.

در آمریکا لاتین ظرفیت روابط دیپلماتیک به واسطه دیدگاه مشترک در زمینه مبارزه با سرمایه داری افسارگسیخته آمریکایی فراهم است. اتحادیه اروپا شاید در عمل شریک قابل اعتمادی برای ایران نباشد اما تکاپوی ماههای اخیر سران این اتحادیه به ویژه شرکای برجامی ایران نشان میدهد که ظرفیت بازارهای نفتی و غیرنفتی ایران برای این سرمایه گذاران قاره سبز، ارزش جنگیدن برای حفظ برجام را دارد.