دخل و خرج ارز توریستی برای ایران

مهرداد بائوج لاهوتی ـ عضو فراکسیون گردشگری در مجلس ـ همسو با جریانی که معتقد به تعدیل و یا کاهش سفرهای خارجی ایرانیها است، به تازگی گفته: «ایرانیها برای سفرهای خارجی خود به طور متوسط سالانه حدود ۳۰ میلیارد دلار ارز از کشور خارج میکنند، درحالی که ورود ارز به کشور توسط توریست سالانه حدود یک میلیارد دلار است.»

محمد محبخدایی ـ معاون گردشگری کشور ـ که این روزها درگیر جلسههایی با بانک مرکزی برای ساماندهی مشکلات ارزی در بخش سفر و گردشگری است، در واکنش به این اظهارات، گفت: درست است که ۹ میلیون مسافر خروجی از کشور داشتهایم، اما همهی آنها که گردشگر نبودهاند و یا به انگیزه تفریح از کشور خارج نشدهاند که دربارهی خروج ارز از طریق آنها اینطور بزرگنمایی میشود. در واقع از ۹ میلیون مسافری که در سال گذشته از کشور خارج شدند، حدود چهار و نیم میلیون تن به قصد زیارت به عراق رفتند که دو میلیون نفر آنها فقط در بازه زمانی اربعین این سفر را انجام دادند که شاید ۱۰۰ دلار هم هزینه نکرده باشند.

وی افزود: بخشی از این جمعیت ۹ میلیون نفری، ایرانیان مقیم خارج از کشور هستند که نه تنها خروج ارز ندارند، بلکه آورده اقتصادی هم دارند، آنها در داخل کشور هزینه میکنند. دانشجویانی که در خارج از کشور تحصیل میکنند نیز جزو این جمعیت محاسبه شدهاند که مصرف ارز آنها متفاوت است، بنابراین به چه استنادی گفته میشود مسافران ۳۰ میلیارد دلار ارز از کشور خارج کردهاند، شاید نهایت مسافران و گردشگرانی که انگیزهی سفر و یا تفریح در خارج از کشور را داشته باشد به چهار میلیون نفر هم نرسد که اگر هر یک متوسط هزار دلار هزینه کرده باشند، سرجمع ۴ میلیارد دلار میشود، نه ۳۰ میلیارد دلار.

معاون گردشگری همچنین درباره جذب یک میلیارد دلار از طریق گردشگران ورودی در مقابل خروج ۳۰ میلیارد دلاری که توسط مسافران ایرانی خارج میشود، اظهار کرد: اگر تعداد مسافران ورودی به کشور نزدیک به ۵ میلیون نفر محاسبه شود و سرانه هزینه کرد مستقیم هر نفر ۷۰۰ دلار درنظر گرفته شود، هرچند که سازمان جهانی جهانگردی برای منطقه ایران، سرانه هزینه کرد هر گردشگر را ۱۳۴۰ دلار تعیین کرده، کل این آورده سه میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار میشود، نه یک میلیارد دلار.

خدایی در پاسخ به این پرسش که وقتی حساب اقماری درکشور وجود ندارد آیا میتوان آمارها را این چنین با گمانهزنی و محاسبه معمولی اعلام کرد و آمار و ارقام دیگران را به چالش کشید؟ اظهار کرد: ما درحال تهیه حساب اقماری هستیم، اعدادی که اعلام میکنیم براساس فرمولهای حساب اقماری است که از کتابهای سازمان جهانی جهانگردی استخراج و ترجمه شده است و اکنون هم برای تکمیل حساب اقماری گردشگری درحال تنظیم جلسات مشترکی با مرکز آمار ایران و بانک مرکزی هستیم و براساس شرایط کارها را پیگیری میکنیم.

با توجه به نبود حساب اقماری در کشور، سرانه و یا میانگین هزینه کرد هر ایرانی مشخص و دقیق نیست، تنها منبع اطلاعاتی موجود مرکز آمار ایران است که آخرین دادهاش درباره تعداد سفرهای خارجی ایرانیها به بهار سال ۱۳۹۵ مربوط میشود که محاسبه و اعلام شده؛ در این فصل ۵۷۶ هزار و ۹۵۵ سفر خارجی انجام شده که هزینهکرد آنها جمعا ۱۳۳۶ میلیارد و ۸۲۷ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان شده که بر این مبنا سرانه هزینهی هر ایرانی در سفر خارجی ۲ میلیون و ۳۱۷ هزار و ۳۸ تومان شده. این پول صرف عوارض خروج، ویزا، تور و گشت، حمل و نقل و اقامت، خوراکی و دخانی، فرهنگف تفریحی و وروزشی، درمانی، سوغات، کالا و لوازم و سایر هزینهها شده است.

این درحالی است که اتحادیه هتلهای ترکیه به عنوان اصلیترین مقصد سفر ایرانیها در گزارش سال ۲۰۱۷ میلادی اعلام کرد؛ حدود ۲.۵ میلیون گردشگر ایرانی در سال ۲۰۱۷ به ترکیه سفر کردند که هر گردشگر به طور متوسط ۶ شب در ترکیه اقامت داشته و یک هزار دلار هزینه کرده که در مجموع ۲.۵ میلیارد دلار برای ترکیه درآمد داشتنه است، اما به محاسبه عضو فراکسیون گردشگری در مجلس، هر گردشگر ایرانی در خارج از کشور به طور متوسط ۳ هزار دلار هزینه میکند که در سال به ۳۰ میلیارد دلار میرسد.

این نخستینبار نیست که با ارائه آمارهای تخمینی نسبت به سفرهای خارجی مواضع منفی نشان داده میشود، ولیالله سیف ـ رییس بانک مرکزی ایران ـ تا کنون یکی از پر واکنشترین اظهارات را درباره حجم سفرهای خارجی ایرانیها داشته است. او گفته بود: «مسافرت به خارج از کشور بیش از حد معمول است و باید متعادل شود. »

سیف همچنین در همان روزهایی که تصمیمهای ارزی، بازار و مسافران را شوکه کرده بود، توئیت کرد؛ «سفر شهروندان به خارج حق و انتخاب آنها است. در عین حال تراز گردشگری کشور منفی است و مسافرت خارجی ارز قابل توجهی را به اقتصاد ما تحمیل میکند. با ترویج ایرانگردی و سفر ارزان هم بر رونق صنعت گردشگری بیفزاییم و و هم منابع ارزی کشور را بهتر مدیریت کنیم. »

محمدباقر نوبخت ـ رییس سازمان برنامه و بودجه و سخنگوی دولت ـ پیش از او و هنگام تبیین سیاست عوارض خروج از کشور که سه تا شش برابر افزایش پیدا کرد، از عبارت «دارندگی و برازندگی» استفاده کرده و گفته بود: «افرادی که به کشورهای خارجی میروند باید یک مقدار هم به گردشگری کشور خودشان کمک کنند.»

پس از او، محمود واعظی ـ رییس دفتر رییسجمهور ـ به دنبال اتخاذ سیاستهای جدید ارزی، اظهار کرده بود: «کسانی که عادت کردهاند تمام تعطیلاتشان را به خارج بروند، خب نروند. نمیخواهم بگویم نروند، میخواهم بگویم وقتی کسی میخواهد از ارز همه ملت ایران این چنین استفاده کند، ما باید قوانینی بگذاریم که این ارز به همگان تعلق پیدا کند.»

سعید لیلاز ـ کارشناس مسائل اقتصادی ـ از دیگر موافقان تحدید سفرهای خارجی ایرانیها است که با ارائه پیشنهاد به دولت برای کنترل مصارف ارزی کشور، گفته بود: «من به شدت طرفدار محدودیت مسافرتهای خارجی هستم و معتقدم در سر یک دوراهی قرار داریم. دوراهی با این مضمون که آیا اگر دلار ۴۰۰۰ تومان باشد و ما خارج نرویم بهتر است یا این که ۸۰۰۰ تومان باشد و کلا نتوانیم مسافرت کنیم؟»

او از جمله کسانی است که پیش از این با دفاع از افزایش سه برابری عوارض خروج از کشور گفته بود، این عوارض باید به یک میلیون تومان در سال افزایش پیدا کند و اینک دربارهی سیاستهای ارزی دولت در بخش سفر چنین اظهار نظر کرده که «اگر دولت جلوی مسافرتهای خارجی را نگیرد بازار این کار را خواهد کرد. وقتی دلار ۸۰۰۰ تومان شد، آن گاه کسی نمیتواند مسافرت خارجی برود. اگر ما به دلایل سیاسی نمیتوانیم طرف عرضه را در مورد دلار کنترل کنیم، پس باید بیاییم طرف تقاضا را مدیریت کنیم. ما اکنون در وسط یک جنگ سرد قرار گرفتهایم که به این زودیها هم تمام نمیشود. اگر فرض بگیریم این بحران سه سال طول میکشد، در سه سال آینده دولت آقای روحانی با این مصوبه سالانه ۵ تا ۶ میلیارد دلار پول نقد به مسافران در فرودگاه خواهد داد که این یک بیاحتیاطی است؛ آن هم در حالی که از ۱۱ میلیون سفر خارجی که سالانه صورت میگیرد، تنها ممکن است ۱۱۰ هزار مورد آن ضروری باشد. باید هزینه سفر را واقعی کرد تا هر کسی با پول خودش و نه با ارز دریافتی از دولت به مسافرت برود.»

حرمتالله رفیعی ـ رییس هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی ایران ـ اما در واکنش به اظهارات مسؤولانی چون رییس کل بانک مرکزی به ایسنا، گفت: از مجموع این ۹ یا ۱۱ میلیون نفری که مدام از آنها صحبت میشود، بیش از ۴ میلیون نفر سالانه به عراق میروند، در بین آنها سفر دولتیها، تجار، دانشجویان و ایرانیان مقیم خارج را باید درنظر گرفت، همه این جمعیت که گردشگر نیست. شاید در جامعه ۸۰ میلیون نفری ایران حدود سه میلیون نفر توان مالی داشته باشند و سفر خارجی بروند، این عدد واقعا زیاد است؟ فقط کافی است این آمار را با تمام کشورها مقایسه کنید.

وی اضافه کرد: اگر ترکیه اعلام کرده بالاترین تعداد گردشگر را از ایران داشته به این خاطر بوده که خدماتش به مراتب بهتر و ارزانتر از جزیره کیش در کشور خودمان است. اگر هم ناراضیاند که مردم کشورمان چرا به ترکیه میروند، سرجمع ایرانیهایی که به این کشور  میروند را محاسبه کنند و ببینند که به دو میلیون نفر هم نمیرسد.