کشت توت ‌فرنگی جای برنج؟

مسئولان هشدارها و توصیههای زیادی مبنی بر جایگزینی محصولات کمآب بر با محصولات پرآببر دادهاند و در این راستا اخیرا یک مقام مسئول، توتفرنگی را جایگزینی مناسب برای برنج در زمان بحران آب دانسته است، چون آب مورد نیاز برای کشت این محصول به نسبت کشت برنج بسیار پایین است، بهگونهای که هر کیلو توتفرنگی ۶۰ لیتر آب مصرف میکند و دارای توجیه اقتصادی نیز هست.

کمبود بارندگی و تشدید خشکسالی بهویژه در مناطق مرکزی، شرق و جنوب کشور نگرانیهای زیادی را ایجاد کرده، بهطوری که منابع رسمی خبر از مهاجرت گسترده در کمتر از 25 سال آینده میدهند که درنتیجه آن مناطق شرقی و جنوبی کشور خالی از سکنه میشود. افزون بر این، کمبود بارندگیها در سال جاری باعث شده که از میان 177 سد بزرگ کشور، 69 سد از جمله سدهای زایندهرود، شهیدرجایی، ساوه و ملاصدرا همچنان کمتر از ۴۰درصد آب ذخیره شده داشته باشند. همچنین آنطور که گفته شده حوضه آبریز زاینده رود نسبت به مدت مشابه سال قبل، با کاهش 40درصدی بارندگی مواجه شده است که بهگفته کارشناسان این موضوع در حالی اتفاق افتاده که هر یکدرصد کاهش بارندگی تبعات بسیاری بهدنبال دارد. سازمان برنامه و بودجه نیز در گزارشی وضعیت منابع آب ایران را بحرانی دانسته و اعلام کرده که این بحران زودگذر و موقتی نخواهد بود. آنطور که در این گزارش قید شده است عواملی همچون تغییر اقلیم، افزایش جمعیت، بهرهوری پایین بخش کشاورزی، توجه نکردن به موضوع آمایش سرزمین، بیتوجهی به ارزش اقتصادی آب، حفر بیرویه چاههای عمیق ریشههای این بحران به حساب میآیند که نیازمند اتخاذ راهکارهای اساسی هستند.

اجرای کشت جایگزین

جدیبودن بحران آب در کشور، ضرورت اصلاح الگوی کشت محصولات کشاورزی را بیش از گذشته پررنگ کرده است و در این راستا لازم است محصولات کم آب بر را جایگزین محصولات پر آب بر کنیم. کارشناسان جهاد کشاورزی نیز در برخی استانها این مهم را در دستور کار خود قرار دادهاند. در این میان، برنج یکی از محصولاتی است که برای کشت آن باید آب زیادی مصرف کرد و همین امر سبب شده که مسئولان و کارشناسان نسبت به کشت این محصول در هر منطقهای بدون لحاظ شرایط اقلیمی هشدار بدهند. براساس آمار منتشر شده، هر کیلو برنج بهطور میانگین به هشتهزار لیتر و یا به عبارتی هشت مترمکعب آب نیاز دارد؛ در هر هکتار از اراضی برنجکاری شده بهطور متوسط حدود سه تن برنج برداشت میشود که در پروسه تولید در هر هکتار از زمان خزانهگیری تا برداشت برنج حدود 22هزار تا 25هزار مترمکعب آب مصرف میشود و به این ترتیب میزان مصرف آب برای تولید هر کیلو برنج هشتهزار لیتر است. اما باوجود توصیهها و هشدارها، عدهای اقدام به کشت این محصول در مناطقی میکنند که به هیچوجه از شرایط مناسب برخوردار نیستند. مسئولان امر دلیل روی آوردن کشاورزان به کشت برنج را ارزش اقتصادی بالای آن اعلام میکنند و میگویند در بین تمامی محصولات کشاورزی برنج، اقتصادیترین محصول است، ضمن آنکه فروش این محصول از بازار بسیار خوبی برخوردار است و برنج کاران بدون هیچزحمتی محصول خود را میفروشند. این در حالی است که همین محصول بیشترین مصرف آب را دارد و در شرایط خشکسالی فعلی به هیچوجه کشت آن حمایت و توصیه نمیشود. در همین راستا، 27 اردیبهشت سال جاری، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به اینکه بهدلیل کاهش بارندگیها، محدود شدن کشت آبی اجتناب ناپذیر است، گفت: «سیاست دولت مصرف بهینه آب در حوزه کشاورزی و اجرای سیستمهای نوین آبیاری و تمرکز کاشت برنج صرفا در استانهای گیلان و مازندران است و هیچگونه برنامهای در استانهای دیگر کشور نخواهیم داشت و دولت نیز حمایت نخواهد کرد، چرا که منابع آبی مورد نیاز برای کشت برنج در سایر نقاط کشور محدود است و در دسترس نیست. علی مراداکبری با اشاره به ظرفیت مطلوب استانهای گیلان و مازندران در حوزه شالیزار و برنج کاری، افزود: این دو منطقه میتوانند برنج مورد نیاز کشور را تامین کنند، چرا که از ضریب خوداتکایی قابل قبولی برخوردار هستند. البته از آنجاییکه امکان بروز تنش آبی در یکدرصد شالیزارهای مازندران پیشبینی شده است، مسئولان از عملیاتی شدن کشت جایگزین در این استان خبر دادهاند. مدیر دفتر برنج سازمان جهاد کشاورزی مازندران، در همین باره اعلام کرده است که شالیکاران مناطق ساری، جویبار و میاندورود پس از توصیههای جهاد کشاورزی مبنی بر کشت محصولات جایگزین به جای برنج، زمینهای خود را زیر کشت آفتابگردان و سویا بردند .قرباننژاد با بیان اینکه این محصولات به آب کمتری احتیاج دارند، افزود: پیشبینی میشود بیش از چهارهزار هکتار از زمینهای کشاورزی این مناطق که سالهای گذشته زیر کشت برنج میرفت امسال به کشت محصولات جایگزین اختصاص یابد. او افزود: شالیکاران با آبیاری تناوبی، مبارزه با علفهای هرز، انتقال درست آب از مبدا به شالیزار این تنش را میتوانند کنترل کنند. قرباننژاد گفت: با توجه به کاهش بارشها، برداشتهای آب بیرویه و تغییر اقلیم به شالیکاران دشت تجن توصیه شد جای برنج که محصولی آببر هست محصولات دیگری بکارند. او ادامه داد: کشتهای جایگزین کشت برنج با در نظر گرفتن سود و مسائل اقتصادی به کشاورزان پیشنهاد میشود.

صرفه اقتصادی کشت توتفرنگی

اقلیم خشک ایران ممنوعیت کشت برخی از محصولات را ضروری می سازد، اما عدهای معتقد هستند که این ممنوعیت باید همراه با فراهم کردن زمینه و امکان معیشت کشاورزان و بهره برداران حوزه کشاورزی همراه باشد. کارشناسان محصولات مختلفی را برای جایگزینی با محصولات پر آب بری چون خیار، هندوانه، برنج و ... پیشنهاد میکنند و در این میان برخی بر این باورند که کشت گیاهان دارویی جایگزین مناسبی جای کشت محصولات پر آب است. در همین راستا کشت گیاهان دارویی در برخی استانها همچون یزد در دستور کار قرار گرفته است. میزان تولید ذرت دانهای در استان یزد از سههزار و ۸۰۰ هکتار به ۲۴۰۰ هکتار، یونجه از ششهزار و ۵۰۰ هکتار به چهارهزار و ۶۰۰ کاهش پیدا کرده و کشتهای کم آب خواه به همین تناسب در استان افزایش پیدا کرده است. سطح کشت گیاهان دارویی از ۱۴هزار هکتار به ۶۶هزار هکتار در استان یزد رسیده که خود نشاندهنده توجه ویژه به این حوزه است. علاوه بر این، کارشناسان محصولات دیگری نیز برای صرفه جویی در مصرف آب پیشنهاد میکنند. اخیرا کشاورز، بخشدار بهنمیر کشت توتفرنگی را جایگزینی مناسبی برای برنج در زمان بحران آب دانسته است و بر افزایش میزان کشت این محصول تاکید کرده است. ظاهرا، آب مورد نیاز برای کشت توتفرنگی به نسبت کشت برنج بسیار پایین است بهطوری که هر کیلو توتفرنگی 60 لیتر آب مصرف میکند. همچنین کشت توتفرنگی دارای توجیه اقتصادی است، آنطور که کشاورز اعلام کرده  با کشت توتفرنگی بالغ بر ۶۰میلیارد تومان در چرخه اقتصادی به گردش در میآید که نقش بسزایی در رونق اقتصادی استان مازندران خواهد داشت. او با اشاره به اینکه یک کشاورز ماهر با رعایت اصول و  موازین کشاورزی میتواند در هر هکتار 150میلیون تومان درآمد کسب کند، افزود: کشت توتفرنگی در اشتغالزایی تاثیر چشمگیری دارد بهطوری که بیش از 1000 نفر کارگر حتی از خارج و داخل استان مازندران در فصل کشت و برداشت این محصول مشغول به کار میشوند. براساس این گزارش، سالانه بالغ بر 45هزار تن توتفرنگی در مزارع کشاورزی کردستان تولید میشود که 75درصد نیاز کشور به این محصول را تامین میکند. کشت توتفرنگی سبب شده که 13هزار خانوار بهعنوان تولیدکننده این محصول در این استان مشغول به کار شوند. در کردستان قریب به سههزار و 200 هکتار کشت توتفرنگی با تولید تقریبی 45هزار تن در سال وجود دارد.